ده جريان راهبردی فناوری در سال 2015

این مطلب یکی از مقالات پرونده ویژه «چشم‌انداز فناوری در سال 2015» است. برای دریافت کل این پرونده ویژه اینجا را کلیک کنید. 

 بررسی‌های گارتنر نشان می‌دهد فناوری اطلاعات (آی‌تی) با هر چيزی، از فناوری‌های مجازی گرفته تا ماشين‌های هوشمند و داده‌های تحليلی همه‌جاحاضر، سروکار خواهد داشت. سرانجام، همه چيز بايد در محيطی کاملاً امن به‌‌اجرا درآيد. همان‌ طور که ديويد سيرلی (David Cearley)، نایب‌ریيس مؤسسه پژوهشی گارتنر می‌گويد، الزاماً اين‌ گونه نيست که تمام سازمان‌ها و کسب‌ و کارها در همه اين ده حيطه به‌صورت يکسان سرمايه‌گذاری کنند، اما بايد طی دو سال آينده درباره اين فناوری‌ها به‌درستی تصميم‌ بگیرند. به‌ گفته او، ده جريان برگزيده برای سال 2015 سه حيطه را در بر می‌گيرد: ادغام دو جهان واقعی و مجازی، سر بر آوردن هوش همه‌جاحاضر و تأثير فناوری در نتيجه دگرگونی کسب‌ و کار ديجيتال. در ادامه، ده فناوری راهبردی در سال 2015 را مرور می‌کنيم. 

محاسبات همه‌جا حاضر
گارتنر پيش‌بينی می‌کند که با تداوم گسترش دستگاه‌های موبايل، نه فقط خود دستگاه‌ها، بلکه پاسخ‌گویی به نيازهای کاربران در وضعیت‌ها و محيط‌های گوناگون نيز بيش از پيش مورد توجه قرار خواهد گرفت. سيرلی می‌گويد: «تلفن‌ها و پوشيدنی‌ها اينک بخشی از محيط محاسباتی گسترش‌ يافته به‌شمار می‌آيند که چيزهایی مانند دستگاه‌های کاربردی الکترونيک و نمايش‌گرهای متصل در فضای کار و عمومی را در بر می‌گيرد.» اين محيط گسترده بايد با نيازهای کاربر موبايل هماهنگ شود. همين موضوع باعث خواهد شد تا سازمان‌ها همچنان با چالش‌های مديريتی جدی‌ دست و پنجه نرم‌ کنند؛ زيرا آن‌ها در محيطی چنين گسترده کنترل خود را بر وسيله‌های مورد استفاده کاربر از دست خواهند داد. اين روند تنها به برنامه‌های کاربردی محدود نمی‌شود و بلکه سامانه‌های پوشيدنی، صفحه‌ نمايش‌های هوشمند ديواری و دستگاه‌هایی مانند آن ‌را نيز در بر می‌گيرد. مايکروسافت، گوگل و اپل در بخش‌های گوناگونی از اين فناوری با هم در ستيز خواهند بود. به‌علاوه، حس‌گرهای بيش‌تر و بيش‌تری به‌‌کار گرفته خواهند شد که داده‌های بيش‌تری توليد خواهند کرد و فناوری اطلاعات بايد بداند چگونه می‌توان از اين اوضاع بهره‌ برد. از ديد گارتنر، شرکت‌ها بايد برای ردگيری کاربر و تعامل‌ او با کسب‌ و کارشان به‌دنبال راه‌های جديد و البته کارآمد و نيکو باشند. 

