آیا حباب دات‌کام، در دنیای رمزارزها تکرار خواهد شد؟

مطلب پیشنهادی

رمزارز چیست ؟

اگر با سرمایه‌داران بزرگ وال‌استریت صحبت کنید، اغلب آن‌ها خاطره تلخ سقوط دات‌کام را به‌خاطر می‌آورند، اکنون به‌نظر می‌رسد بازار سهام قرار است دژاوویی دیگر را تجربه کند، با این تفاوت که این مرتبه ارزهای دیجیتال قرار است زندگی را به کام افراد زیادی تلخ کنند. اوایل خردادماه بازار ارزهای دیجیتال سقوط بدی را تجربه کرد، به‌طوری که 200 میلیارد دلار از دارایی سرمایه‌داران تنها در 24 ساعت از دست رفت. مارکو کویروز-گوتیرز در مقاله‌ای در وب‌سایت فورچون قبلا به این مورد اشاره کرده بود که افزایش تورم، افزایش نرخ بهره و بی‌ثباتی ژئوپلیتیکی عواملی هستند که تاثیر منفی بر بازار ارزهای دیجیتال می‌گذارند. 

گیتس تنها فرد ثروتمند جهان نیست که از ارزهای دیجیتال دوری می‌کند. وارن بافت، مدیرعامل برکشایر هاتاوی و چارلی مانگر، نایب رئیس هیئت مدیره، به نوبت در نشست سالانه سهام‌داران شرکت در اوماها و نب، در اواخر آوریل، بیت‌کوین و ارزهای دیجیتال را مورد انتقاد قرار دادند. این افراد بر این باور هستند که ارزهای دیجیتال تنها زندگی افراد را نابود نمی‌کند، بلکه این ظرفیت را دارند تا اقتصاد کشورها را به مرز بی‌ثباتی بکشانند و حباب دات‌کام دیگری را به‌وجود آورند. شاخص S&P 500 سرنام Standard and Poor’s Index از ابتدای سال 19 درصد کاهش داشته است، در شرایطی‌که شاخص نزدک (Nasdaq) که از شاخص‌های قدیمی بازار بورس ایالات متحده شناخته می‌شود، شرایط بدتری را داشته و بیش از 28 درصد سقوط کرده است.

اگر به روندهای تاریخی نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که این احتمال وجود دارد که تازه در نیمه راه سراشیبی بازار سهام باشیم. به‌طور مثال، در بازه زمانی مارس 2000 و اکتبر 2002، شاخص Nasdaq-100  نزدیک به 78 درصد سقوط کرد و شرکت‌های فناوری که زمانی محبوب و سودآور بودند، در سراشیبی سقوط قرار گرفتند. رکودی که دات‌کام به‌وجود آورد باعث شد تا طیف گسترده‌ای از شرکت‌های فعال در حوزه فناوری در دهه 90 میلادی از گردونه تجارت خارج شوند. به‌نظر می‌رسد که تاریخ یک‌بار دیگر در حال تکرار است و روند شگفت‌انگیز دیگری در بازار اقتصاد به‌وجود آمده که هیچ نشانه‌ای از آن در چند دهه گذشته وجود نداشت. این بازار نوظهور، ارزهای دیجیتال هستند. بازار کریپتو یا همان رمزارزها در یکی از بدترین دوران خود، تقریبا 1 تریلیون دلار تا اواسط سال 2022 میلادی از دست داده است. شکل ۱، حباب‌های بزرگ به‌وجود آمده در دوره‌های مختلف و میزان نوسان آن‌ها را نشان می‌دهد. 

شکل 1

این روند کاهش چشم‌گیر دارایی‌های ریسک‌پذیر، دامن‌گیر برخی از برجسته‌ترین سرمایه‌گذاران جهان، از جمله جرمی گرانتهام و اسکات مینرد شده است که پس از این اتفاق اعلام کرده‌اند حباب دات‌کام در حال پدید آمدن است. آن‌ها می‌گویند: «عملکرد برخی سهام‌داران و سرمایه‌گذاران برجسته در دو دهه اخیر تغییر خاصی نداشته و آن‌ها همچنان بر مبنای الگوی سفته‌بازی بازار اقتصاد را متلاطم می‌کنند. همین مسئله باعث شده تا بازار سهام و ارزهای دیجیتال به‌شدت بی‌ثبات شود».

