بازگشت به کلاس‌های درس حضوری به روش هاروارد

دانشکده کسب و کار هاروارد ( HBS ) مدت‌ها در تلاش است تا کلاس‌های پر جنب و جوش خود را احیا کند. این دانشکده روش تدریس خاصی را دنبال می‌کند و به استفاده از این روش، مشهور است. در کلاس‌های درس این دانشکده، استاد و دانشجویان به‌طور فعال به گفتگو با هم می‌پردازند و تعاملی دو سویه شکل می‌گیرد (شکل ۱). با شیوع کرونا این سبک تدریس در دانشکده کسب و کار هاروارد از رونق افتاده بود. حتی با ادامه واکسیناسیون عمومی، هنوز این اطمینان نبود که محیط دانشگاه در معرض ویروس کرونا نباشد. در نتیجه این امکان وجود نداشت که مانند سال‌های پیش، همه دانشجویان به‌طور حضوری در کلاس‌ها شرکت کنند.  فاصله‌گذاری اجتماعی حداقل چیزی بود که باید رعایت می‌شد و همین، ظرفیت کلاس‌های حضوری را محدود می‌کرد. دانشجویانی که از کشورهای دیگر می‌آمدند هم محدودیت‌هایی داشتند. به‌طور مثال، شاید هنوز واکسن دریافت نکرده و یا مقدمات سفرشان به دلیل محدودیت‌های جهانی کرونایی با مشکل مواجه بود. بر همین اساس این مرکز آموزشی، به ترکیبی از روش‌های تدریس آنلاین و حضوری نیاز داشت. 

شکل۱ - روش تدریس در دانشکده کسب و کار هاروارد بر پایه گفتگوی دو‌طرفه و فعال بین استاد و دانشجو، پرسش و پاسخ‌های سریع و درگیر شدن دانشجو با کلاس استوار است.

برای برپایی چنین کلاس‌های ترکیبی (که از آن با عنوان کلاس‌های هیبریدی هم یاد می‌شود) مشکلی وجود داشت که چگونه شرایطی اید‌ه‌آل و برابر برای همه دانشجویان، چه آن‌هایی که در کلاس حضور داشتند و چه آن‌هایی که از راه دور به کلاس‌ها می‌پیوستند فراهم شود؟ برای دستیابی به این هدف، گروهی در دانشگاه با عنوان «گروه کاری آموزش مجازی» به سرپرستی سریکانت‌ داتار (Srikant Datar) تشکیل شد. کارکنان بخش‌های مختلف دانشگاه و حتی برخی از استادان و دانشجویان هم در این گروه حضور داشتند. داتار در آغاز همه‌گیری کرونا، به‌طور جدی پیگیر فراهم کردن شرایط برای برگزاری از راه دور کلاس‌های دانشکده بود. او سعی کرد در یک دوره دو هفته‌ای پس از شیوع کرونا امکان برگزاری راه دور را برای همه واحدهای درسی فراهم کند. اما کار به آن خوبی که انتظار می‌رفت نتیجه نمی‌داد. او به یاد می‌آورد در حالی‌که که برخی از افراد گروه ناامید شده بودند به کار ادامه دادند و طراحی‌های متنوعی را آزمودند.

اعضای گروه می‌دانستند که برای حفظ سلامت افراد از یک سو و فراهم کردن فضای فیزیکی و مجازی مناسب برای شرکت‌کنندگان در کلاس از سوی دیگر، نیاز به ایده‌پردازی و طراحی خاصی است.  چالش‌های پیش رو بسیار جدی بودند. واضح بودن تخته‌ها و آنچه در کلاس‌ها ارایه می‌شود برای دانشجویان راه دور، امکان شناسایی دانشجویانی که ممکن بود ماسک بر چهره داشته باشند  روی بستر Zoom،  تعیین تعداد دانشجویانی که امکان حضور در کلاس را دارند، کمک به استاد برای همراه کردن دانشجویانی که از راه دور کلاس را دنبال می‌کردند، فراهم کردن شرایط مطلوب برای برقراری ارتباط صوتی-تصویری میان دانشجویان و نحوه رعایت شیوه‌‌نامه‌های بهداشتی در کلاس درس از جمله این چالش‌ها بودند. 