اينترنت اشيا

اينترنت اشيا در فهرست پيش‌بينی‌های گارتنر قدمتی چندساله دارد و علت آن اهميت موضوع از ديد پژوهش‌گران اين مؤسسه است. فناوری اطلاعات بايد همه وسيله‌های موجود در گستره اينترنت اشيا را مديريت کند و مدل‌های تجاری کارآمدی را توسعه دهد تا از مزيت آن‌ها سود ببرد. با ترکيب شدن جريان‌های داده و سرويس‌هایی که نتيجه ديجيتالی‌ شدن همه‌ چيز است، چهار مدل کاربردی عمده پديد خواهد آمد: 
- مديريت کردن (Manage)، 
- پولی‌سازی (Monetize)، 
- به‌‌کار انداختن (Operate)،
- گسترش دادن (Extend). 
اين چهار مدل اصلی می‌توانند در هر يک از چهار «اينترنت» متناظر با خود به‌کار گرفته ‌شوند. مراکز بزرگ نبايد به اين انديشه محدود شوند که فقط اينترنت اشيا (شامل ابزارها و ماشين‌ها) می‌تواند از اين چهار مدل بهره ببرد. برای مثال، مدل پرداخت به‌ازای کاربرد (Pay-per-use) می‌تواند برای ابزارها (مانند دستگاه‌های صنعتی)، سرويس‌ها (مانند بيمه پرداخت به‌ازای رانندگی)، مردم (مانند رهگذران)، مکان‌ها (مانند جاهای پارک) و سامانه‌ها (مانند سرويس‌های ابری) به‌‌کار گرفته‌ شود. مراکز بزرگ در تمام صنايع می‌توانند از اين چهار مدل بهره ببرند. 

فناوری اطلاعات بايد همه وسيله‌های موجود در گستره اينترنت اشيا را مديريت کند و مدل‌های تجاری کارآمدی را توسعه دهد تا از مزيت آن‌ها سود ببرد. 

چاپ سه‌بعدی
اين دومين سالی است که چاپ سه‌بعدی در فهرست گارتنر جای می‌گيرد. انتظار می‌رود فروش جهانی چاپ‌گرهای سه‌بعدی در سال 2015 ميلادی 89 درصد رشد کند و در سال 2016 شمار دستگاه‌های به‌‌فروش رفته به دو برابر افزايش يابد. چاپ سه‌بعدی در سه سال آينده به نقطه اوج خود خواهد رسيد؛ زيرا بازار تجهيزات به‌نسبت ارزان، به‌سرعت رو به‌‌رشد و کاربرد صنعتی آن به‌طرز چشم‌گير رو به‌‌گسترش است. کاربردهای جديد صنعتی، زيست‌دارویی و مصرفی همچنان نشان خواهند داد، از آن‌جا ‌که چاپ سه‌بعدی می‌تواند به بهبود طراحی، پيش‌نمونه‌سازی پيش‌رفته مطابق با نياز روز، و توليد در کوتا‌ه‌مدت بيانجامد، شيوه‌ای شدنی، ارزان و مقرون‌ به‌صرفه برای کاهش هزينه‌ها است. 

تحليل‌های پيش‌رفته، فراگستر و ناديدنی
با افزايش حجم داده‌ها که سامانه‌های تعبيه‌ شده (Embedded systems) و انباره‌های بزرگ از داده‌های ساخت‌يافته و غيرساخت‌يافته توليد می‌کنند که در درون و بيرون از مراکز بزرگ تحليل می‌شوند، تحليل‌‌گری اهميتی کليدی خواهد يافت. سيرلی اظهار می‌دارد که برنامه بايد تحليلی باشد. سازمان‌ها بايد نحوه فيلتر کردن (گزينش) مقادير انبوه داده‌هایی را بدانند که از اينترنت اشيا، رسانه‌های اجتماعی، و دستگاه‌های پوشيدنی به‌‌سوی آن‌ها سرازير می‌شود و سپس، اطلاعات صحیح را در زمان دقیق به دست شخصی که بايد برسانند. تحليل‌ها عميق‌تر خواهند شد، اما به‌صورت نهفته و تعبيه ‌شده انجام خواهند گرفت. در اين روند، بزرگ‌داده‌ها همچنان ابزار مهمی به‌‌شمار خواهد آمد، اما يک دگرسویی بايد صورت پذيرد و تمرکز اصلی نخست بر بزرگ‌پرسش‌ها و بزرگ‌پاسخ‌ها معطوف شود و سپس بر بزرگ‌داده‌ها. ارزش در پاسخ‌ها ‌است، نه در داده‌ها. ‌علاوه بر اين، تحليل‌های امنيتی در مرکز نسل آتی مدل‌های امنيتی جای دارند. سيرلی می‌‌گويد که فناوری اطلاعات بايد ساخت گنجينه‌های داده را که می‌توانند چند انباشت‌گاه را با هم پيوند بزنند، مورد توجه قرار دهد. اين‌ کار به فناوری اطلاعات اجازه می‌دهد تا همه روال‌های جديد اطلاعات مانند الگوهای به‌‌کارگيری داده‌ و آن‌چه را سيرلی «ناهم‌سانی معنادار» می‌خواند، دريابد و بتواند در‌باره آن‌ها به‌سرعت دست به‌کار شود. 

