استانداردها؛ مانعی بر سر راه اینترنت اشیا یا پیش‌برنده اینترنت اشیا؟

تحقیقات کنونی
گروه تحقیقاتی اروپا (IERC) در چهارچوب برنامه هفتم این کمیسیون اینترنت اشیا را مورد حمایت قرار دادند. این برنامه بر نقش رقابتی اروپا در جامعه اطلاعات و نیز تبادلات بین‌المللی درباره مسائل اینترنت اشیا تأکید دارد. بخشی از توسعه اینترنت اشیا به کشور انگلستان واگذار شد. بر همین اساس، انگلستان بودجه‌ای نزدیک به 3/8 میلیون دلار به آن اختصاص داد. پروژه طراحی معماری اینترنت اشیا Internet of Things Architecture که به ‌اختصار IoT-A نامیده می‌شود، با حمایت اتحادیه اروپا و در قالب پروژه (European Lighthouse Integrated Project) فعالیت خود را آغاز کرد. IoT-A اشاره به مدل مرجع (Reference Model) و احتمالاً چند طرح مرجع مرتبط با حوزه اینترنت اشیا دارد. IoT-A در تلاش است تا طرح‌های مرجع مختلفی را با توجه به احتیاجات انتزاعی فناوری تولید و راه‌کارهای ساختاری برای سیستم‌های واقعی ایجاد کند. در همین زمان، کاربران نهایی و نرم‌افزارهای واقعی احتیاجات دقیق مختص حوزه را تهیه می‌کنند که وظیفه انجام کارهای نظری را بر عهده دارند. مسائل کلیدی تحقیقات اتحادیه اروپا در نشست IERC IoT بررسی می‌شود. پاتریک گلمن از مؤسسه راهبرد و ابداعات نو، ETSI و مؤسسه استانداردهای ارتباط از راه دور اروپا، اینترنت اشیا را سیستمی از سیستم‌ها و شبکه‌ای از شبکه‌ها می‌بینند. هرچند به دلیل گستردگی این موضوع مشکلات عمده‌ای وجود دارد، اما این سازمان‌ها در حال مذاکراتی هستند که استانداردهای لازم را در این زمینه به وجود آورند. موضوعی که باعث می‌شود روند استانداردسازی به‌کندی پیش برود، به نبود یک تفکر واحد در بین شرکت‌کنندگان بازمی‌گردد، به‌ طوری که آن‌ها اعلام می‌کنند: «قبل از اقدام به قانون‌گذاری و این‌که خود را در چهارچوب قوانین محدود کنیم، باید به عواقب چالش‌هایی فکر کنیم که قانون‌گذاری برای ما به وجود می‌آورد. مهم است بدانیم اینترنت اشیا در اروپا به‌طور ناگهانی ظاهر نشده است.» تحقیقات انجام شده از سوی اتحادیه اروپا در ارتباط با واسط‌های هوشمند اطلاعاتی و فناوری‌های رو به رشد آینده که از طریق برنامه‌های خاصی همچون Casagras انجام گرفته، بسیار چشم‌گیر بوده است. سال‌هایی که پشت سر نهادیم نشان داد هیچ‌ گونه استاندارد فنی برای اینترنت اشیا وجود ندارد و طرح‌هایی که در این سال‌ها ارائه شدند، بیش‌تر کلی بودند و نقش یک میان‌افزار را ایفا می‌کردند. به‌طور مثال، در ژاپن uID در نتیجه باز بودن زیرساخت و پلتفرم ‌همراه ارتباط قدرتمندی به وجود آمد که میان تحقیق علمی و صنعت در جریان بود. اما کن ساکامورا بنیان‌گذار uID بر این باور است که این ‌کار تنها یک قانون و نه یک کار عملی است.

