رمزگذاری هنر در دنیای کرونازده - NFT چیست؟

 cryptoart یا رمزهنر این امکان را فراهم کرده گونه‌های متنوعی از آثار هنری  نظیر موشن‌گرافی‌ها و هنرهای تعاملی که فروش آن‌ها در قالب بازارهای سنتی دشوار است، با کمک بلاک‌چین ساده‌تر به فروش برسند. رمزهنر راهی است برای تضمین اصالت یک اثر هنری دیجیتال و بسیاری بر این باورند که استفاده از رمزهنر سبب رونق بازار هنر خواهد شد. در حالت معمول آثار هنری دیجیتال را به راحتی و بدون پرداخت حتی یک ریال به صاحب اثر، می‌توان کپی کرد. هیچ محدودیتی وجود ندارد و هر نوع محتوای دیجیتال از متن گرفته تا عکس و تصاویرمتحرک را می‌توان با چند کلیک به سرقت برد.  رمزهنر راهکاری است که امید می‌رود از یک سو مانع از این سرقت‌ها شود و از سوی دیگر با حذف واسطه‌ها، سود بیشتری را در اختیار خالقان اثر قرار دهد. در این راه از ابزاری بنام  NFT  یا نشان تبدیل‌ناپذیر (Non- Fungible Tokens) استفاده می‌شود.

 NFT  این امکان را به ما می‌دهد که اصالت یک اثر هنری دیجیتال را با کمک بلاک‌چین به اثبات برسانیم و آنرا از کپی‌هایش متمایز کنیم. در دنیای واقعی هم چنین اتفاقی می‌افتد. یک اثر هنری مثلاً یک تابلوی نقاشی از یک نقاش معروف ارزش زیادی دارد. این ارزش ناشی از اصالت آن تابلو است. ممکن است کپی‌های زیادی از آن تابلو ساخته شده باشد که با تابلوی اصلی مو نمی‌زنند، اما نسخه‌های کپی از نظر یک کارشناس یا مجموعه‌دار، ارزشی نداشته و فقط آن تابلوی اصلی است که ارزش هنری و مادی دارد. در دنیای  واقعی، اعتبار و اصالت یک اثر هنری را کارشناس آن حوزه تشخص می‌دهد و آنرا از نمونه‌های جعلی متمایز می‌سازد.  در دنیای NFT این اعتبارسنجی و بررسی اصالت یک فایل دیجیتال برعهده زنجیره بلوکی (بلاک‌چین) است.

شاید نقطه عطف محبوبیت این روزهای NFT به ماه دسامبر بازگردد که هنرمندی بخشی از آثار خود را با قیمت بیش از سه و نیم میلیون دلار به فروش رساند. مایک وینکلمن با نام مستعار بیپل هنرمند دیجیتالی است که یکی از آثار خود با نام پنج‌هزار روز اول را به همین روش در یک حراجی معروف به قیمتی بالغ بر 90 میلیون دلار فروخت (شکل 1). 

مدتی بعد طیف متنوعی از فایل‌های دیجیتال نظیر ویدیوکلیپ و حتی نخستین توییت جک دورسی (شکل۲) و میم بسیار معروف disaster girl در قالب NFT با قیمت‌های صدها، هزاران و حتی میلیون‌ها دلار به فروش رفت (شکل ۳). فعالان دنیای بیت‌کوین معتقدند که NFT مثالی از آینده دارایی‌های دیجیتال است. به باور آنها در آینده این امکان وجود خواهد داشت که مردم بخشی از درآمد خود را بر روی دارایی‌های دیجیتال سرمایه‌گذاری کنند دارایی‌هایی که می‌توان آن‌ها را معامله و یا حتی احتکار کرد.  این امر، تسلط و انحصار دولت‌ها بر پول و دارایی‌ مردم را کاهش خواهد داد و مردم بیش از پیش بر توانایی‌های شبکه‌های مبتنی بر زنجیره بلوکی پی خواهند برد. 

شکل۱ - مجموعه‌ای از آثار بیپل که در قالب NFT به فروش رفته است. خریدار، یک قاب تیتانیومی با کد NFT و امضای هنرمند بدست آورده است. 

شکل۲ - اولین توییت جک دورسی از جمله معروف‌ترین مواردی است که بصورت NFT به فروش رفته است. 

شکل۳ - میم (disaster girl) به قیمت ۱۸۰ اتر معادل پانصد هزار دلار در قالب NFT به فروش رفت.

NFT چیست؟ 

از لحاظ فنی در جهان رمزهنر، این اثر هنری دیجیتال نیست که غیرقابل کپی می‌شود بلکه  متناظر کردن آن اثر هنری با NFT است که آنرا منحصربفرد و غیرقابل سرقت خواهد کرد.  می‌توان NFT را مانند یک شماره شناسایی منحصربفرد در نظر گرفت که به اثر هنری دیجیتال الصاق شده است. این شماره شناسایی در پایگاه داده توزیع‌شده‌ای بررسی می‌شود که در شبکه بلاک‌چین قرار دارد.  بلاک‌چین یا زنجیره بلوکی یک دفترکل توزیع‌شده عمومی است که تراکنش‌ها در آن ثبت می‌شود.