با افزايش حجم داده‌ها که سامانه‌های تعبيه‌ شده (Embedded systems) و انباره‌های بزرگ از داده‌های ساخت‌يافته و غيرساخت‌يافته توليد می‌کنند که در درون و بيرون از مراکز بزرگ تحليل می‌شوند، تحليل‌‌گری اهميتی کليدی خواهد يافت.

سامانه‌های Context-rich
منظور از سامانه‌ها و سرويس‌های Context-rich آن‌ دسته از سامانه‌ها و سرويس‌هایی هستند که زمينه و شرايط جاری در هر زمان و مکان را به‌صورت هوشمند مد نظر قرار می‌دهند تا برای مثال، سرويس‌هایی که ارائه می‌دهند بيش از پيش مطابق خواسته کاربر باشد. سامانه‌های هوشمند ناديدنی و همه‌جاحاضر تحليل‌های گسترده‌ای را صورت خواهند داد و به تداوم توسعه سيستم‌هایی کمک خواهند کرد که محيط پيرامون خود را می‌پايند تا پاسخ‌ به درخواست‌ها درست باشد. از نخستين کاربردهای اين توان‌مندی نوين، دست‌يابی به امنيت زمينه‌ آگاه (context Aware) است، اما کاربردهای ديگری نيز پديد خواهد آمد. اگر برنامه‌ها بدانند که کاربر درخواست خود را در چه زمينه و تحت چه شرايطی ارائه داده ‌است، نه تنها بازخورد امنيتی خود، بلکه نحوه ارائه اطلاعات به کاربر را نيز با آن هماهنگ خواهند کرد که می‌تواند پيچيدگی جهان محاسبات را تا اندازه‌ای ساده‌تر کند. استفاده از سيستم‌هایی که «اطلاعات موقعيتی و محيطی درباره مردم، جاها و چيزها» را به‌کار می‌برند تا سرويسی ارائه دهند، رو به‌افزايش است. فناوری اطلاعات بايد به ايجاد واسط‌های کاربر هرچه هوشمندتر اهميت دهد که بسياری از برنامه‌ها و داده‌ها را به‌هم پيوند می‌زنند. 

دستگاه‌های هوشمند

هنگامی ‌که سامانه‌هایی مانند Context-rich با کمک تحليل‌های عميق، داده‌های مربوط به محيط و وضعيت جاری را گردآوری و براساس آن برداشتی ارائه می‌دهند، بنيان و شرايط نخست برای پيدايش جهان ماشين‌های هوشمند فراهم می‌شود؛ بنيانی که با الگوريتم‌های پيش‌رفته پيوند خورده ‌است. اين الگوريتم‌ها به سامانه‌ها اجازه می‌دهند تا به محيط پيرامون خود پی ببرند، خودشان ياد بگيرند، و به‌صورت خودکار عمل کنند. هم‌اکنون، پيش‌نمونه‌های گوناگونی از خودروهای خودران، روبات‌های پيش‌رفته، دستياران شخصی مجازی و مشاوران هوشمند ساخته شده‌اند و به‌سرعت تکامل خواهند يافت و دوره‌ای جديد از دستياران ماشينی را پديد خواهند آورد. دوران ماشين‌های هوشمند برهم‌زننده‌ترين دوران در تاريخ فناوری اطلاعات خواهد بود. سيرلی به ابرکامپيوتر واتسون ساخت آی‌بی‌ام اشاره می‌کند که برای مبارزه با سرطان در حال يادگيری است. همچنين، شرکت معدن‌کاوی ريو تينتو که در معادن خود از کاميون‌های خودکار استفاده می‌کند. 

