برای مطالعه بخش قبل روی این آدرس کلیک کنید.
- گزارشهای پس از اقدام (After-action reports): گزارشهای پس از اقدام برای اطلاع مدیریت در مورد رویدادی که رخ داده و اقداماتی که برای کمک به ادامه عملیات تجاری برداشته شده است ایجاد میشود. شما همچنین در گزارش هر چیزی را که باید در رابطه با BCP و DRP تغییر کند، درج کنید.
- سایتهای پردازش جایگزین (Alternative processing sites): یک سایت پردازش جایگزین، سایت جایگزینی است که شرکت راهاندازی کرده یا هماهنگ با زیرساختهای فناوری اطلاعات برای پشتیبانی از عملکردهای تجاری حیاتی در صورت وجود مشکل در سایت اصلی است. لازم به ذکر است که سایت پردازش جایگزین معمولاً به عنوان سایت بازیابی فاجعه (DR) نامیده میشود. هنگام انجام ارزیابی ریسک سایت، ممکن است تشخیص دهید که به یک سایت جایگزین نیاز است.
- الگوهای جایگزین کسبوکار جایگزین در صورت وقوع فاجعه ( Alternative business practices In the case of a disaster): ممکن است لازم باشد نحوه انجام فعالیتهای تجاری شرکت به طور موقت تغییر کند. در BCP، باید اطمینان حاصل کنید که هر گونه روش تجاری جایگزینی را که میتوان به جای شیوههای تجاری معمولی در طول بازه زمانی بازیابی فاجعه از آن استفاده کرد، فهرست کرد.
درک مفهوم بازیابی پس از فاجعه (Disaster Recovery)
بخش بزرگی از طرح تداوم کسب و کار، طرح بازیابی فاجعه (DRP) است که به عنوان طرح بازیابی فاجعه نیز شناخته میشود، که سندی است که ماهیت فنیتر بازیابی محیط را پوشش میدهد. DRP شامل مراحل بازیابی از سناریوهای مختلف است، مانند زمانی که یک درایو در سرور از کار میافتد یا زمانی که کل سرور از کار میافتد.
- بازیابی فاجعه به این معنی است که اطمینان حاصل کنید که میتوانید به شرکت کمک کنید تا با هر نوع فاجعهای مقابله کند. هنگام آماده شدن برای فاجعه، باید مطمئن شوید که طرح بازیابی فاجعه شامل طرحهای پشتیبان و بازیابی، اطلاعات تماس فروشندگان محصول و دستورالعملهای گام به گام در مورد نحوه بازیابی هر بخش از سیستمهای اطلاعاتی شما باشد.
طرح بازیابی فاجعه باید شامل مراحل دقیق برای بازیابی هر نوع از دست دادن داده یا فاجعه فیزیکی باشد. طرح گام به گام باید حاوی محل دیسکهای پشتیبان باشد، مشخص کنید که کدام دیسکها در سناریوهای مختلف بازیابی شوند و مراحل بازسازی سرورها را فهرست کند. بهطور مثال، اطلاعات دقیق در مورد کارهایی که باید در هنگام خرابی دیسک انجام شود و نحوه جایگزینی و ساخت مجدد اطلاعات کسب کنید.
همراه با مراحل بازیابی دقیق، یک طرح بازیابی فاجعه باید حاوی اطلاعات دقیق در مورد لوازم یدکی باشد و استراتژیهای پشتیبانگیری و بازیابی و ذخیرهسازی خارج از سایت است.
Hot and Cold Spares
هنگام آماده شدن برای بازیابی، سازمانها معمولاً به سراغ تجهیزات یدکی میروند تا در صورت خرابی دستگاه از آنها استفاده کنند. به عنوان مثال، ممکن است منبع تغذیه یدکی، هارد دیسک، یا کارت شبکه در صورت از کار افتادن نسخه فعلی موجود باشد. با در دسترس داشتن لوازم یدکی، دیگر نیازی نیست هنگام از کار افتادن دستگاه منتظر دریافت قطعه باشید. با وجود قطعات یدکی، زمان از کار افتادگی به حداقل میرسد. شما میتوانید با استفاده از قطعات یدکی دو رویکرد را انتخاب کنید:
- Hot spares: یک قطعه یدکی است که معمولاً در صورت خرابی دستگاه اصلی و روشن بودن آن قابل تعویض است. هنگامی که دستگاه اصلی از کار میافتد، Failover شروع میشود و به دستگاه یدکی اجازه میدهد تا فوراً حجم کار را به عهده بگیرد. به عنوان مثال، ممکن است یک آرایه RAID با 14 درایو و دو درایو به عنوان پشتیبان پیکربندی شده باشد. اگر یکی از درایوها از کار بیفتد، بلافاصله دیگری به مدار وارد میشود.
