آشنایی با پروتکل‌ها و مسیریابی شبکه

این مطلب بخشی از سری آموزش‌های نتورک پلاس است که پیشتر در سایت شبکه منتشر شده است.
برای مشاهده فهرست و خرید کتاب +Network راهنمای شبکه‌ها اینجا کلیک کنید. 

در مقاله‌های آغازین آموزش نتورک‌پلاس به شما گفتیم یک پروتکل نقش حاکمیتی داشته و به کامپیوترهای تحت یک شبکه اعلام می‌کند که دستورالعمل‌ها و داده‌ها را بر مبنای چه روشی انتقال دهند، در ادامه با تجهیزات زیرساختی شبکه آشنا شدیم و اطلاعاتی درباره نحوه کار لایه‌های شبکه، کاربرد، انتقال و پیوند داده به دست آورده و خواندیم که لایه‌ها چگونه به تجهیزات شبکه کمک می‌کنند  انواع مختلفی از آدرس‌ها را برای ارسال درست داده‌ها برای دستگاه‌ها یا پردازه‌ها به خدمت گیرند. در ادامه با وظایف لایه‌های مختلف مدل OSI همچون قالب‌بندی، آدرس‌دهی و کشف خطاها اطلاعاتی آشنا شدیم. در بطن همه این فعالیت‌ها و اتفاقاتی که به آن‌ها اشاره داشتیم پروتکل‌ها قرار دارند. اکنون قصد داریم درباره نحوه عملکرد پروتکل‌ها در لایه‌های مختلف و پیام‌هایی که ایجاد می‌کنند  اطلاعات بیشتری به دست آورده، با نحوه کار روترها آشنا شده و نیم نگاهی به لایه شبکه داشته باشیم.

پروتکل‌های اصلی TCP/IP

TCP/IP را مجموعه‌ای از پروتکل‌ها یا استانداردهایی همچون TCP، IP(IPv4/Ipv6)، DUP، ARP به انضمام سایر پروتکل‌ها به وجود آورده‌اند. اما چه اتفاقی برای پیام‌های سرآیند در لایه انتقال رخ می‌دهد؟ اجازه دهید خلاصه‌ای از آن‌چه درباره سرآیندها و دنباله فریم آموختید را در قالب شکل زیر به تصویر بکشیم.

لایه‌های 7، 6 و 5 دستورالعمل‌ها و داده‌هایی هستند که بار داده شناخته می‌شوند. بارداده‌هایی که یک برنامه کاربردی در حال اجرا روی مبدا آن‌ها را تولید می‌کند. به‌طور مثال، در شکل بالا بارداده توسط مرورگر ایجاد شده است، در ادامه بالاترین لایه مدل OSI بار داده به سمت دو لایه بعدی انتقال می‌دهد.

لایه 4- یک پروتکل لایه انتقال است که معمولا هر یک از دو پروتکل TCP یا UDP از آن استفاده کرده و یک سرآیند به بار داده اضافه می‌کنند. این سرآیند شامل شماره پورتی است که مشخص می‌کند روی یک میزبان چه برنامه‌ای قرار است بسته‌ها را دریافت کند. کل پیام در ادامه به یک سگمنت (زمانی که از TCP استفاده شود) یا دیتاگرام (زمانی که از UDP استفاده می‌شود) تبدیل می‌شود.

لایه 3- لایه شبکه سرآیند خود را به سگمنت یا دیتاگرامی که به برایش ارسال شده اضافه می‌کند. این سرآیند آدرس آی‌پی مقصد و پیامی که پاکت نامیده می‌شود را مشخص می‌کند.

لایه 2- این بسته به سمت لایه پیوند داده روی کارت شبکه هدایت می‌شود. در ادامه بسته با سرآیند و دنباله فریم کپسوله شده و یک فریم ایجاد می‌شود. این فریم لایه شامل یک آدرس فیزیکی است که برای پیدا کردن یک گره روی شبکه محلی استفاده می‌شود.

لایه 1- لایه فیزیکی روی کارت شبکه فریم را دریافت کرده و فرآیند انتقال ملموس روی شبکه را انجام می‌دهد.

