مغز بعد از بی‌خوابی مزمن خودخوری می‌کند!

در سال‌های اخیر، خواب به عنوان ستون سوم سلامت در کنار ورزش و رژیم غذایی مطرح می‌شود. اما در حقیقت باید گفت که خواب، پایه و اساسی است که دو ستون دیگر بر آن استوار است. بی‌خوابی در موش‌ها موجب تشدید فعالیت سلول‌های ایمنی مغز می‌‌گردد. این موضوع می‌تواند در کوتاه مدت مفید باشد، اما در بلند مدت خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهد. با وجود این که دلایل اساسی اهمیت خواب همچنان به صورت یک راز باقی مانده است، اما تاثیرات آن بر روی سلامتی همچنان در صدر اخبار است.

شب‌ بیداری می‌تواند مغز شما را خسته و ناتوان ‌کند. سلول‌های مغزی که سلول‌های فرسوده و باقی‌مانده را تخریب و هضم می‌کنند، در موش‌هایی که به طور مداوم از خواب محروم می‌شوند ، فعالیت شدیدی را آغاز می‌کنند. میشل بلسی از دانشگاه پلی‌تکنیک ایتالیا می‌گوید: " این اتفاق در کوتاه مدت می‌تواند مفید باشد. پاکسازی مغز از سلول‌های مضر باقی‌مانده و بازسازی مدارهای فرسوده می‌تواند به حفظ ارتباطات سالم مغز کمک نماید. اما این مسئله در دراز مدت مخرب است و به همین دلیل بی‌خوابی مزمن می‌تواند افراد را در معرض خطر ابتلا به آلزایمر و دیگر اختلالات عصبی قرار دهد."

بلسی پس از مطالعه اثرات بی‌خوابی در موش‌ها به این نتیجه رسید. تیم او مغز موش‌هایی را که اجازه داشتند تا هر زمانی که می‌خواهند بخوابند را با موش‌هایی که بعد از 8 ساعت خواب بیدار می‌شدند، مقایسه کردند. گروه دیگر موش‌ها 5 روز به طور متوالی بیدار نگاه داشته شدند تا اثرات بی‌خوابی مزمن را شبیه‌سازی کنند. این تیم به طور خاص نگاهی به سلول‌های گلیال داشتند که سیستم خانه‌داری مغز را شکل می‌دهند. تحقیقات گذشته نشان داد ژنی که فعالیت این سلول‌ها را تنظیم می‌کند، بعد از یک مدت بی‌خوابی فعال‌تر می‌شود.

یک نوع سلول گلیال به نام آستروسیت، سیناپس‌های غیرضروری در مغز را هرس می‌کند تا سیم‌کشی مغز را بازسازی کند. نوع دیگر که میکروگلیا نام دارد، مغز را برای یافتن سلول‌های آسیب‌دیده و بقایای آن جستجو می‌کند. تیم بلسی دریافت که بعد از یک خواب راحت، آستروسیت‌ها در حدود 6 درصد از سیناپس‌ها در مغز موش‌هایی که خوب استراحت کرده‌اند، فعال می‌شوند. اما به نظر می‌رسد آستروسیت‌ها در موش‌های محروم از خواب فعالتر هستند- کسانی که 8 ساعت خواب را از دست داده بودند، فعالیت آستروسیت را در 8 درصد سیناپس‌های خود نشان دادند، در حالی که در حیواناتی که بی‌خوابی مزمن را تجربه کرده بودند، این سلول‌ها در 13.5 درصد سیناپس‌ها فعال بودند.

این نشان می‌دهد که بی‌خوابی می‌تواند آستروسیت‌ها را تحریک کند. بلسی می‌گوید :" ما برای اولین بار نشان دادیم که بخش‌هایی از سیناپس‌ها و بقایای سلول‌ها به خاطر بی‌خوابی توسط آستروسیت‌ها خورده می‌شوند." همه ما می‌دانیم که این اتفاق می‌تواند خوب باشد. اکثر بازسازی‌ها مربوط به بزرگترین سیناپس‌ها بودند که بالغ‌ترند و به شدت مورد استفاده قرار می‌گرفتند. بلسی می‌گوید :" آن‌ها مانند مبلمان‌های قدیمی هستند که به احتمال زیاد نیاز به توجه و تمیزکاری بیشتری دارند."

اما این تیم همچنین دریافتند که سلول‌های میکروگلیا بعد از بی‌خوابی مزمن فعالتر می‌شوند. بلسی می‌گوید این یک یافته نگران کننده است، فعالیت شددید میکروگلیا به طیف وسیعی از اختلالات مغزی مرتبط است. " ما همچنین می‌دانیم که فعالیت مداوم و پایدار میکروگلیا در مواردی همچون آلزایمر و دیگر تخریب سلول‌های عصبی مشاهده شده است. این یافته‌ها توضیح می‌دهند که چرا کمبود خواب باعث می‌شود تا افراد نسبت به ابتلا به زوال عقل آسیب‌پذیرتر باشند.