- Cold spares: دستگاهی است که روشن نیست، اما برای استفاده در محیط در صورت نیاز آماده شده است. به عنوان مثال، ممکن است یک سرور یدکی داشته باشید که به طور کامل در رک سرور کابلکشی شده و هنگامی که سرور اصلی خراب میشود امکان استفاده آنی از آن وجود دارد.
سایتهای انعطافپذیر/ سایتهای بازیابی (Site Resiliency/Recovery Sites)
فاجعه بیشتر روی سرورهای سازمان و دادههای موجود در آن تاثیرگذار است. باید از خود بپرسید: «در صورت بروز فاجعه چگونه میتوانیم به تجارت خود ادامه دهیم؟ اگر ساختمان ما بسوزد چه؟ کارمندان کجا میتوانند کار خود را انجام دهند و به فعالیتهای تجاری خود ادامه دهند؟ در صورتی که ساختمان اداری اصلی به دلیل آتشسوزی، سیل یا قطعی برق طولانی مدت در دسترس نباشد، باید بررسی کنید که آیا سازمان محل جایگزینی دارد تا فعالیتهای تجاری ادامه پیدا کند.
هنگام تصمیمگیری در مورد انتخاب یک سایت جایگزین که به عنوان سایت بازیابی نیز شناخته میشود، باید به موارد مختلفی همچون انعطافپذیری مکان، ادامه عملیات تجاری در صورت خرابی و.... دقت کنید. بهطور کلی باید به موارد زیر دقت کنید:
- Hot site: مکان جایگزینی است که فضای کافی، سختافزار شبکه و نرمافزار شبکه را برای سازمان شما فراهم میکند تا در صورت وقوع فاجعه، عملیات تجاری را حفظ کند. این سختافزار و نرمافزار باید شامل هر دادهای باشد که در صورت بروز فاجعه به کارکنان در انجام وظایف کمک کند. بنابراین باید اطمینان حاصل کند که دادههای این مکان بهروز هستند و سایت آماده استفاده به شکل 24/7 است. در حالت کلی بهتر است سازمان برای استفاده از این مکان با 100 درصد توان عملیاتی آماده باشد و دادههای سایت اصلی به طور مداوم در سایت جایگزین تکرار و بهروز شوند.
- Cold site: مکان جایگزینی است به مکان و فضایی برای میزبانی تجهیزات شبکه اشاره دارد. در این حالت، در صورت بروز فاجعه، تامین سختافزار و نرمافزار بر عهده شما است. به بیان دقیقتر، در این حالت شما فقط یک فضا در دسترس دارید.
- Warm site: حد فاصل دو حالت قبلی است. یک مکان جایگزین با فضای اداری و تجهیزات شبکه یدکی مانند سرور و دستگاههای پشتیبان است تا بتوانید به سرعت شبکه سازمان خود را در مواقع اضطراری بازیابی کنید.
نکته: مطمئن شوید که تفاوت بین hot، warm و cold را میدانید، زیرا آزمون سکیوریتی پلاس روی این مفاهیم تاکید خاصی دارد. همچنین توجه داشته باشید که این سایتها میتوانند از شخص ثالث اجاره شوند یا ممکن است سایتهایی متعلق به شرکت شما باشند. نه تنها باید بدانید که سایتهای جایگزین hot، warm و cold وجود دارند، بلکه باید دو نوع اصلی این سایتها را نیز بدانید:
- سایت انحصاری با یک سایت انحصاری (Exclusive site With an exclusive site): شرکت شما تمام هزینه را بپردازد تا در صورت نیاز سایت در دسترس باشد و سایت به شرکت شما اختصاص داده شود. بسیار مهم است که اطمینان حاصل کنید که ارائهدهنده، سایت را در اختیار شخص دیگری قرار نمیدهد، در صورتی که هر دو به طور همزمان به آن نیاز داشته باشید.