میزبان دریافت‌کننده پیام در هر لایه پیام را از حالت کپسوله خارج کرده و سپس اطلاعات بارداده‌ای که دریافت می‌کند را نشان می‌دهد. یک پیام در فرآیند انتقال ممکن است از دستگاه‌های مختلفی همچون سوییچ‌ها و روترها عبور کند. دستگاه‌های اتصال‌دهنده، دستگاه‌های ویژه‌ای هستند که به دو یا چند شبکه یا بخش‌های مختلفی که درون یک شبکه قرار دارند اجازه می‌دهند به یکدیگر متصل شده و به تبادل داده‌ها بپردازند. هر دستگاهی که یک پیام را خوانده و آن‌را پردازش می‌کند با بالاترین سرآیند لایه OSI شناخته می‌شود. به‌طور مثال اگر یک سوییچ سرآیند لایه پیوند را خوانده و پردازش کند، اما فرآیند انتقال پیام را بدون خواندن سرآیندهای لایه بالاتر انجام دهد، به نام سوییچ لایه 2 شناخته می‌شود. به عبارت دیگر، روتری که سرآیند لایه شبکه را خوانده، پردازش کرده و آن‌را به سرآیند لایه انتقال تحویل می‌دهد به نام دستگاه لایه 3 از آن نام برده می‌شود. شکل زیر این مسئله را نشان می‌دهد.

پروتکل کنترل انتقال (TCP) سرنام Transmission Control Protocol

اگر به خاطر داشته باشید، به شما گفتیم پروتکل TCP در لایه انتقال از مدل OSI استفاده می‌شود و سرویس‌هایی قابل اعتماد برای تحویل داده‌ها ارائه می‌کند. اجازه دهید برای روشن شدن مطلب پروتکل TCP را با یک تماس تلفنی مقایسه کنیم تا سه ویژگی کاربردی TCP که ضمنات می‌دهند داده‌ها به شکل درستی انتقال پیدا می‌کنند را به خوبی درک کنیم.

اتصال‌گرایی- قبل از آن‌که TCP داده‌ها را انتقال دهد، این پروتکل مطمئن می‌شود که یک ارتباط یا نشستی ایجاد شده است. شبیه به حالتی که یک تماس تلفنی برقرار می‌کنید و پیش از آن‌که صحبت‌های خود را شروع کنید با گفتن سلام مطمئن می‌شود در آن سوی خط فردی در حال گوش دادن است. TCP از یک فرآیند سه مرحله‌ای که به نام دست‌دادن سه طرفه از آن نام برده می‌شود برای برقراری یک ارتباط TCP استفاده می‌کند. TCP تنها پس از آن‌که ارتباطی را برقرار کرد، در ادامه فرآیند انتقال واقعی داده‌ها را آغاز می‌کند. به‌طور مثال پاسخ‌گویی به محاوره‌ای که درباره دسترسی به یک صفحه وب مبتنی بر HTTP ارسال شده است.

توالی و بررسی‌ها- زمانی که یک تماس تلفنی برقرار می‌کنید، ممکن است از شخص مقابل سوال کنید که آیا صدای شما را به درستی می‌شنود و در صورت لزوم جمله‌ای به زبان می‌آورید. مشابه همین حالت در دنیای شبکه رخ می‌دهد، TCP یک رشته کاراکتری که بررسی‌کننده‌ها (checksum) نام دارند را ارسال می‌کند. در طرف دیگر پروتکل TCP میزبان رشته مشابهی را تولید می‌کند. اگر فرآیند تطابق دو رشته با شکست روبرو شود، میزبان از مبدا درخواست می‌کند داده‌ها را دومرتبه ارسال کند. علاوه بر این، به دلیل این‌که پیام‌ها همیشه به همان ترتیبی که ساخته شده‌اند به مقصد نمی‌رسند، TCP یک شماره ترتیب زمانی را برای مشخص کردن هر سگمنت برای میزبان ارسال می‌کند. اگر ضرورتی داشته باشد، در مقصد سگمنت‌هایی که دریافت شده‌اند دومرتبه مرتب می‌شوند.

کنترل جریان- در آن سوی خط اگر فردی که با او صحبت می‌کنید، به درستی متوجه حرف‌های شما نشود، مجبور هستید آهنگ صحبت کردن خود را کند کنید تا واژه‌ها به درستی شنیده شوند. مشابه چنین حالتی در دنیای شبکه کنترل جریان نام دارد. کنترل جریان فرآیندی است که ضمانت می‌کند پیام‌ها با نرخ درستی در حال انتقال هستند. نرخ انتقال داده‌ها بر مبنای سرعتی که گیرنده قادر به دریافت داده‌ها است  تنظیم می‌شود. به‌طور مثال، فرض کنید که دریافت‌کننده اعلام می‌دارد که بافر او قادر به مدیریت 4000 بایت است. در این حالت فرستنده فرآیند انتقال را بر مبنای 4000 بایت تنظیم کرده و به انتقال یک یا چند بسته کوتاه همراه با حالت توقف ادامه داده و پیش از فرستاندن بسته‌های بعدی کمی مکث می‌کند تا داده‌ها به درستی انتقال پیدا کنند. TCP همه عناصر دخیل در این فرآیند همچون دست دادن سه طرفه، بررسی‌کننده‌ها، توالی و کنترل جریان را با ارسال داده‌ها به فیلدهایی در سرآیند TCP در ابتدای یک سگمنت TCP مدیریت می‌کند.

