وضعیت اینترنت اشیا در ایران چگونه است و چرا باعث رونق اقتصادی می‌شود؟

حمایت سازمان‌های دولتی از اینترنت اشیا

در ایران اینترنت اشیا مورد توجه مسئولان دولتی قرار دارد. به‌طوری که مصوبه جلسه پنجاه‌وسوم شورای عالی فضای مجازی مورخ 1397/7/30 با عنوان الزامات حاکم بر اینترنت اشیا در شبکه ارتباطی بر این موضوع تاکید دارد. این مصوبه مشتمل بر چهار ماده است که ماده اول شامل تعاریف اولیه عمومی و اختصاصی است. ماده دوم و سوم الزامات عمومی و اختصاصی را شامل می‌شود. ماده چهارم که اشاره به راهبری و نظارت دارد اعلام می‌دارد: «مرکز ملی فضای مجازی ظرف مدت شــش مــاه، ضمن تقســیم کار ملی و تعیین اولویت‌های توسعه، گزارش اقدامات به عمل آمده در حوزه اینترنت اشیا در کشور را تهیه و به شورای عالی فضای مجازی ارائه نماید.» در همین ارتباط مرکز ملی فضای مجازی کارگروه راهبری اینترنت اشیا را راه‌اندازی کرد تا تعامل بیشتری میان سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی مربوط به وجود آید تا بتوان از ظرفیت‌های بالقوه اینترنت اشیا در کشور استفاده کرد. به گزارش روابط عمومی مرکز ملی فضای مجازی، تدوین سند راهبردی و نقشه راه اینترنت اشیا، راهبری طرح‌های کلان ملی در این حوزه، شناسایی نقاط قوت و تهدید توسعه اینترنت اشیا در کشور، بررسی و تقسیم کار ملی با شناسایی کلیه ذینفعان و بازیگران بخش حاکمیتی، دولتی، غیر‌دولتی، عمومی و شناسایی و انتخاب طرح‌های پایلوت ملی در حوزه اینترنت اشیا، مهم‌ترین اهداف این کارگروه است. در برنامه ششم توسعه نیز وزارت ارتباطات و فناوری ‌اطلاعات مکلف شد تا به توسعه، رصد، پایش و راهبری برخی فناوری‌های نوین مانند اینترنت اشیا بپردازد. به همین منظور تدوین نقشه راه اینترنت اشیا در برنامه کاری پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار گرفت. نتیجه پروژه تدوین نقشه راه اینترنت اشیا اسناد و مستندات فنی، اقتصادی و فرهنگی است که تحلیل مبسوط آنان در این سند آورده شده است. در این سند پس از ارائه چشم‌انداز و اهداف وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در ورود به حوزه فناوری اینترنت اشیا، مدلی برای زیست‌بوم اینترنت اشیا پیشنهاد خواهد شد. در مرحله بعد، به بررسی کلیه اجزا زیست‌بوم پرداخته و نقش و کارکرد هر یک را توضیح داده است. سناریوهای مختلف پیشرو در خصوص روش نگاه این وزارتخانه به موضوع توسعه بازار و کسب‌وکار فناوری اینترنت اشیا بخش بعدی مستند را تشکیل داده و سپس بر اساس یک سناریو منتخب، اهداف، راهبردها و اقدام‌های اولویت‌دار وزارت در خصوص هریک از اجزا زیست‌بوم آورده شده است. فهرست پروژه‌ها و اقدامات پیشنهادی جهت دستیابی به چشم‌انداز و اهداف اینترنت اشیا در آخرین بخش از این سند درج شده است.

 چرا اینترنت اشیا محبوب است؟ 

اینترنت اشیا اطلاعات تقریبا نامحدود و دقیقی در ارتباط با افراد و محیط پیرامون آن‌ها جمع‌آوری می‌کند که اگر این داده‌ها به درستی پردازش شوند، دانش دقیقی در اختیار سازمان‌ها و افراد مسئول قرار می‌دهند. به‌طور مثال، اگر اطلاعات دقیقی در ارتباط با میزان مصرف آب، برق و گاز در فصول مختلف سال داشته باشید، قادر به برنامه‌ریزی دقیق‌تر و هوشمندانه‌تری برای مدیریت مصرف انرژی هستید. اهمیت موضوع به اندازه‌ای است که تفاهم‌نامه همکاری میان شرکت توزیع برق تهران و شرکت خدمات ارتباطی رایتل با هدف توسعه زیرساخت ارتباطی کنتورهای هوشمند در تهران منعقد شد تا به این شکل توسعه زیرساخت ارتباطی کنترهای هوشمند وارد فاز عملیاتی شود. 