- دسترسی به سایت جایگزین به شکل مشترک در یک زمان (Time-shared With a shared alternative site): گاهی اوقات شرایط ایجاد میکند برای کاهش هزینهها از یک سایت جایگزین اشتراکی استفاده کنید که کسبوکار دیگری نیز از آن استفاده میکند. مشکل یک سایت جایگزین اشتراکی این است که باید اطمینان حاصل کنید که سایت میتواند به هر دو کسب و کار سرویسدهی کند، در صورتی که هر دو به طور همزمان به آن نیاز داشته باشید.
نکته: به این نکته دقت کنید که اگر یک شرکت انتظار دارد یک سیستم 30 دقیقه پس از خرابی در دسترس باشد به این حالت RTO گفته میشود. اگر شرکت انتظار دارند که دادهها در زمان خرابی یا با فاصله کوتاهی پس از آن بازیابی شوند به آن RPO گفته میشود.
اصطلاحات BCP و DRP
برای آزمون Security+، مهم است که مفاهیم BCP و DRP مانند تجزیه و تحلیل تأثیر کسب و کار، سایتهای جایگزین و داشتن یک برنامه بازیابی عملکردی را بدانید. آزمون گواهینامه Security+ از شما انتظار دارد که چند اصطلاح دیگر مرتبط با تأثیر تجاری را بدانید که شامل موارد زیر است:
- برنامهریزی جانشینی (Succession planning): فرآیندی است برای اطمینان از داشتن کارمندانی در سازمان که میتوانند نقشهای رهبری کلیدی را ایفا کنند تا اطمینان حاصل شود که در صورت از دست دادن پرسنل کلیدی، کسبوکار میتواند ادامه یابد.
- برنامهریزی اضطراری فناوری اطلاعات (IT contingency planning): آمادهسازی یک طرح بازیابی برای زمانی است که مشکلی در سیستمها و زیرساختهای فناوری اطلاعات رخ دهد.
- میانگین زمان تعمیر (MTTR) سرنام Mean time to repair: به عنوان میانگین زمان بازیابی نیز شناخته میشود، میانگین زمان بازیابی یک سیستم یا دستگاه از خرابی است.
- میانگین زمان بین خرابیها (MTBF) سرنام Mean time between failures : زمان بین خرابیهای یک سیستم یا دستگاه را نشان میدهد.
- میانگین زمان خرابی (MTTF) سرنام Mean time to failure: مدت زمانی است که انتظار میرود دستگاه قبل از از کار افتادن کامل دوام بیاورد. MTTF معمولاً مقداری است که توسط سازنده بر روی سختافزار حک میشود که میتوانید از آن به عنوان معیار ارزیابی هنگام انتخاب سختافزار استفاده کنید. تفاوت بین MTBF و MTTF در این است که دستگاهی مانند آرایه RAID ممکن است دارای یک MTBF باشد که نشان میدهد چقدر میتوانید انتظار داشته باشید که آرایه RAID از کار بیفتد، اما به دلیل افزونگی به احتمال زیاد دادهها را از دست نمیدهید (قابل تعمیر در نظر گرفته میشود). MTTF معمولاً در ارتباط با سختافزاری مثل هارد دیسک قید میشود و زمانی است که درایو ممکن است از کار بیفتد. این خرابی دائمی و غیرقابل جبران است، بنابراین شما درایو را در آرایه RAID قرار میدهید که یک فناوری قابل بازیابی/تعمیر است.
- هدف زمان بازیابی (RTO): سرنام Recovery time objective یک اصطلاح BCP برای مدت زمان مجاز قبل از بازگرداندن یک عملکرد تجاری به حالت عملکردی پس از خرابی یا شکست است.
- هدف نقطه بازیابی (RPO): سرنام Recovery point objective یک عبارت BCP است که نشان میدهد چه مقدار از یک سیستم قابل بازیابی است. به عنوان مثال، شرکت شما ممکن است انتظار داشته باشد که وقتی یک سیستم از کار میافتد، باید بتوانید تا نقطه خرابی آنرا بازیابی کنید، در حالی که شرکت دیگری ممکن است انتظار بازیابی دادهها را تا 24 ساعت قبل از نقطه خرابی داشته باشد.
مطمئناً در آزمون سکیوریتی پلاس سؤالاتی در مورد RPO، RTO، MTTR، MTTF و MTBF دریافت خواهید کرد، بنابراین اصطلاحات فوق را خوب بخوانید و در صورت لزوم از منابع دیگر استفاده کنید.