چهارمین دوره کنفرانس سالانه اینترنت اشیا در سال 2011 با حمایت اتحادیه اروپا برگزار شد. در این کنفرانس مدیران کسب‌وکار، مدافعان حقوق مصرف‌کنندگان، قانون‌گذاران و کارآفرینان گرد هم آمدند تا موقعیت‌ها و خطراتی را که اینترنت اشیا می‌تواند برای تجارت‌ها و مصرف‌کنندگان به وجود آورد، مورد بررسی قرار دهند. هر چند برگزاری چنین نشست‌هایی مهم و ضروری است، اما این‌ گونه ملاقات‌ها زمانی پراهمیت‌تر می‌شود که سهام‌داران متنوع‌تر و مخاطبانی با سطوح علمی مختلفی در آن حضور داشته باشند و به‌جای آن‌که این نشست‌ها بیش‌تر پشت درهای بسته و به دور از دید عموم برگزار شود، در قالب نشست‌های عمومی و غیر رسمی برگزار شوند. 
داستان استاندارد کنونی RFID که به آن EPC Global می‌گویند، داستان تلفیق دو استاندارد EAN و UCC است که در سال 2005 با یکدیگر ادغام و به GS1 تبدیل شدند. در حرکتی گسترده که هیچ تنظیم‌کننده‌ای آن ‌را پیش‌بینی نمی‌کرد، آن‌ها مقیاس واحد داده‌ای خود را به یک دسته ده هزار تایی افزایش دادند و برای مصرف‌کنندگان سهولت شناسایی اجسام را به وجود آوردند. به‌ همین دلیل است که امروزه با قرار دادن تلفن ‌همراه خود روی یک بسته قهوه متوجه می‌شوید این قهوه از کجا آمده، تا چه حد حافظ محیط زیست بوده و حتی چه افرادی در لینکدین و فیس‌بوک این نوع قهوه را خریداری کرده‌اند. با استفاده از یک ردیاب خیلی ساده که روی بسته‌ها قرار می‌گیرد، امکان دریافت اطلاعات فراوانی وجود دارد، به ‌طوری ‌که امروزه حتی امکان به‌ دست آوردن اطلاعاتی در ارتباط با نوع مصرف و عادات اجتماعی با استفاده از این برچسب‌های کوچک وجود دارد. امروزه GS1 به‌طور بالقوه یک شرکت رسانه‌ای است که در زمینه توسعه و ارائه استانداردهای صنعتی‌محور برای محصولات دارای کد الکترونیکی EPC (سرنام Electronic Product Code) که از RFID پشتیبانی می‌کنند و اجازه دسترسی به اطلاعات محصولات را می‌دهند، تبدیل شده است. این نوع ارتباط مستقیم اپراتورهای پایانی با مصرف‌کنندگان میزان علاقه به استفاده از فناوری ارتباط حوزه نزدیک NFC (سرنام Near Field Cammunication) را افزایش می‌دهد. تالبوت اشاره می‌کند که قدرت ذاتی، قابلیت‌های حسی و مکان‌یابی، دسترسی به کلاود و خدمات بر پایه اینترنت و محبوبیت تلفن‌های مجهز به NFC و توانایی آن‌ها برای تبلیغات هدفمند، ترجمه متن، ثبت پرواز، اتوبوس یا مترو، تحلیل عکس، تزریق داده‌ها در تلفن به مردم اجازه می‌دهد تا مکان خود را برای ملاقات‌ها و پرداخت‌ها پیگیری کنند. این خدمات با استفاده از فناوری‌هایی همچون تراشه‌های GPS، حس‌گرهای موقعیت‌یاب با استفاده از قدرت سیگنال وای‌فای و دوربین‌ها در دسترس خواهند بود. پیش‌بینی می‌شود NFC پیش‌گام توسعه ماشین به ماشین (M2M) باشد.

وضعیت استاندارهای بین‌المللی چگونه است؟
آژانس‌‌هایی که در زمینه مدیریت استانداردها در اینترنت اشیا به فعالیت مشغول هستند، از لحاظ محلی و بین‌المللی متنوع هستند. از لحاظ بین‌المللی، اتحادیه ارتباطات بین‌الملل ITU، سازمان بین‌المللی استاندارد‌سازی (ISO)، کمیسیون الکترونیک بین‌الملل  GS1/ EPC Global ،(IEC) و مهندسان الکترونیک (IEEE) در این زمینه مشغول فعالیت هستند. در اروپا، دو مؤسسه استانداردهای ارتباط از راه دور اروپایی (ETSI) و کمیته اروپایی استانداردسازی الکترونیکی (CENELEC /CEN) این وظیفه را بر عهده دارند. در چین، وزارت صنعت و فناوری اطلاعات، انجمن استانداردهای ارتباطی چین و مؤسسه استانداردسازی الکترونیک چین (CESI) در این زمینه مشغول به ‌کار هستند. در ایالات متحده، مؤسسه استانداردهای ملی امریکا (ANSI) که مسئولیت استانداردهای این کشور را بر عهده دارد، در این مورد خاص هیچ ‌گونه نقشی نداشته است و در نتیجه هیچ وظیفه‌ای در زمینه ارائه استاندارها برای اینترنت اشیا بر عهده ندارد (Chinese Communication Network, 2010).
توازن دقیقی میان استانداردهای به وجود آمده در فاز اولیه توسعه وجود دارد که به کاربران و توسعه‌دهندگان این ‌توانایی را می‌دهد تا تشخیص دهند کدام پروتکل برای پویایی اینترنت اشیا و برنامه‌های‌ آن مناسب‌تر است. به ‌عبارت دیگر، استانداردها می‌توانند با سرعت بیش‌تری مشکل نشر و گسترش فناوری (اینترنت اشیا) را حل کنند. در کشوری همچون چین، نیاز به تعیین استاندارد برای اینترنت اشیا امری ضروری به ‌شمار می‌رود. اما در ورای رقابتی که برای ارائه استانداردها در حال جریان است، دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که ظهور استانداردهای مختلف می‌تواند زمینه‌ساز فلج شدن بازار شوند؛ زیرا کاربران و مصرف‌کنندگان همواره در انتظار ظهور یک فناوری ویژه خواهند ماند. برخی ناظران بر این باورند که استانداردهای عقب‌مانده اثر منفی بر رقابت می‌گذارند؛ زیرا تولیدکنندگان در فناوری گذشته محدود می‌شوند. برای اجتناب از این موقعیت، پیش‌نویسی که میان چهارچوب‌های استاندارد‌ها هماهنگی به وجود می‌آورد، امری ضروری است. برای این منظور می‌توان قراردادهای مختلف اما رسمی میان سازمان‌های گوناگونی همچون تعاونی استانداردهای جهانی (WSC) که بر روابط بین نهادهای استانداردسازی بین‌المللی همچون ISO نظارت می‌کند، کمیته الکترونیکی بین‌الملل (IEC) و اتحادیه ارتباط از راه دور بین‌الملل (ITU) به وجود آورد. به همین صورت، توافق وین (ISO, 2001) پایه یک همکاری با کمیته اروپا برای استانداردسازی الکترونیکی (GEN, GENELEC) و IOS را پایه‌گذاری کرد. بنابراین، همان‌ طور که متوجه شده‌اید، تحریفات زیادی در استانداردهای اینترنت اشیا وجود دارد. فقدان هماهنگی میان خود قالب‌های استاندارد می‌تواند موضوعی تأمل‌برانگیز باشد. 