آیا خدمات اینترنت اشیا به بهبود وضعیت اقتصادی کشور کمک می‌کنند؟

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کشور که هر ساله همایش‌های مختلفی درباره آن برگزار می‌شود و صدا و سیما در قالب میزگردها و برنامه‌های تحلیلی به آن اشاره می‌کند بحث اتلاف انرژی در دو حوزه آب و برق است. اینترنت اشیا می‌تواند نقش تاثیرگذاری در کاهش اتلاف انرژی و افزایش بهره‌وری تجهیزات خانگی و صنعتی داشته باشد. هنگامی که کنترهای هوشمند به شکل فراگیر در ادارات و منازل مسکونی نصب شوند به مشترکان و ادارات در مدیریت مصرف انرژی کمک فراوانی می‌کنند. علاوه بر این، یکی از معضلات مهم کلان شهرهای ایران بحث آلودگی هوا به ویژه در فصول سرد سال است. حس‌گرها و تجهیزات اینترنت اشیا می‌توانند با جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات درباره میزان آلایندگی هوا به حفظ محیط زیست کمک کنند. 

یکی دیگر از کاربردهای مهم اینترنت اشیا در بحث حمل‌ونقل و بهینه‌سازی مصرف سوخت است. به‌کارگیری تجهیزات اینترنت اشیا در زنجیره تامین برای مقابله با قاچاق کالا و ردیابی وضعیت بسته‌ها، مصرف بهینه آب در صنعت کشاورزی افزایش تولید و کاهش ضایعات را به همراه دارد. در بحث دامپروری ردیابی احشام بیمار، افزایش شیردهی گاوها و تغذیه گوسفندان رونق اقتصادی را برای فعالان این حوزه به همراه دارد. 

تجاری‌سازی اکوسیستم اینترنت اشیا

آمار و ارقام منتشر شده توسط سایت‌ها و منابع مختلف به این نکته اشاره دارند که رشد نمایی اینترنت اشیا در ایران روند خوبی دارد، با این‌حال به لحاظ تجاری ورود اینترنت اشیا به ایران هنوز به سودآوری کلان نرسیده، زیرا بخش عمده‌ای از فعالیت‌های انجام شده در این زمینه توسط سازمان‌ها، موسسات تحقیقاتی و شرکت‌های دانش بنیان خصوصی انجام شده و قراردادهای منعقد شده در این زمینه در مقیاس کلان کشوری نبوده‌اند. تجاری‌سازی به خلق ایده تا ورود به بازار گام‌های مختلفی را شامل می‌شود. یکی از گام‌های مهم در حوزه شرکت‌های نوپای اینترنت اشیا، خلق مدل کسب‌وکار درستی است که سودآوری و موفقیت استارت‌آپ‌ها را تضمین کند. مهم‌ترین عاملی که باعث تجاری‌سازی اینترنت اشیا می‌شود سرمایه‌گذاری و تخصیص بودجه در زمینه ساخت ابزارهای هوشمند است. با این‌حال، به دلیل وجود مشکلاتی مثل نوسانات قیمت ارز و تحریم‌ها، سرمایه‌گذاران حوزه فناوری اطلاعات سعی می‌کنند تا حد امکان در بازارهای مطمئن و شناخته شده سرمایه‌گذاری کنند. شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی نیز سعی می‌کنند شرایط را بررسی کنند و تا حد امکان روی طرح‌های زودبازه سرمایه‌گذاری کنند. به همین دلیل است که فرآیند توسعه زیرساخت‌های اینترنت اشیا روند کندی دارد. با وجود تمامی مشکلات بازهم طرح‌های خوبی در کشور به سرانجام رسیده‌اند که در ادامه با چند نمونه مهم در این زمینه آشنا می‌شویم.