فیلدهای درون یک سگمنت TCP

شکل زیر فهرستی از آیتم‌هایی را نشان می‌دهد که فیلد نامیده شده و درون یک سگمنت TCP قرار دارند. هر بلوک نشان داده شده در شکل بیان‌گر مجموعه‌ای از بیت‌ها بوده و هر سطر بیان‌گر 32 بیت است. تصویر زیر یک سگمنت TCP را نشان می‌دهد که همه فیلدها به جزء آخرین مورد فیلد داده‌ای بوده و بخشی از سرآیند TCP هستند. محتوای فیلد داده‌ای پیامی است که لایه بالای لایه انتقال آن‌را ارسال کرده است.

نکته: سرآیندها در گروه‌های 32 ساخته می‌شوند که به آن‌ها words گفته می‌شود. هر word (کلمه) شامل 4 بایت است که بلوک نامیده شده و هر کدام 8 بیت هستند. توضیح فوق به این دلیل آورده شد که سرآیندهای نشان داده شده در تصویر بالا همگی در گروه‌های 32 بیتی نشان داده شده‌اند. توضیح هر یک از فیلد‌های تصویر بالا در جدول زیر ارائه شده است. دقت کنید فیلد داده‌ای در انتهای تصویر بخشی از سرآیند TCP نیست. زمانی که سگمنت TCP به سمت پایین یعنی لایه شبکه می‌رود، کل سگمنت به بخش داده‌ای یک سگمنت آی‌پی تبدیل می‌شود. در ادامه این بارداده درون یک بسته آی‌پی کپسوله می‌شود.

دست دادن سه مرحله‌ای در TCP

دست دادن سه مرحله‌ای به معنای شروع نشست/جلسه‌ای است که پیش از آن‌که TCP داده‌های واقعی را انتقال دهد ایجاد می‌شود. برای درک بهتر این موضوع به زمانی که فرد جدیدی را ملاقات می‌کنید فکر کنید. شما ابتدا دست خود را جلو می‌برید، اما مطمئن نیستید که فرد مقابل به شما پاسخ خواهد داد. اگر شخص مقابل دست خود را جلو بیاورد، شما دو نفر با یکدیگر دست داده و گفت‌وگو را آغاز می‌کنید. شکل زیر انتقال سه مرحله‌ای در یک فرآیند دست‌دهی TCP را نشان می‌دهد.

جزییات مراحل نشان داده شده در تصویر بالا به شرح زیر است:

مرحله 1، SYN (درخواست برای یک ارتباط) کامپیوتر A پیامی برای کامپیوتر B همراه با اطلاعات زیر ارسال می‌کند.

• در فیلد Sequence number، کامپیوتر A یک عدد تصادفی برای همگام‌سازی ارتباط انتخاب و ارسال می‌کند. در شکل بالا این عدد 937013558 است.
• بیت SYN به 1 تظیم شده است که نشان می‌دهد فلگ SYN فعال شده است. فعال بودن این فلگ نشان می‌دهد که هر دو طرف آماده هستند یک ارتباط را برقرار کنند. کامپیوتر A دست خود را به نشانی برقراری ارتباط برای کامپیوتر B دراز می‌کند تا ببیند آیا پاسخی دریافت می‌کند یا خیر.
• بیت ACK در حالت کلی در اولین انتقال به 0 تنظیم می‌شود، زیرا هنوز هیچ اطلاعاتی از کامپیوتر B برای تایید وجود ندارد.

