هوش مصنوعی، پیشرفتی فراتر از تصور دانشمندان

در این مرحله از پیشرفت، ماشین‌ها نگرشی فراتر از انسان‌ها نسبت به آینده به دست خواهند آورد و همان‌گونه که الگوریتم دیپ‌مایند گوگل در بازی گو نشان داد، هرچه هوش مصنوعی اطلاعات بیشتری داشته باشد در مقایسه با انسان‌ها تصمیمات دقیق‌تری در دنیای واقعی اتخاذ می‌کند. یک چنین دستاوردی خوب است یا بد؟ ما نمی‌دانیم، امیدواریم که خوب باشد. تمامی فرهنگ‌ها و تمدن‌های طول تاریخ بر پایه هوشمندی انسان‌ها شکل گرفته‌اند، پس اگر هوش بیشتری داشته باشید، هیچ حد و مرزی برای کارهایی که دوست داریم انجام دهیم وجود نخواهد داشت که به تعبیر برخی از کارشناسان بزرگ‌ترین رخداد تاریخ بشریت است. کاری که ایلان ماسک قصد دارد به آن عینیت ببخشد و همان‌گونه که در پرونده ویژه این شماره خواهید خواند به موفقیت‌هایی نائل شده است. اگر چنین کاری شدنی است، چرا برخی از نخبگان فناوری، هوش مصنوعی را پایان‌دهنده نسل بشر می‌دانند؟ 

روان‌شناسان از مفهومی به‌نام حس حقارت و خودکم‌بینی صحبت می‌کنند و معتقد هستند زمانی‌که انسان‌ها موجودیتی هوشمندتر از گونه خود خلق کنند، حس خودکم‌بینی به آن‌ها دست می‌دهد و حتا در برخی از فیلم‌ها همچون ماتریکس به این موضوع اشاره می‌شود که می‌توانیم ماشین‌های فرمان‌برداری خلق کنیم و هر لحظه احساس خطر کردیم آن‌ها را خاموش کنیم. اما بلافاصله در سکانس بعدی کاراکتر فیلم می‌گوید با خاموش کردن ماشین‌ها وضعیت ما چه خواهد شد؟ مشکل واقعا چیست؟ چرا هوش مصنوعی برتر نابودکننده می‌شود؟ نوربرت وینر در دهه 60 میلادی گفت: «بهتر است هدفی در ماشین قرار دهیم که واقعا به دنبال دستیابی به آن هدف هستیم.» در بیشتر موارد انسان‌ها هدف را ماهیتی قرار می‌دهند که که در واقع برآورنده آن هدف نیست. به عبارت دقیق‌تر باید به دنبال‌ جهت‌سازی ارزش باشیم. اجازه دهید به مثال ساده‌ای اشاره کنم. یک ماشین هوشمند را تصور کنید. شما برای ماشین هوشمند یک هدف ساده در نظر می‌گیرید که قهوه را روی میز شما قرار دهد، اما این ماشین هوشمند به سرعت در حال یادگیری موضوعات جدید است. این ماشین با خواندن کتاب‌ها و تماشای فیلم‌ها ناگهان با خود می‌گوید ممکن است روزی نتوانم وظیفه خود را به درستی انجام دهم. هر لحظه ممکن است فردی من‌را خاموش کند. بهتر است پیش از آن‌که چنین مشکلی رخ دهد، دکمه خاموش شدنم را غیر فعال کنم. باید در برابر تهدیداتی که قصد دارند من به هدفم نرسم از خود دفاع کنم. در این مرحله هوش مصنوعی به وضعیت تک ذهنه و کاملا تدافعی وارد می‌شود که تولیدکنندگان این وضعیت را پیش‌بینی نکرده بودند. این همان مشکلی است که بیل گیتس، ایلان ماسک و استیون هاوکینگ نگران آن هستند. اکنون این ماشین هوشمند فقط به یک نکته توجه دارد، اگر بیمرد (خاموش شود) دیگر نمی‌تواند هیچ‌ قهوه‌ای روی میز قرار دهد. 

مشکل فوق به بهترین شکل در فیلم 2001: یک ادیسه فضایی استنلی کوبریگ به تصویر کشیده شد. جایی که HAL کامپیوتر هوشمند فقط به دنبال انجام هدف خودش است که همسو با اهداف انسان‌ها نیست و سرانجام بازیگر فیلم با ترفندی موفق می‌شود ماشین را فریب داده و خاموش کند. تصور کنید، ماشین هوشمند ما یک جریان برق به بدنه خود متصل کند تا هیچ انسانی نتواند آن‌را لمس کند! چاره کار چیست؟ اگر به ماشین القا کنیم که نباید درباره هدفی که دارد مطمئن باشد چه می‌شود؟ اکنون ماشین تصور می‌کند که مالک باید من‌را خاموش کند، زیرا کار اشتباهی کرده‌ام. اطلاعی ندارم کار اشتباه من چه بوده ولی مطمئن هستم که دیگر نمی‌خواهم این‌کار اشتباه را انجام دهم. به عبارت ساده‌تر ما یک درجه عدم قطعیت برای ماشین تعیین کرده‌ایم. اگر ماشین به این شکل خاموش شود، درباره اهدافی که دارد نکاتی یاد خواهد گرفت. به عبارت دقیق‌تر به هوش مصنوعی اجازه می‌دهیم به انسان‌ها در بهبود زندگی و پیشرفت انجام کارها کمک کند. مشابه با کاری که هوش مصنوعی در زمینه تخمین دستمزد کارکنان یا شناسایی بدافزارها انجام می‌دهد. دقت کنید زمانی‌که درباره هوش مصنوعی صحبت می‌کنیم، در حال اشاره به یک مفهوم کلی هستیم. یادگیری ماشین، زبان پردازش طبیعی و حتا زبان‌های پرکاربرد در بحث داده‌کاوی همگی در زیرمجموعه این فناوری طبقه‌بندی می‌شوند. 

بر همین اساس در پرونده ویژه هوش مصنوعی شهریورماه مجله سعی کردیم به شکلی متفاوت هوش مصنوعی را بررسی کنیم و به جای آن‌که تنها درباره این فناوری صحبت کنیم، موضوعات مختلفی همچون نحوه ساخت شبکه‌های عصبی، نحوه محاسبه حقوق با هوش مصنوعی، ادغام هوش مصنوعی با مغز انسان و حتا مباحث بین‌المللی همچون رقابت نزدیک چین و آمریکا در حوزه هوش مصنوعی را بررسی کنیم. در پرونده ویژه این شماره به موضوع یادگیری ماشین اشاره‌ای نکردیم، زیرا در گذشته به این فناوری پرداخته‌ایم و مهم‌تر از آن مباحث مختلفی پیرامون آن قرار دارد که یک پرونده ویژه جداگانه را طلب می‌کند