طراحی

گروه به سرعت چارچوب‌های لازم برای برپایی چنین کلاسی را تعیین کردند: کلاس‌ها باید با دستورالعمل‌های آموزشی هماهنگ باشند، دانشجویان راه دور باید این امکان را داشته باشند که مثل دانشجویان حضوری و به‌طور برابر از کلاس استفاده کنند، کلاس برای استاد و دانشجویان راحت باشد و سلامتی افراد حفظ شود. تنها پنج هفته برای ارایه طرح نهایی کلاس فرصت بود و این مدت، شامل سفارش دادن ملزومات پروژه، تدارکات، نصب، اصلاح و آزمودن طرح و البته آموزش دادن نحوه کار هم می‌شد. 

یکی از موارد مهمی که در این پروژه به‌آن توجه شد، پیاده کردن ایده کلاس‌های درس آلدریچ (Aldrich) بود که مبتنی بر روشی موسوم به کیس‌متد (case method) بوده و طبیعتی خودمانی و پرانرژی دارد. این سبک از کلاس‌های درس برای استیو اِروین، مدیر ارشد برنامه‌ریزی و طراحی، حوزه‌ای آشنا بود: «این روش تدریس تعاملی از جمله ویژگی‌های این دانشکده است. در کلاس‌های سبک آلدریچ، همه چیز از نوع صندلی‌‌ها گرفته تا چیدمان نمایشگرها و طراحی صوتی کلاس با هدف بهینه‌سازی گفتگوی بین دانشجویان و استادان انتخاب می‌شوند. این پویایی کلاس هیچ وقت دست‌کم گرفته نمی‌شود.»

جاستین فاولر (Justin Fowler) مهندس طراح صوت و تصویر که به قول خودش کلاس‌های سبک آلدریچ را مثل کف دستش می‌شناسد، بی‌درنگ مشغول آزمودن روش‌ها شد. او چند نوع دوربین، کامپیوتر و کابل را از دفترش برداشت و ایده‌هایش را با مهندسان Zoom و نصاب‌های سخت‌افزار در میان گذاشت و طرح اولیه را عرضه کرد. پس از چند بار آزمون و خطا، شماری از ایده‌ها کنار گذاشته شدند؛ ایده‌هایی نظیر استفاده از حفاظ‌های پلکسی‌گلس و یا استفاده از دوربین‌های متحرکی که استاد را دنبال می‌کردند و  باعث پرت شدن حواس می‌شدند (شکل۲).

شکل۲ - در ابتدا قرار بود که در کلاس از محافظ‌های پلکسی‌گلس استفاده شود که این ایده کنار گذاشته شد. 

برای فراتر رفتن از ایده‌های اولیه و به منظور شبیه‌سازی بهتر تجربه یک کلاس درس واقعی، چندین استاد در حضور دانشجویان و افراد داوطلب به تدریس پرداختند. به این صورت، گروه طراح می‌توانستند به‌طور عملی دریابند که کجای طراحی‌شان در پیاده‌سازی کیس‌متد درست عمل می‌کند و کجای طراحی کلاس اشتباه است. ناگفته پیدا است که برای چیره شدن بر قید و بندهای طراحی در چنین موقعیت‌های غیرمعمولی، به نوآوری‌های بیشتری هم نیاز است.