مرحله 2: SYN/ACK ( پاسخ به یک درخواست)- زمانی که کامپیوتر B این پیام را دریافت می‌کند با سگمنتی که حاوی اطلاعات زیر است پاسخ می‌دهد:

• بیت‌های ACK و SYN هر دو به 1 تنظیم می‌شوند. این‌کار به زبان ما می‌شود: "بله، من این‌جا حضور دارم و در حال گوش دادن هستم."
• فیلد Acknowledgment number  حاوی عددی است برابر با یک شماره توالی که کامپیوتر A قبلا ارسال کرده است. (به‌علاوه 1). آن‌چنان‌که در شکل بالا نشان داده شده است، کامپیوتر B مقدار 937013559 را ارسال کرده است. به این ترتیب، کامپیوتر B سیگنالی برای کامپیوتر A ارسال می‌کند که به معنای درخواست برقراری ارتباط است. اکنون کامپیوتر B انتظار دارد تا کامپیوتر A دومرتبه با شماره ترتیبی 937013559 به او پاسخ دهد.
• در فیلد Sequence number، کامپیوتر B شماره تصادفی خود را ارسال می‌کند. در تصویر بالا این شماره برابر با 3043959669 است.

مرحله 3: ACK (اتصال برقرار شد)- کامپیوتر A سگمنتی که حایل اطلاعات زیر است را منتشر می‌کند.

• Sequence number برابر با 937013559 است، زیرا این شماره‌ای است که کامپیوتر B انتظار دارد آن‌را دریافت کند.
• فیلد Acknowledgment number برابر با شماره توالی کامپیوتر B به‌علاوه 1 است. در این مثال این شماره برابر با 3043959670 است.
• بیت ACK به 1 تنظیم شده است. این ارتباط در حال حاضر برقرار شده و در پیام بعدی، کامپیوتر A شروع به ارسال داده‌ها خواهد کرد.

تا این نقطه، هیچ بارداده‌ای در هیچ‌یک از پیام‌های سه مرحله‌ای ضمیمه نشده و تعداد توالی‌ها در هر مرحله 1 واحد افزایش پیدا کرده‌اند. پس از این سه مرحله انتقال، بارداده‌ یا داده‌ها ارسال می‌شود. این‌کار می‌تواند در قالب یک پیام واحد برای حجم کوچکی از داده‌ها از قبیل درخواست برای یک صفحه وب، یا در قالب پیام‌های چندگانه شکسته شده از قبیل ارسال ارسال داده‌هایی که متعلق به یک صفحه وب هستند انجام شود. در این مرحله تعداد توالی‌ها با تعداد بیت‌های موجود در هر سگمنت دریافت شده افزایش پیدا می‌کنند تا مشخص شود طول پیام دریافتی به شکل صحیحی افزایش پیدا کرده است. در شکل بالا، کامپیوتر A پیام بعدی را ارسال خواهد کرد که شامل بارداده‌ای (همچون یک درخواست HTTP) از یک لایه بالاتر است. فرض کنید کامپیوتر A درخواست دسترسی به یک صفحه وب را در قالب یک پیام ارسال کند، چهارمین پیام در این نشست اندازه‌ای برابر با 725 بیت خواهد داشت. کامپیوتر B این پیام را دریافت کرده، تعداد بیت‌ها را شمارش کرده و 725 بیت به شماره توالی پیام دریافت شده یعنی 937013559 اضافه می‌کند. شماره جدید برابر با 937014284 خواهد بود که شماره تایید پیام بازگشتی خواهد بود. (که پنجمین پیام در این نشست خواهد بود.) دو میزبان ارتباط را به همین روش ادامه خواهند داد تا وقتی که کامپیوتر A سگمنتی که بیت FIN آن برابر با 1 است را ارسال کند. یک بودن این بیت نشان می‌دهد که انتقال داده‌ها به پایان رسیده است.