نبود قابلیت همکاری بین سازمان‌ها
موضوع دیگری که در ارتباط با به‌کارگیری استانداردها وجود دارد، به عمل‌پذیری یا همان قابلیت همکاری (Interoperability) متقابل باز می‌گردد. ICANN در حالی ‌که هیچ ‌گونه تعاملی در ارتباط با استانداردسازی از خود نشان نمی‌دهد، به ترویج قابلیت همکاری برای توسعه اینترنت اشیا می‌پردازد. استاندارد اروپایی ETSI استانداردهای مبهم، ناقص و گزینه‌های مختصری را ارائه می‌کند و هیچ‌ گونه تعاملی با ICANN در زمینه‌ ارائه استانداردها ندارد، ولی هر دو بر قابلیت همکاری تأکید دارند که خود به تنهایی می‌تواند عاملی بر عمل‌ناپذیری باشند. به این صورت که پیاده‌کننده مجبور است طرحی بسازد که به‌طور بالقوه عمل‌ناپذیر باشد. اگر این موضوع حل شود، مشکل دیگر در ارتباط با تفاوت در عمل‌پذیری به وجود می‌آید. به‌طور مثال، عمل‌پذیری متقابل فنی، عمل‌پذیری متقابل ساختاری، عمل‌پذیری معنایی و عمل‌پذیری سازمانی از جمله این موارد است. در نشست گروهی که در ژوئن 2011 در کنفرانس مجمع اروپا درباره اینترنت اشیا برگزار شد، همگان به این نتیجه رسیدند که مسئولیت استانداردها نباید بر عهده یک سازمان منفرد باشد، بلکه باید بر عهده اجتماعی باشد که بر پایه جنبش استانداردها کار می‌کند. از میان شرکت‌کنندگان در این نشست، ITU و ETSI آمادگی خود را در زمینه همکاری با صنعت و دیگر چهارچوب‌های استاندارد اعلام کردند. با این هدف ‌که این همکاری به گسترس استانداردهای اینترنت اشیا منجر شود. 

تکامل اینترنت اشیا بدون هیچ استانداردی
برخلاف استانداردهای غیر منعطف، یک راهبرد دیگر نیز وجود دارد که به فناوری اجازه داده شود روند توسعه طبیعی خود را از طریق آزمون و خطا و نظرات کاربران طی کند. پاسی آئوری از شرکت Finnish و عثمان حق از Pachube با این نظریه موافق هستند و اعلام کردند ترجیح می‌دهند به‌جای آن‌که استاندارد‌های سخت‌گیرانه مانع پیش‌رفت شود، اجازه داده شود فناوری خود رشد کند. پاتریک وترولد از شرکت سیسکو پس از آن اعلام کرد اینترنت اشیا بهتر است با استانداردهای باز ساخته شود. این منبع باز بودن عمل‌پذیری متقابل را به وجود می‌آورد. اما در نقطه مقابل محافظه‌کاران درباره این ایده تکاملی تدریجی به ما یادآوری می‌کنند بهتر است تأمل کنیم چه کسی خواستار استانداردها است؟ موضوع به پاسخ‌گویی استانداردها باز می‌گردد. وبر پیشنهاد می‌کند استانداردها باید به صورتی ارائه شوند که چهارچوب‌های مدیریتی را به وجود آورند و اطلاعات را به‌سرعت در اختیار ما قرار دهند. پیاده‌سازی استانداردها پاسخ‌گویی آن‌ها را ‌همراه خواهد داشت. بهبود پاسخ‌گویی با ایجاد چنین چهارچوبی بهبود امنیت اینترنت اشیا را به دنبال دارد.