وضعیت اینترنت اشیا در ایران چگونه است؟

اگر به روند شکل‌گیری اینترنت اشیا در ایران و تعامل بخش خصوصی با دولتی نگاهی داشته باشیم مشاهده می‌کنیم که اولین جرقه شکل‌گیری اینترنت اشیا در ایران و شناساندن مفاهیم این فناوری نوین به بخش خصوصی و دولتی در خلال سال‌های 93 و 94 رقم خورده است. بد نیست بدانید مجله شبکه نیز در همان سال‌ها و در قالب بخش ثابتی اقدام به معرفی این فناوری و معماری‌های مرتبط با آن پرداخت. در سال‌های بعد، فعالان و نخبگان به این حوزه وارد شدند و فرآیند ساخت نمونه‌های اولیه‌ در ارتباط با هوشمندسازی صنایع انرژی، بهداشت و درمان، ساختمان و غیره آغاز شد. در ادامه شرکت‌های خصوصی و دولتی در قالب یک نهاد غیر‌دولتی پیشرو و تصمیم‌ساز کارگروهی به‌نام فروم اینترنت اشیاء ایران به نشانی http://www.iraniotforum.org/ را راه‌اندازی کردند تا به شکل‌گیری و تقویت اکوسیستم اینترنت اشیا در ایران، همفکری و هم‌افزایی با نهادهای حاکمیتی برای سیاست‌گذاری درست و موثر و رفع چالش‌ها، تقویت توانمندی‌های بومی در گسترش خدمات متنوع و کاربردی در کشور، کمک به گسترش فعالیت بازیگران ایرانی اینترنت اشیا در بازارهای بین‌المللی و هم‌افزایی به منظور ایجاد و بهره‌برداری از فرصت‌های کسب و کار برای فعالان حوزه اینترنت اشیا کمک کنند. در همین راستا پروژه‌های شرکت‌های مختلف گام‌های مهمی در پیشبرد این هدف برداشتند. به‌طور مثال شرکت آریاهمراه توانست در سال 96 پروژه کنتور هوشمند را با موفقیت در 17 فرودگاه کشور نصب کند. 

با این‌حال در سال‌های بعد به دلیل مشکلات اقتصادی توسعه بازار اینترنت اشیا آهنگ کندی پیدا کرد، زیرا کسری بودجه و تغییرات مدیریتی در مقیاس کلان مانع از آن شدند تا برنامه‌ها مطابق با اهداف ترسیم شده به سرانجام برسند. به رغم مشکلات مختلفی که در مسیر این فناوری نوین وجود دارد، پروژه‌ها و استارت‌آپ‌های اینترنت اشیا در ایران در حوزه‌های حمل‌ونقل، مدیریت انرژی، حفظ محیط زیست، کشاورزی، دام‌پروری، آموزش، سلامت، هوشمندسازی ساختمان‌ها و واحدهای تولیدی مشغول به کار هستند. 

تهران هوشمند

یکی از مهم‌ترین طرح‌ها در این زمینه پروژه تهران هوشمند است. در این ارتباط تاکنون پروژه‌های مهمی نظیر سامانه تهران من، سامانه با هم، پارک حاشیه‌ای، سامانه API، سامانه شفافیت، سامانه داده نمای تهران، نقشه همراه تهران موسوم به رایا، سامانه تشخیص موقعیت مکانی، هوشمندسازی جمع‌آوری و تفکیک پسماند و پلتفرم یکپارچه پرداخت QRCode ناوگان تاکسیرانی با موفقیت به سرانجام رسیده‌اند. 

حمل‌ونقل جاده‌ای هوشمند

در حوزه حمل و نقل جاده‌ای باید به سامانه پایش هوشمند تردد ناوگان (سپهتن) حمل و نقل عمومی کشور در جهت ارتقاء بهره‌وری صنعت 

حمل و نقل کشور به خصوص ناوگان حمل و نقل عمومی جاده‌ای و با توجه به قوانین و مقررات جاری کشور اشاره کرد که ماحصل همکاری ناجا، سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای است. در حال حاضر کلیه اتوبوس‌های مسافری برون‌شهری کشور مجهز به این سامانه هستند و سواری‌های مسافری و ناوگان باری برون‌شهری نیز در حال تجهیز هستند. 