آزمون و خطا

طراحی‌های اولیه بارها و بارها و در موقعیت‌های واقعی آزموده شدند. در حالی‌که کابل‌های صوت و تصویر در کلاس‌ها پراکنده بودند و نمایشگرها روی دیوارها نصب شده بودند، بازخوردها بررسی شدند و جلساتی برگزار شد و  در نهایت گروه به نتیجه رسید. قرار بر این شد که دو دوربین با کیفیت بالا در هر کلاس استفاده شود. یکی از دوربین‌ها در انتهای اتاق بین نمایشگری که دانشجویان را نشان می‌داد قرار داده می‌شد و تصویر استاد و تخته را می‌گرفت. این کمک می‌کرد دانشجویانی که از راه دور کلاس را می‌دیدند ارتباط چشمی با استاد داشته باشند. دوربین دیگر در جلوی اتاق قرار می‌گرفت و  با کمک آن، نمایی باز از دانشجویان تهیه می‌شد. با این چیدمان، هم استاد می‌توانست همه دانشجویان را ببیند و هم دانشجویان قادر به خواندن تخته سیاه بودند. اشکال این طرح در این بود که دانشجویان راه دور نمی‌توانستند دانشجویان حاضر در کلاس را به خوبی ببینند، با آن‌ها ارتباط برقرار کنند و در بحث با آن‌ها شرکت کرده و یا در کلاس همکاری کنند؛ مواردی که از ویژگی‌های اصلی کلاس‌های سبک آلدریچ است. اینجا بود که  فاولر ایده‌ای مطرح کرد. اینکه دانشجویان حضوری با استفاده از لپ‌تاپ‌های خود و Zoom به کلاس متصل شوند و به‌طور انفرادی دیده شوند. در اینجا هم مشکلی وجود داشت و آن فیدبک صدا بود.  فاولر بار دیگر راهکاری پپیشنهاد کرد. چیزی که حتی به ذهن مهندسان مشاور Zoom هم خطور نمی‌کرد: ترکیب کردن سه اتاق Zoom مجزا با یکدیگر. تصویر لپ‌تاپ دانشجویان با شات‌های گرفته شده توسط دوربین درون کلاس ترکیب شده و به یک اتاق Zoom دیگر فرستاده می‌شدند. با استفاده از پردازشگرهای سیگنال صوتی و سوییچرهای ویدیویی، گروه توانستند امکانی فراهم کنند که تصویر بزرگی از دانشجویی که در حال صحبت کردن است بر نمایشگر نشان داده شود (شکل ۳) و با این‌کار به دانشجویان راه دور کمک کنند او را بهتر دیده و گفتگوی بهتری شکل بگیرد. گروه با طراحی کردن یک کنترل خودکار امکانی فراهم کردند که هر سه اتاق با هم و در یک لحظه باز شوند.

شکل۳ - اسکرین‌شاتی از نخستین آزمایش کلاس هیبریدی

طراحی نهایی

حالا ایده کلاس ترکیبی هاروارد کار می‌کرد.  دانشجویان راه دور می‌توانستند تخته سیاه را بخوانند، استاد و هر یک از همکلاسی‌های خود را که در کلاس حضور داشتند به‌طور مجزا ببینند، برای اجازه گرفتن از استاد دستشان را بالا ببرند و به راحتی در فعالیت‌های کلاس شرکت داشته باشند. این طراحی تجربه‌ای منحصربه‌فرد در حوزه کلاس‌های هیبریدی است چراکه امکان تعامل دانشجویان راه دور و حضوری را فراهم کرده و این حس را در آن‌ها ایجاد می‌کند که در یک کلاس و در کنار همکلاسی‌های خود هستند. پس از هفت آزمایش اصلی، ۸۰ آزمایش کوچک‌تر و صدها نظرسنجی، طراحی، نهایی شد. با به نتیجه رسیدن طراحی، حالا وقت آن بود که تجهیزات مورد نظر سفارش داده شده و مهیا شوند. فرایندی که در شرایط همه‌گیری کرونا و اختلال در زنجیره تأمین، دشوار و پیچیده‌ به نظر می‌رسید.