پشتیبان گیری و بازیابی داده ها: مفاهیم پشتیبان گیری
یک وظیفه حیاتی برای کمک به حفظ شبکه و اطمینان از دسترسی کاربران به داده های خود، تهیه نسخه پشتیبان از داده های موجود در شبکه در مکان دیگری است. می توانید از داده ها در درایوهای نوار، یک فایل پشتیبان در سرور دیگر یا در فضای ابری نسخه پشتیبان تهیه کنید. یک استراتژی معمول پشتیبان گیری، پشتیبان گیری از داده ها در یک فایل روی دیسک سخت و سپس پشتیبان گیری از آن فایل به نوار است. دلیل رایج بودن این امر این است که پشتیبانگیری روی نوار بسیار کندتر از پشتیبانگیری روی دیسک است، بنابراین میخواهید اطمینان حاصل کنید که پشتیبانگیری از فایلهایی که کاربران استفاده میکنند تا حد امکان سریع است. پشتیبان گیری ابری به این معنی است که داده های شما در سخت افزار ذخیره سازی ارائه دهنده ابر ذخیره می شود. همانطور که در فصل 17 ذکر شد، ذخیره داده ها در فضای ابری ممکن است برای برخی از مشاغل به دلیل نگرانی های حفظ حریم خصوصی یا مقررات قابل قبول نباشد.
پشتیبانگیری از رسانه مقصد
قبل از بحث در مورد انواع مختلف پشتیبانگیری، مهم است که به انواع مختلف رسانه یا مقصد پشتیبانگیری برای عملیات پشتیبانگیری توجه کنید. موارد زیر به تشریح مقاصد مختلفی میپردازد که میتوانید یک نسخه پشتیبان را به آنها ارسال کنید:
- Tape: برای سالها، سرورها حاوی درایوهای نواری بودند که برای ذخیره دادههای پشتیبانگیری شده استفاده میشدند. مزیت ذخیرهسازی روی نوار این بود که شما انعطافپذیری داشتید تا از بسیاری از دادهها نسخه پشتیبان تهیه کنید و سپس تصمیم بگیرید که کجا میخواهید نوارها را ذخیره کنید.
- Disk: امروزه بسیاری از شرکتها به جای نوارها از درایوها نسخه پشتیبان تهیه میکنند. پشتیبانگیری روی دیسک معمولاً سریعتر از پشتیبانگیری روی نوار است و میتوانید از درایوهای قابل جابجایی برای ذخیره نسخه پشتیبان در مکان دیگری استفاده کنید. در این سناریو، نرمافزار پشتیبانگیری ممکن است در نوارهای مجازی که فایلهای روی دیسک روی NAS یا SAN هستند، نسخه پشتیبان تهیه کند.
- فضای ذخیرهسازی متصل به شبکه NAS: محفظهای است که حاوی چندین هارد دیسک و معمولاً یک یا دو پورت اترنت برای اتصال دستگاه NAS به شبکه معمولی است. اگر یک دستگاه NAS در دسترس دارید، میتوانید به راحتی از دادههای شبکه در آن نسخه پشتیبان تهیه کنید.
- شبکه فضای ذخیرهسازی SAN: یک شبکه پرسرعت است که برای ترافیک ذخیرهسازی طراحی شده است که سرورهای شما را به مجموعهای از درایوهای ذخیرهسازی متصل میکند. میتوانید از SAN به عنوان یک مقصد پشتیبان مشابه NAS، اما با دسترسی سریعتر به فضای ذخیرهسازی استفاده کنید.
- Cloud: اگر میخواهید خارج از سایت پشتیبانگیری کنید، میتوانید بهعنوان مقصد پشتیبانگیری در فضای ابری نسخه پشتیبان تهیه کنید. مزیت پشتیبانگیری در فضای ابری این است که فضای ذخیرهسازی موجود در فضای ابری در دسترس است.
- Image: میتوانید از یک سیستم نسخه پشتیبان یا ایمیج کامل تهیه کنید. به عنوان مثال، در ویندوز 10، نرمافزار پشتیبانگیری گزینهای برای ساخت یک نسخه پشتیبان کامل از سیستم دارد که از کل سیستم یک ایمیج پشتیبان کامل تهیه میکند.