محاسبات ابری/ کلاينت

اين مورد در فهرست سال گذشته نيز جای داشت، اما به‌زعم اين مؤسسه، اين‌بار آن‌چه بيش‌تر اهميت دارد، نیاز به توسعه برنامه‌های بومی در ابر است و نه کوچاندن (و تبديل کردن) برنامه‌های کنونی به ابر. با هم‌گرایی محاسبه‌های ابری و موبايل، روند رو ‌به‌‌گسترش آن‌ دسته از برنامه‌های کاربردی که به‌صورت متمرکز هماهنگ‌سازی می‌شوند و می‌توانند روی هر وسيله‌ای عرضه ‌شوند، ادامه خواهد يافت. به گفته سيرلی، ابر شيوه جديدی برای محاسبه‌های خود خدمت (سلف سرويس) نرمش‌پذير و متغير است. برنامه‌های کاربردی داخلی و خارجی براساس اين شيوه جديد ساخته خواهند شد. برنامه‌هایی که از هوش و امکانات ذخيره‌سازی دستگاه کاربر به‌خوبی استفاده‌ کنند، از حيث شبکه و پهنای باند نيز کم‌هزينه‌تر خواهند بود. اساس کار هماهنگ‌سازی و مديريت در ابر خواهد بود. در کوتاه‌مدت، آن‌چه فناوری ابر/ کلاينت بر آن تمرکز خواهد داشت، هم‌گام‌سازی محتوا و وضعيت برنامه کاربردی روی چند وسيله و حمل‌پذيری برنامه‌ها روی چند دستگاه است. در گذر زمان، برنامه‌ها به‌گونه‌ای تکامل خواهند يافت تا استفاده هم‌زمان از چند وسيله را پشتيبانی کنند. امروزه، پديده نمايش‌گر دوم (Second-screen)1 بر هماهنگ‌سازی تماشای تلويزيون با استفاده از يک دستگاه موبايل معطوف است. در آينده، بازی‌ها و برنامه‌های سازمانی نيز از چند نمايش‌گر بهره خواهند برد و به درون قلمرو پوشيدنی‌ها و ديگر وسيله‌ها نيز راه خواهند يافت تا تجربه بهتری را رقم بزنند. 

برنامه‌نويسی چابک (Agile) از نوشتن برنامه‌های کاربردی گرفته تا زيرساخت‌های ابتدایی، لازمه کار سازمان‌هایی است که می‌خواهند برای موفقيت در کسب‌ و کارهای ديجيتال از نرمش‌پذيری لازم را داشته باشند.

برنامه‌های کاربردی و زيرساخت‌های نرم‌افزارمحور
برنامه‌نويسی چابک (Agile) از نوشتن برنامه‌های کاربردی گرفته تا زيرساخت‌های ابتدایی، لازمه کار سازمان‌هایی است که می‌خواهند برای موفقيت در کسب‌ و کارهای ديجيتال از نرمش‌پذيری لازم را داشته باشند. شبکه‌ها، سامانه‌های ذخيره‌سازی، مراکز داده و امنيت نرم‌افزارمحور در حال تکامل هستند. با استفاده از واسط‌های برنامه‌نويسی (API) می‌توان سرويس‌های ابری را به‌صورت نرم‌افزاری تنظيم ‌کرد. برنامه‌های کاربردی نيز بيش از پيش واسط‌های برنامه‌‌نويسی پرباری دارند که می‌توان در مرحله برنامه‌نويسی به کارکردها و محتوای‌ آن‌ها دسترسی يافت. برای پاسخ‌گویی به درخواست‌های به‌سرعت متغير کسب‌ و کارهای ديجيتال و همچنين، افزايش يا کاهش سريع گستره سامانه‌ها، محاسبات بايد از مدل‌های استاتيک به‌‌سوی مدل‌های دايناميک حرکت کنند. در اين‌جا قوانين، مدل‌ها و کدی مورد نياز است که بتواند به‌صورت پويا اسمبل شود و همه عناصر مورد نياز، از شبکه گرفته تا برنامه‌های کاربردی را پيکربندی کند. به ديگر سخن، کدهای سخت و شبکه‌های از پيش تعريف ‌شده ديگر پاسخ‌گو نيستند. فناوری اطلاعات بايد بتواند روابط دايناميک ايجاد کند. در اين حيطه، می‌توان از فناوری‌های نرم‌افزارمحور کمک گرفت. 