پیاده‌سازی

فیل مِموت (Phil Memmott) مدیر ارشد بخش‌ پروژه‌های کلان، از همان اوایل پروژه در جلسات شرکت می‌کرد زیرا گروه او مسؤول پیاده‌سازی طرح نهایی بود. او می‌دانست هرچند بخش زیادی از کار گروه او در کلاس درس دیده نخواهد شد، اما در موفقیت این پروژه بسیار اهمیت داشت. آن‌ها برای نصب کردن لوازم و  تجهیز کلاس‌های آلدریچی که هنوز تعدادشان مشخص نشده بود  ۹ هفته زمان داشتند. در ابتدا تعداد پنج تا هشت کلاس در نظر گرفته شده بود اما با افزایش اشتیاق استادان و دانشجویان به استفاده از چنین کلاس‌هایی، نیاز به افزایش تعداد کلاس‌ها بود به‌طوریکه شمار آنها به ۱۶ کلاس رسید. در هر کلاس لازم بود این اقلام نصب شود: ۳ نمایشگر ۸۵ اینچی برای دیوار عقبی (شکل ۴)، یک محفظه جدید برای دو دوربین 4K و تعداد ۴۵ قطعه جدید برای کمد تجهیزات. علاوه بر این به منظور پاک‌سازی هوا و بهبود گردش هوا، سامانه تهویه مطبوع هم نیاز به  بازسازی و بهینه‌سازی داشت (شکل ۵). از سوی دیگر،  برای حفظ سلامت و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی نیاز به تغییراتی در چیدمان کلاس بود (شکل ۶). 

شکل۴ - دیوار پشتی کلاس که برای برپایی کلاس هیبریدی آماده می‌‌شد.

شکل۵ - بازسازی سقف کلاس

مِموت و گروهش با همکاری مدیر پروژه صوت و تصویر بخش فناوری اطلاعات، مشغول به کار شدند. پنل‌های چوبی از دیوارها باز شدند، محفظه‌ها ساخته شدند و پنل‌های دیوارها به گونه‌ای طراحی شدند که هم  زیبا باشند و هم بتوان نمایشگرهای جدید را روی آن‌ها نصب کرد. کمد تجهیزات کلاس در شرایط عادی گرمای زیادی را تحمل می‌کند و در این طراحی، تجهیزات بیشتری هم در آن‌ها قرار می‌گرفت و این باعث می‌شد گرما به حدی بالا برود که سبب شود تجهیزات به درستی کار نکنند.

شکل۶ - یک کلاس آلدریچ در حال بازساز

استفاده از فیلترها و حسگرهای جدید، کیفیت هوای کلاس را بالا برد و آنرا به کیفیت هوای فضای آزاد نزدیک‌تر کرد. تأمین این کیفیت هوا، از جمله شرط‌های اصلی برای برگزاری کلاس‌های درس حضوری در دوران کرونا است. به منظور رعایت فاصله اجتماعی،  استاد باید پشت یک خط سفید قرار گیرد و صندلی‌ها به منظور اطمینان از اینکه فاصله بین دانشجویان رعایت می‌شود ثابت هستند. همه باید شیوه‌نامه‌های بهداشتی را رعایت کنند و در بین برگزاری کلاس‌ها محیط کلاس ضدعفونی شود. به گفته اِروین، ایمنی کلاس‌ها فقط محدود به چند مورد نیست بلکه مجموعه‌ای از ابزارها و روش‌ها باید به‌کار گرفته شوند تا این چرخه کامل شود.