- Online vs. offline: وقتی به مقصدهای پشتیبان خود نگاه میکنید، باید در نظر بگیرید که آیا میخواهید مقصد پشتیبان به صورت آنلاین یا آفلاین در دسترس باشد. آنلاین به این معنی است که شما همیشه به آن دسترسی دارید، در حالی که آفلاین به این معنی است که مقصد پشتیبان همیشه در دسترس نیست و معمولاً در جایی خارج از سایت قرار دارد.
انواع پشتیبانگیری
نرمافزار پشتیبانگیری شما را قادر میسازد انواع مختلفی از پشتیبانگیری مانند بکآپ کامل یا جزیی تهیه کنید. ممکن است مفاهیم پشتیبانگیری مربوط به این چهار نوع پشتیبان را در آزمون مشاهده کنید، بنابراین در این بخش علاوه بر صحبت در مورد اسنپشاتها، به معرفی آنها میپردازیم. کلید پشتیبانگیری از دادهها این است که اطمینان حاصل کنید که در صورت خرابی سیستم میتوانید از آنها برای بازیابی استفاده کنید. این سه نوع پشتیبان در صورت استفاده صحیح در کنار هم عملکرد خوبی خواهند داشت.
پشتیبانگیری کامل
یک نسخه پشتیبان کامل از هر فایل در ولوم یا پارتیشن مشخص شده تهیه میشود. بسیاری از شرکتها روزانه یک نسخه پشتیبان کامل تهیه میکنند. تحت چنین سیستمی، فرآیند بازیابی فقط به جدیدترین نسخه نیاز دارد. با این حال، یک نسخه پشتیبان کامل نیاز به ظرفیت ذخیرهسازی زیاد و زمان زیادی دارد. اگر مقدار زیادی داده دارید، اجرای یک نسخه پشتیبان کامل روزانه ممکن است عملی نباشد، زیرا ممکن است انجام آن بیش از حد طول بکشد. بازیابی نسخههای پشتیبان کامل آسان است زیرا شما فقط باید از یک مجموعه پشتیبان بازیابی کنید.
هر فایل دارای یک بیت آرشیو است که نشان میدهد که آیا فایل نیاز به پشتیبان گیری دارد یا خیر. وقتی فایلی را تغییر میدهید، این بیت به طور خودکار علامتگذاری میشود، به این معنی که از فایل باید نسخه پشتیبان تهیه شود. در تئوری، هر فایلی که تغییر کرده است باید پشتیبانگیری شود، زیرا میخواهید مطمئن شوید که همیشه میتوانید فایل را به آخرین وضعیت خود برسانید.
برای مشاهده بیت آرشیو در ویندوز، روی فایل کلیک راست کرده، Properties را انتخاب کنید و روی دکمه Advanced در تب General کلیک کنید. همانطور که در شکل زیر نشان داده شده است، گزینه File Is Ready for Archiving را خواهید دید.
نکته مهمی که هنگام ساخت یک نسخه پشتیبان کامل باید درک کنید این است که از تمام فایلهایی که انتخاب میکنید (چه بیت بایگانی تنظیم شده باشد یا نه) پشتیبان تهیه کنید و سپس بیت بایگانی را پاک کنید تا سیستم عامل و برنامهها بدانند که از فایل پشتیبان تهیه شده است.
پشتیبانگیری افزایشی (Incremental Backup)
یک نسخه پشتیبان افزایشی تنها از فایلهایی که تغییر کردهاند نسخه پشتیبان تهیه میکند. اینکار تنها با پشتیبانگیری از فایلهایی انجام میشود که دارای بیت آرشیو هستند (به این معنی که فایل باید پشتیبانگیری شود). این با یک نسخه پشتیبان کامل متفاوت است، زیرا یک نسخه پشتیبان کامل از هر فایلی که انتخاب شده تهیه میشود. در این حالت دیگر یک نسخه پشتیبان کامل تهیه نمیشود و نیازی به بیت بایگانی نیست تا تعیین کند که آیا از فایل پشتیبان تهیه شود یا خیر. به سادگی از هر چیزی که نیاز داشته باشید پشتیبان تهیه میشود. یک نسخه پشتیبان افزایشی از هر فایلی که انتخاب کردهاید و دارای مجموعه بیت آرشیو هستند، نسخه پشتیبان تهیه میکند.