NFT اساساً بر روی زنجیره بلوکی اتریوم نگهداری می‌شود هرچند سایر زنجیره‌های بلوکی هم از NFT پشتیبانی می‌کنند.  هر زمان که یک تراکنش NFT رخ می‌دهد یعنی اثر هنری به فروش می‌رسد، خریداری می‌شود یا هر رخدادی شبیه این، داده  باید در کل بلاک‌چین اعتبارسنجی شود. این اعتبارسنجی شامل تاریخچه کامل همه تراکنش‌هایی خواهد بود که مربوط به آن NFT خاص می‌شود. ماهیت توزیع‌شده این پایگاه داده بدین معنی است که با ساختاری غیرمتمرکز مواجه هستیم و داده‌ها در یک مکان خاص ذخیره نشده‌اند که بتوان آن‌ها را به سادگی دستکاری کرد. به عبارت دیگر هر یک از کامپیوترهای عضو شبکه بلاک‌چین باید با سایر کامپیوترها به توافق برسد که تراکنشی خاص، معتبر است یا خیر؟ 

به بیان بهتر زنجیره بلوکی تضمین می‌کند که فقط یک اکانت قادر است مالک NFT باشد. بدین ترتیب اگر فردی یک فایل دیجیتال را به شخص الف بفروشد نمی‌تواند همان فایل دیجیتال یا کپی‌ آن را به فرد ب هم بفروشد زیرا زنجیره بلوکی می‌داند که مالکیت فایل دیجیتال مذکور و NFT متناظر با آن فایل، به فرد الف منتقل شده است و در صورت فروش آن به فردی دیگر، تراکنش  معتبر نخواهد بود. بنابراین اگر چه ممکن است افراد بدون کسب NFT نسخه‌ای از یک فایل دیجیتال را در اختیار داشته باشند ولی صاحب آن نخواهند بود و فقط کسی که مالکیتش توسط زنجیره بلوکی تایید شده باشد مالک آن فایل دیجیتال است. 

رمزهنر عملاً می‌گوید این کپی از فایل دیجیتال، یکتا و اصیل  است و این ادعا در هر نقطه‌ای از دنیا معتبر خواهد بود. درست مثل دنیای واقعی که بطور مثال کارشناسان اصالت هنری یک مجسمه را تعیین می‌کنند ولی ممکن است ده‌ها کپی از آن مجسمه در فروشگاه‌ها و یا منازل وجود داشته باشد.  NFT این امکان را در اختیار قرار می‌دهد که هنرمند، مالکیت اثر دیجیتال خود را به مشتری بفروشد. در این صورت اگر چه می‌توان نسخه‌های متعددی از آن اثر تهیه کرد ولی فقط یک نسخه اصیل از آن اثر دیجیتال وجود دارد و آنهم متعلق به کسی است که NFT آن اثر را در اختیار دارد. در بسیاری از موارد، ارزش این حق مالکیت،  بیشتر از خود اثر است.

گیف، ویدیوها، لحظات حساس ورزشی، کلکسیون‌ها، موسیقی، آواتارهای مجازی و اسکین‌های بازی‌های ویدیویی  از جمله محتواهای دیجیتال قابل عرضه در قالب NFT هستند. حتی توییت هم قابل فروش است نظیر نخستین توییت جک دورسی هم‌بنیانگذار توییتر که بعنوان یک NFT به قیمت نزدیک به ۳ میلیون دلار به فروش رفت. ارزش فایل دیجیتال مبتنی بر NFT این است که آن فایل دیجیتال در هر زمان می‌تواند فقط یک مالک داشته باشد. داده‌های منحصر به‌فردی که از طریق NFT به فایل دیجیتال الصاق می‌شوند بررسی مالکیت یا شرایط تبادل آن فایل بین طرفین را ساده‌ می‌کند. مالک و  پدیدآورنده اثر می‌توانند اطلاعات ویژه‌تری  نظیر امضای هنرمند را نیز در NFT بگنجانند. ارزش رمزهنرها متغیر است و از ده‌ها دلار تا هزاران و حتی میلیون‌ها دلار می‌رسد.