جورج بال، رئیس سندرز موریس هریس که شرکت سرمایه‌گذاری مستقر در هیوستون است و سرمایه‌ای معادل 4.9 میلیارد دلار دارد به فورچون گفته است: «شباهت بسیار زیادی بین سقوط دات‌کام و بازار نزولی که امروز شاهد آن هستیم وجود دارد. به‌نظر شما سرمایه‌گذاران خرد و کلان از اتفاقات سال 2000 درس گرفته‌اند؟ من فکر می‌کنم این‌گونه نیست. همان اتفاقات یک‌بار دیگر در مقیاس به مراتب بزرگ‌تر تکرار خواهد شد. آن‌چه پس از ترکیدن حباب دات کام رخ داد یک رکود کوتاه، اما دردناک بود. به‌نظر می‌رسد اکنون بازارهای مالی به این سمت در حال حرکت هستند».

مطلب پیشنهادی

چگونه در بازار رمزارزها مبادله کرده و کسب درآمد کنیم؟

رشد دیگری در دوران سود

آلن گرینسپن، رئیس اسبق Fed Chair، سرمایه‌گذاران و بازارهای دات‌کام را با عنوان «غیرمنطقی پرشور» توصیف می‌کند که دهه 2010 خاستگاه این گروه از افراد و بازارها بود. 

نقطه مشترک هر دو دوره، انتظار سرمایه‌گذاران به کسب سودی فراتر از حد انتظار است. همین مسئله باعث شده تا شاهد ورود سیل‌آسای سرمایه‌گذاران خردی باشیم که همه اندوخته‌ها و پس‌اندازه‌های خود را در یک سبد قرار می‌دهند، به این امید که سودی دور از انتظار را دریافت کنند. آمارها نشان می‌دهند در هر دوره رشد اقتصادی، بالاترین ارزش سهام متعلق به شرکت‌های رشد-محور (Growth-Focused) بوده است.

یک نمونه قابل تامل در این زمینه پرایس لاین (Priceline) است. در سال 1999، آژانس مسافرتی آنلاین یک شبه به موفقیت چشم‌گیری دست یافت و تنها یک سال پس از تاسیس سهام آن به‌شکل عمومی عرضه شد. این شرکت میلیون‌ها دلار خرج تبلیغات کرد و از چهره‌های به‌نامی همچون ویلیام شاتنر، ستاره سریال پیشتازان فضا برای پیشبرد اهداف تجاری خود استفاده کرد، اما در فاصله بسیار کوتاهی ضرری معادل ۱۴۲ میلیون دلار را تجربه کرد، با این حال، در کمال تعجب این ضرر هنگفت برای سرمایه‌گذاران اهمیتی نداشت. 

تنها چیزی که آن‌ها می‌خواستند رشد سریع شرکتی بود که قرار بود تحولی بزرگ ایجاد کند و آژانس‌های مسافرتی را از سبک‌و‌سیاق سنتی خود به نمونه مدرنی تبدیل کند. سهام از قیمت پایه 96 دلاری به حدود 1000 دلار افزایش یافت، اما زمانی که بازار تکان شدیدی خورد سهام این شرکت 99 درصد سقوط کرد و در نهایت تا اکتبر 2002 به ارزش 6.60 دلار رسید. درست مشابه اتفاقی که برای لونا افتاد. 

اجازه دهید کمی به جلو بیاییم و عملکرد شرکت پلوتن (Peloton) را بررسی کنیم. این سازنده دوچرخه‌های تمرینی در طول همه‌گیری تبدیل به یکی از سودآورترین کسب‌وکارها شد. به‌طوری که سهام این شرکت از مارس تا دسامبر 2020 و در شرایطی که ضررهای مداومی را تجربه می‌کرد بیش از 600 درصد افزایش پیدا کرد. در نهایت سهام این شرکت سقوط شدیدی کرد و بیش از 90 درصد ارزش خود را از دست داد، البته یکی از دلایل سقوط شدید سهام شرکت این بود که سرمایه‌گذاران فکر کردند این شرکت واقعا 50 میلیارد دلار ارزش ندارد.