پروتکل بسته داده کاربر (UDP) سرنام User Datagram Protocol

پروتکل بسته داده کاربر موسوم به UDP از یک مدل انتقال ساده بدون ارتباط استفاده کرده که در آن هیچ ارتباط دست‌دهی وجود ندارد، در نتیجه پروتکل قابل اعتمادی نیست. اصطلاح غیر قابل اعتماد بودن به معنای آن نیست که پروتکل UDP بی مصرف بوده و نباید استفاده شود، بلکه منظور این است که این پروتکل هیچ‌گونه تضمینی بابت تحویل داده‌ها ارائه نکرده و پیش از آن‌که فرآیند انتقال داده‌ها آغاز شود هیچ‌گونه اتصالی برقرار نمی‌کند. همان‌گونه که گفتیم پروتکل UDP هیچ‌گونه مکانیزم دست‌دهی در زمان انتشار، تایید دریافت داده‌های منتقل شده، بررسی خطاها، توالی یا کنترل جریان نداشته  و به همین دلیل سرعت و کارایی بالاتری نسبت به TCP دارد. عملکرد پروتکل UDP را به جای آن‌که شبیه به یک تماس تلفنی تشریح کنیم، باید شبیه به یک برنامه رادیویی تصور کنیم که سیگنال خود را برای هر کسی که در حال گوش دادن است ارسال می‌کند. UDP برای زمانی که حجم بالایی از داده‌ها باید به سرعت انتقال پیدا کند؛ همچون انتقال داده‌های صوتی یا ویدویی روی اینترنت مناسب است. این پروتکل همچنین برای رسیدگی به درخواست‌های کوچک همچون سامانه نام دامنه یا شرایطی که داده‌ها تغییر پیدا کرده و سرعت نقش مهمی در تکمیل یک پروسه دارد استفاده می‌شود. بازی‌های آنلاین مبتنی بر شبکه از جمله این موارد هستند.  در مقایسه با 10 فیلد سرآیند TCP، سرآیند DUP فقط شامل چهار فیلد پورت مبدا، پورت مقصد، اندازه و Checksum است. دقت کنید که فیلد Checksum این پروتکل به شکل اختیار در شبکه‌های مبتنی بر IPv4 استفاده می‌شود، اما برای تبادلات شبکه‌های مبتنی بر IPv6 ضروری است. شکل زیر دیتاگرام این پروتکل را نشان می‌دهد.

پروتکل IP سرنام Internet Protocol

پروتکل IP به لایه شبکه در مدل OSI تعلق دارد. این پروتکل مشخص می‌کند که داده‌ها به چه مکانی باید تحویل داده شده و همچنین آدرس‌های آی‌پی مبدا و مقصد را مشخص می‌کند. IP پروتکلی است که TCP/IP را به شبکه متصل می‌کند. به عبارت دقیق‌تر به این پروتکل اجازه می‌دهد از میان شبکه‌های محلی مختلف با اتکا بر روترها عبور کند. همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، در لایه شبکه از مدل OSI، داده‌ها درون بسته‌هایی سازمان‌دهی می‌شوند. یک بسته آی‌پی شامل اطلاعات مهمی است که روترها برای انتقال داده‌ها میان سگمنت‌های مختلف شبکه‌های محلی به آن‌ها نیاز دارند. IP یک پروتکل بدون اتصال است، به این معنی که IP نشستی برای ارسال بسته‌های خود منتشر نمی‌کند. هر بسته آی‌پی به‌طور جداگانه از سایر بسته‌هایی که درون مجموعه خودش قرار دارد ارسال می‌شود، در نتیجه برخی از پیام‌ها ممکن است از مسیرهایی متفاوت از دیگری برای رسیدن به مقصد استفاده کنند. تایید این مسئله که آیا آی‌پی پیامی را به میزبان درستی تحویل داده است یا خیر بر عهده پروتکل TCP است. IP با اتکا بر پروتکل TCP یا UDP مطمئن می‌شود که هر پیام به برنامه درستی که روی میزبانی در حال اجرا است، تحویل داده شده است. همان‌گونه که عنوان شد، دو نسخه از پروتکل IP روی شبکه‌های امروزی استفاده می‌شود. IPv4 که اولین بار در سال 1981 معرفی شد و هنوز هم به عنوان استانداردی روی بیشتر شبکه‌ها استفاده می‌شود و IPv6 که در سال 1998 معرفی شد که امنیت بهتر، تنظیمات اولویت‌بندی بهتر،  تنظیمات پیکربندی خودکار بهتر و آدرس‌های آی‌پی اضافی‌تر را ارائه می‌کند. بیشتر برنامه‌ها، سرورها، کلاینت‌ها و دستگاه‌های تحت شبکه از IPv6 پشتیبانی می‌کنند. با این حال، هزینه ارتقا زیرساخت‌ها به IPv6 برای بسیاری از سازمان‌ها سنگین بوده و در نتیجه بیشتر سازمان‌ها ترجیح می‌دهند از IPv4 استفاده کنند. به عنوان یک تکنسین شبکه، شما باید اطلاعات کافی در مورد هر دو نسخه این پروتکل به دست آورید. ابتدا اجازه دهید ببینیم بسته‌های IPv4 چگونه ساخته شده و پس از آن به سراغ بسته‌های IPv6 برویم.

بسته‌های IPv4

شکل زیر یک بسته IPv4 را نشان می‌دهد.

توضیح فیلدهای درون تصویر بالا در جدول زیر آماده است. دقت کنید که فیلد داده‌‌ها در سطر پایین به سرآیند IPv4 تعلق ندارد.