فهام، شبکه هوشمند کشور

در حوزه مدیریت انرژی باید به سامانه هوشمند اندازه‌گیری و مدیریت انرژی اشاره کرد. در راستای اهداف صنعت برق ایران جهت ایجاد شبکه هوشمند انرژی، به عنوان اولین گام، طرح ملی فراسامانه هوشمند اندازه‌گیری و مدیریت انرژی که به اختصار فهام نامیده می‌شود تعریف و مشخصات آن با توجه به نیازمندی‌های وزارت نیرو و نفت از سوی سازمان بهره‌وری انرژی ایران تدوین شد. در چارچوب این طرح برای یک میلیون مشترک برق در ۶ استان ایران کنتور هوشمند نصب می‌شود. به گفته مسئولین فهام این طرح برای اجرا نیاز به ۶۰ هزار میلیارد ریال اعتبار دارد. کاربرد اصلی این سامانه قرائت و کنترل هوشمند بار و مدیریت انرژی با استفاده از فناوری‌های نوین است. 

ردیابی هوشمند (پابند الکترونیکی)

یکی دیگر از کاربردهای اینترنت اشیا در حوزه ردیابی، پیاده‌سازی پروژه پایبند الکترونیکی برای زندانیان است که در بیشتر استان‌های کشور به مرحله اجرا در آمده است. محمدمهدی حاج‌ محمدی رییس سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی کشور در این خصوص اعلام کرد: «یکی از برنامه‌های محوری برای گذراندن حبس جایگزین بر اساس مقررات، استفاده از پابند الکترونیکی است. استفاده از این فناوری نوین در سطح کشور موجب کاهش جمعیت کیفری و کمک به خانواده زندانیان و جزو اهداف و اقدام محوری است.»  

کشاوری هوشمند

در حوزه کشاورزی سیستم نظارت و هشدار زودهنگام کشاورزی، سامانه هوشمندی است که با دریافت، انتقال و رصد پارامترهای محیطی تاثیرگذار مانند رطوبت خاک و هوا، دما، سرعت و جهت باد، تشعشع خورشید و تله‌های نوری آفات و با دریافت سرویس از وب‌سایت‌های هواشناسی، امکان تحلیل هوشمند وضعیت اقلیمی با در نظر گرفتن محصولات باغی و زراعی را فراهم می‌آورد. این سیستم پردازشی با استفاده از مکانیزم‌های داده‌کاوی به صورت منظم داده‌های دریافتی را بر اساس اصول مدل‌های کشاورزی پایدار مورد تایید سازمان FAO تحلیل می‌کند و امکان تشخیص و پیش‌بینی وقوع پدیده‌های خطرناک در حوزه کشاورزی مانند تنش‌های آبی و دمایی، انواع بیماری‌های وابسته به پارامترهای محیطی مانند شیوع آفات و غیره را فراهم می‌کند. 

دام‌داری و دام‌پروری هوشمند

پژوهشگران دانشگاه صنعتی شریف موفق به ساخت دستگاهی شده‌اند که با نظارت هوشمندانه سبب افزایش کیفیت حفاظت از دام می‌شود. ارتباطات سبز شریف یکی از تیم‌های استارتاپی مستقر در مجتمع خدمات فناوری دانشگاه صنعتی شریف، فعال در زمینه اینترنت اشیا است که در حوزه هوشمند‌سازی دامداری‌ها، این سامانه هوشمند را طراحی کرده است. 

پروژه نصب کنتور هوشمند برای مشترکان

کنتور هوشمند برق یک وسیله الکترونیکی است که اطلاعاتی از قبیل مصرف برق، میزان ولتاژ، جریان و ضریب توان را ثبت می‌کند. کنتورهای هوشمند برای شفافیت بیشتر رفتار مصرف و نظارت مصرف‌کننده بر سیستم و صورتحساب خود، اطلاعات را برای مصرف‌کننده ارسال می‌کنند. به‌طور معمول، کنتورهای هوشمند انرژی را در زمان واقعی ثبت می‌کنند و به‌طور مرتب در فواصل کوتاه اطلاعاتی در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌دهند. به گزارش خبرنگار مهر، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی مورخ 9 اسفندماه 99 و در جریان بررسی بخش درآمدی لایحه بودجه سال ۱۴۰۰، با بند (د) تبصره (۱۵) ماده واحده لایحه بودجه موافقت کردند و دولت را مکلف کردند تا از طریق شرکت‌های ذیربط نسبت به نصب کنتورهای هوشمند ساخت داخل برای مشترکان برق و گاز با اولویت مشترکان پرمصرف اقدام کند