طراحی برنامه امنيت آگاه (Security-aware)، آزمون‌های امنيتی برنامه‌های ايستا و پويا، و خودپاس‌داری (Self-protection) برنامه در حال اجرا در ترکيب با کنترل‌های دسترسی آگاه از شرايط جاری مؤثر و هماهنگ از جمله نيازهای روز در جهان پرخطر ديجيتال هستند.

فناوری اطلاعات وب‌گستر
فناوری اطلاعات وب‌گستر الگویی برای محاسبه‌ در سطحی فراگير است. با کمک اين فناوری می‌شود توان‌مندی‌هایی را که اينک بيش‌تر فقط سرويس‌دهندگان ابری بزرگ در اختيار دارند، در بخش‌های آی‌تی سازمان‌ها نيز اجرا کرد. سازمان‌های بيش‌تری به فکر خواهند افتاد تا برنامه‌ها و زيرساخت‌هایی همانند برنامه‌ها و زيرساخت‌های غول‌های وب از جمله آمازون، گوگل و فيس‌بوک را به مرحله اجرا درآورند. فناوری اطلاعات در سطح وب سريع روی نخواهد داد، بلکه در طی زمان و با گرايش هرچه بيش‌تر پلتفرم‌ها به مدل‌های نو و گسترش رويکردهای نرم‌افزارمحور و بهينه ‌شده توسط ابر تکامل خواهد يافت. برای بسياری از سازمان‌ها، DevOps نخستين گام به‌‌سوی آينده فناوری اطلاعات وب‌گستر است؛ يعنی، پيوند هماهنگ مرحله توسعه (Development) و کارکردها (Operations) است تا به توسعه سريع، پيوسته و فزاينده برنامه‌های کاربردی و سرويس‌ها بيانجامد.

امنيت مبتنی‌بر ريسک و خودپاس‌داری

همه راه‌ها به مقصد آينده ديجيتال از امنيت می‌گذرند، هرچند چالش‌های امنيتی نتوانسته‌اند کسب‌ و کارهای ديجيتال را از حرکت بازدارند. سازمان‌ها بيش از پيش درخواهند يافت که ممکن نيست محيطی صد‌درصد امن فراهم کرد. هنگامی‌ که سازمان‌ها متوجه اين موضوع شوند، می‌توانند ارزيابی‌ها و کاهش ريسک را به نحو مؤثرتر آغاز کنند. در بعد فنی، دانستن اين موضوع که دفاع محيطی (محدود در محيط) ناکافی است و برنامه‌ها بايد در امنيت نقش مؤثرتری داشته ‌باشند، به سر بر آوردن رويکردی چندوجهی خواهد انجاميد. طراحی برنامه امنيت آگاه (Security-aware)، آزمون‌های امنيتی برنامه‌های ايستا و پويا، و خودپاس‌داری (Self-protection) برنامه در حال اجرا در ترکيب با کنترل‌های دسترسی آگاه از شرايط جاری (Context-aware) مؤثر و هماهنگ از جمله نيازهای روز در جهان پرخطر ديجيتال هستند. نتيجه چنين روندی، پيدايش مدل‌های نویی است که با کمک آن‌ها می‌توان امنيت را مستقيم در خود برنامه‌ها پياده ‌کرد. گستره‌سنج‌ها (Perimeters) و فايروال‌ها ديگر کافی نيستند، هر برنامه بايد خودآگاه و خودپاس‌دار باشد. 

پی‌نوشت:
1ـ نمايش‌گر دوم (Second-screen) به‌ دستگاه موبايلی اشاره‌ دارد که می‌توان هنگام تماشای تلويزيون، برای دسترسی به محتوا يا برنامه‌های افزوده از آن بهره‌ برد. برای مثال، تصور کنيد هنگام‌ تماشای برنامه فهرست سازندگان برنامه را نيز ببينيد. 

منابع: 
- سايت رسمی مؤسسه پژوهشی گارتنر
- نت‌ورک ورلد
- تک‌ريپابليک
- عکس سرآغاز از سایت staticworld.net، بازنشر در نت‌ورک ورلد