NFT چه تفاوتی با بیت‌کوین دارد؟

NFT  از این نظر که بر بستر زنجیره بلوکی یا بلاک‌چین پیاده می‌شود شباهت زیادی به رمزارزهایی نظیر بیت‌کوین یا اتریوم دارد. اما کاربرد آن بسیار متفاوت از ارزهای دیجیتال است. پول واقعی و رمزارزها قابل معاوضه هستند. بدین معنی که می‌توان آن‌ها را تبدیل و معامله کرد. از سوی دیگر آن‌ها مبنای ارزش واحدی دارند مثلاً یک اسکناس صد تومانی همیشه با یک اسکناس صد تومانی دیگر برابر است. یا یک بیت‌کوین همیشه با یک بیت‌کوین دیگر برابر است. این قابلیت معاوضه و داد و ستد رمزارزها آن‌ها را به ابزار قابل اعتمادی برای انجام تراکنش در زنجیره بلوکی تبدیل می‌کند. از این منظر،NFT متفاوت است. هر فایل مبتنی بر NFT یک امضای دیجیتال دارد که مانع از این می‌شود بتوان آن را با فایل NFT  دیگر مبادله کرد. بعنوان مثال ارزش مالی یک ویدیوی  NFT معادل ارزش یک عکس NFT نیست.

به سود هنرمندان و به ضرر محیط زیست

کسب درآمد در دنیای هنر بسیار دشوار است و شاید رمزهنرها بتوانند این معضلی که هنرمندان به ویژه در سال‌های کرونایی با آن روبه‌رو شده‌اند را جبران کنند. اما استفاده از این راهکار معایبی هم دارد. مصرف انرژی زیاد از جمله این معایب است. هنوز میزان دقیق مصرف انرژی رمزهنرها مشخص نیست، اما بر اساس تخمین‌ها بطور متوسط هر تراکنش معادل ۴۸ کیلووات ساعت برق مصرف می‌کند. یعنی حدود دو تا سه روز مصرف یک خانوار متوسط استرالیایی. و یک بازار رمزینه به تنهایی روزانه هزاران تراکنش را از سر می‌گذراند. باید توجه کنیم که شمار زیادی از این بازارها وجود دارند و این یعنی مصرف برق بسیار زیاد. 

بخش بزرگی از این مشکل، مربوط به فرایند اعتبارسنجی در ساختار زنجیره بلوکی است. برای بررسی اعتبار تراکنش جدید، در یک فرایند بسیار پیچیده محاسباتی اعتبار همه بلوک‌های پیش از آن تراکنش نیز سنجیده می‌شود که این عمل منجر به شکستن قفلی دیجیتال می‌گردد. شکستن این قفل به دلایل امنیتی بسیار دشوار است و بهینه‌ترین راهکار برای شکستن قفل، حدس زدن رمز آن با تولید اعداد تصادفی است. این کار باید با سرعت زیادی انجام شود. اولین کسی که موفق به شکستن قفل و اعتبارسنجی تراکنش شود، بعنوان پاداش رمزارز دریافت می‌کند. این فرایند همان چیزی است که به استخراج رمزارز (mining) شهرت یافته است. این مشوقی شده است که حجم زیادی از توان پردازشی دنیا صرف استخراج شود حتی به قیمت اینکه بخش زیادی از این توان که صرف حدس‌های نادرست می‌شوند از نظر فنی به هدر رود. 

علاقه‌مندان رمزینه آگاه‌اند که هزینه‌های محیط‌زیستی از جمله مواردی است که تیغ انتقاد را به سوی آن‌ها می‌گیرد به همین دلیل چند روش برای کاهش این اثرات نامطلوب پیشنهاد شده است. یک روش، تغییر مدل اعتبارسنجی است. یعنی بجای اینکه همه بر سر شکستن قفل رقابت کنند  افرادی برای انجام کار انتخاب می‌شوند. این راهکار بطور قابل‌توجهی مصرف توان مورد نیاز برای حفظ  و به‌روزرسانی اطلاعات در بلاک‌چین را کاهش خواهد داد. 

خونی تازه در رگ‌های هنر

فناوری بلاک‌چین و NFT به هنرمندان و تولیدکنندگان محتوا این فرصت منحصربه‌فرد را داده است که کسب درآمد کنند.  هنرمندان دیگر مجبور نیستند برای فروش آثارشان متکی به گالری‌ها و یا حراجی‌ها باشند. بلکه آن‌ها می‌توانند اثر خود را بصورت NFT به مشتری عرضه کنند و این باعث می‌شود نسبت به روش‌های سنتی و معمول سود بیشتری هم نصیب‌شان شود. از سوی دیگر آن‌ها می‌توانند امتیازاتی نیز برای خود در نظر بگیرند بطوریکه از هربار فروش اثر دیجیتال خود به مالک جدید درصدی دریافت کنند.

این امکان جذابی است که در حالت معمول بسیاری از هنرمندان به آن دست نمی‌یابند. البته NFT فقط برای کسب درآمد هنرمندان نیست. به‌طورمثال، نشان‌های تجاری هم از این روش برای جمع‌آوری کمک‌های مردمی استفاده می‌کنند. برخی معتقدند که این محبوبیت NFT حبابی بیش نیست و یادآور دوران دات‌کام و نظایر آن است. اما برخی نیز بر این باورند NFT آمده‌ است که بماند و این راهکار، حوزه سرمایه‌گذاری را متحول خواهد کرد.