تهدید کرونا و فرصت‌های هیبریدی

روش تدریس در دانشکده کسب و کار هاروارد بر پایه گفتگوی دو‌طرفه و فعال بین استاد و دانشجو، پرسش و پاسخ‌های سریع و درگیر شدن دانشجو با کلاس استوار است. با تعطیل شدن کلاس‌ها به دلیل شیوع کرونا این‌طور به نظر می‌رسید که این روش تدریس آسیب جدی خواهد دید. اگر چه Zoom در دوران شیوع کووید۱۹ کمک زیادی به دانشجویان و استادان کرده است، اما به هیچ وجه نتوانسته است جای کلاس‌های حضوری را پر کند. به‌طور مثال در استفاده از Zoom استاد ارتباط حسی و رابطه چشمی درستی با دانشجویان خود ندارد. در یک کلاس هیبریدی نظیر آنچه هاروارد برپا کرده است، این نقص تا حدودی برطرف می‌شود و استاد و دانشجویان ارتباط بهتری حین تدریس برقرار می‌کنند (شکل ۷). به دلیل اینکه تا حد زیادی امکان برگزاری کلاس بصورت برابر برای دانشجویان حاضر در کلاس و دانشجویان راه دور فراهم است حالا عده‌ای می‌توانند بار دیگر نشستن بر نیمکت‌ها و صندلی‌های کلاس‌های درس را تجربه کنند.

شکل۷ - آموزش هیبریدی به استاد اجازه می‌دهد با دانشجویان حضوری و راه‌دور ارتباط بهتری برقرار کند.

پروفسور جان ریو‌کین می‌گوید: «حتی اگر روزی همه‌گیری کرونا از بین برود و دانشجویان بیشتری بتوانند به‌طور حضوری در کلاس‌ها شرکت کنند، باز هم شماری از افراد به دلایلی نظیر بیماری و یا مشکلات مهاجرتی نخواهند توانست در کلاس‌ها حضور یابند. در چنین شرایطی لازم است که این توانایی را داشته باشیم  همه دروس را در قالب کلاس‌های هیبریدی عرضه کنیم. به‌طوری‌که دانشجویانی که از فضای فیزیکی دانشگاه به دور افتاده‌اند هم به جمع همکلاسی‌هایشان بپیوندند.» داتار نیز همین نظر را دارد: «اطمینان دارم که در آینده استفاده از چنین فناوری‌هایی را در کاربردهایی که هنوز هم نمی‌توانیم تصور کنیم ادامه خواهیم داد. ما در تلاش هستیم تا کلاس‌های ترم بعدی را حتی بهتر برگزار کنیم و پس از پشت سر گذاشتن همه‌گیری، به این فکر خواهیم کرد که گام بعدی چیست؟ کووید۱۹ فرایند حرکت به سوی برگزاری کلاس‌های هیبریدی را سال‌ها جلو انداخت و تسریع کرد.»

پروژه برپایی کلاس ترکیبی هاروارد تجربه‌ای منحصربه‌فرد محسوب می‌شود چنانکه داتار از آن بعنوان یکی از خاطره‌انگیزترین و لذت‌بخش‌ترین تجربیات خود در بیش از دو دهه فعالیت  دانشگاهی‌اش یاد می‌کند.  داتار  که به تازگی به ریاست دانشکده کسب و کار هاروارد رسیده می‌گوید برای برپایی کلاس‌های ترکیبی و راه‌اندازی دوباره کلاس‌های دانشکده، رویکردی آینده‌نگرانه را در پیش گرفته بودند و ایجاد فضایی امن برای برپایی کلاس‌ها، نیازمند صرف ده‌ها میلیون دلار بود. مبلغی که بخش زیادی از آنرا فارغ‌التحصیلان این مرکز فراهم کردند. او در مورد کار گروهی صورت گرفته در این پروژه می‌گوید: «گروه در این پروژه دو مورد مهم را در نظر داشت. نخست این‌که موفقیت یا شکست متعلق به فرد خاصی نیست و کل اعضای گروه در آن سهیم هستند.  اگر بخشی از این پروژه شکست خورد به این معنی نیست که بخش فناوری اطلاعات درست عمل نکرده است بلکه به‌دلیل اشتباه کل تیم است.  دوم اینکه صبر و انعطاف‌پذیری و سازگاری با شرایط، بسیار اهمیت دارد. همیشه قرار نیست کارها خوب پیش برود.»