پشتیبانگیریهای افزایشی از فایلهایی که تغییر کردهاند نسخه پشتیبان تهیه میکنند و سپس بیت آرشیو را پاک میکنند تا نسخه پشتیبان بعدی از فایل پشتیبانگیری نشود (مگر اینکه یک نسخه پشتیبان کامل تهیه کنید).
استفاده از ترکیبی از پشتیبانگیری کامل و پشتیبانگیری افزایشی مؤثرتر از اجرای یک نسخه پشتیبان کامل روزانه است. برخی شرکتها یک برنامه پشتیبان تهیه میکنند که یک نسخه پشتیبان کامل را جمعه شب انجام میدهد و سپس با انجام یک نسخه پشتیبان افزایشی، تنها از تغییرات هر شب در طول هفته نسخه پشتیبان تهیه میکنند. با این حال، برای بازیابی، به آخرین پشتیبان کامل و همچنین پشتیبان افزایشی ساخته شده از آخرین نسخه پشتیبان کامل نیاز دارید.
یک نسخه پشتیبان افزایشی، بیت بایگانی را پاک میکند تا گزارش دهد که از فایل نسخه پشتیبان تهیه شده است. اگر قرار بود روز بعد یک نسخه پشتیبان افزایشی اضافی ساخته شود از فایل نسخه پشتیبان یکسان استفاده نمیشود، زیرا بیت بایگانی تنظیم نشده است. استراتژی بازیابی شما (معروف به ترتیب بازیابی) با پشتیبانگیری افزایشی این است که نسخه پشتیبان کامل را بازیابی کنید و سپس هر نسخه پشتیبان افزایشی را پس از پشتیبانگیری کامل بازیابی کنید. رویکرد فوق این اطمینان را میدهد که از زمان پشتیبانگیری کامل تغییرات زیادی را دریافت میکنید.
پشتیبانگیری جزیی (Differential Backup)
یک نسخه پشتیبان جزیی از فایلهایی که تغییر کردهاند یا از آخرین نسخه پشتیبان کامل اضافه شدهاند، با جستجوی فایلهایی که دارای بیت آرشیو هستند، نسخه پشتیبان تهیه میکند. پشتیبانگیری جزیی با افزایشی متفاوت است، زیرا مدل فوق پس از انجام پشتیبانگیری، بیت آرشیو را پاک نمیکند. این بدان معنا است که اگر دفعه بعد که پشتیبان میگیرید یک نسخه پشتیبان جزیی ایجاد کنید، از همان فایلها (و هر فایل جدید) نسخه پشتیبان تهیه میشود. در نتیجه، هر پشتیبان جزیی تمام تغییرات را از آخرین نسخه پشتیبان کامل خواهد داشت. ترتیب استراتژی بازیابی این است که آخرین نسخه پشتیبان کامل را بازیابی کنید و سپس آخرین نسخه پشتیبان جزیی خود را برای بازیابی استفاده کنید.
نکته: پشتیبانگیریهای جزیی از فایلهایی که تغییراتی داشتهاند نسخه پشتیبان تهیه میکنند، اما بیت آرشیو فایلها را پاک نمیکنند. از آنجایی که بیت بایگانی پاک نمیشود، هر پشتیبان جزیی از تمام فایلهایی که از آخرین نسخه پشتیبان کامل تغییر کردهاند نسخه پشتیبان تهیه میکند. برای آزمون باید در مورد تکنیکهای مختلف پشتیبانگیری اطلاعات کامل به دست آورید.
برای مطالعه بخش بعد اینجا کلیک کنید.
برای مطالعه تمام قسمتهای آموزش سکیوریتی پلاس اینجا کلیک کنید.
تبلیغات لینکی:
ماهنامه شبکه را از کجا تهیه کنیم؟
ماهنامه شبکه را میتوانید از کتابخانههای عمومی سراسر کشور و نیز از دکههای روزنامهفروشی تهیه نمائید.
ثبت اشتراک نسخه کاغذی ماهنامه شبکه
ثبت اشتراک نسخه آنلاین
کتاب الکترونیک +Network راهنمای شبکهها
- برای دانلود تنها کتاب کامل ترجمه فارسی +Network اینجا کلیک کنید.
کتاب الکترونیک دوره مقدماتی آموزش پایتون
- اگر قصد یادگیری برنامهنویسی را دارید ولی هیچ پیشزمینهای ندارید اینجا کلیک کنید.
نظر شما چیست؟