مطلب پیشنهادی

سرمایه‌گذاری در بازار ارزهای دیجیتال

قبل از ورود به بازار رمزارزها به این چند نکته دقت کنید

به گفته بال، واضح است که سرمایه‌گذاران در هر دو دوره دات‌کام و زمان حال تمایل دارند برای کسب درآمد بیشتر هزینه کنند و برخی حاضر هستند روی مدل‌های تجاری که هنوز ثابت نکرده‌اند که قادر به پرداخت سود ثابت هستند، سرمایه‌گذاری کنند. 

او می‌گوید: «در دوره دات‌کام و در بازار کنونی که نوسان زیادی دارد و گاهی اوقات رشد خیره‌‌کننده‌ای دارد و ناگهان ارزش آن به کمتر از نصف کاهش پیدا می‌کند، این باور وجود دارد که سرمایه‌‌گذاری روی برخی فناوری‌ها و بازارها همواره سودآور خواهد بود. درست مشابه تحولاتی که بیت‌کوین تجربه می‌کند. البته این استدلال هیچ‌گونه جنبه علمی یا محاسباتی دقیق ندارد و به زبان ساده مبتنی بر منطق نیست. تقریبا بیشتر سرمایه‌گذاران امید دارند که رشد بالای یک بازار، سود آن‌ها را بیشتر کند. در گذشته چنین نگرش خطرناکی باعث شد افراد زیادی سرمایه خود را از دست بدهند و بازار نیز سقوط کرد. اکنون مشاهده می‌کنیم که تاریخ یک‌بار دیگر در حال تکرار شدن است».

دکتر برایان راتلج، دانشیار امور مالی دانشگاه کارنگی ملون در همین ارتباط به فورچون گفت: «انفجار دات‌کام در نهایت راه را برای اثبات مدل‌های کسب‌وکار جدید هموار کرد و ممکن است امروز چیزی مشابه را تجربه کنیم. آن‌چه در بازارهای نزولی و آن‌چه در رکود می‌بینید این است که برخی از ایده‌های آزمایش‌نشده به دنیای واقعی وارد می‌شوند و به همین دلیل کمتر کارشناسی قادر به پیش‌بینی نتایج خواهد بود. عصر فعلی شباهت زیادی به دوران دات‌کام دارد. متاسفانه در آن دوران بیشتر شرکت‌ها به‌دلیل عدم وجود مدل و سازوکار کارآمدی برای همیشه محو شدند».

سهامی از جنس دنیای فناوری و رمزارز: ظهور دات‌کام 2.0

در آستانه حباب دات‌کام، به‌نظر می‌رسید هر شرکتی که «.com» را شبیه به پسوندی به‌نام برند خود اضافه کند، به‌سرعت به موفقیت دست پیدا خواهد کرد و به‌نظر می‌رسد در سال‌های جاری اصطلاحاتی مثل «کریپتو» و «دی‌فای» چنین نقشی دارند. اگر این دو واژه را به زبان انگلیسی یا پارسی جست‌وجو کنید با هزاران سایت، شرکت و کارشناسی روبه‌رو می‌شوید که اخبار دنیای رمزارزها را پوشش می‌دهند، مقالاتی در ارتباط با نحوه دادوستد در این بازارها منتشر کرده‌اند، افراد را تشویق می‌کنند به این بازارها وارد شوند و برخی نقش واسط را بازی می‌کنند که افراد را به بازارهای خارجی متصل می‌کنند. 

پوشش رسانه‌ای گسترده باعث شده تا سرمایه‌گذاران به‌سمت این فناوری‌های جدید هجوم آوردند. منطق، چه در آن زمان و چه در حال حاضر، چیزی شبیه به این است: «چیزی به‌سرعت در حال رشد است. همیشه با سرعتی بسیار سریع رشد خواهد کرد، پس نباید غفلت کرد و باید سوار بر این موج حرکت کرد». بال می‌گوید: «افراد کم‌تجربه و با حداقل دانش فنی به‌سرعت جذب شعارهایی می‌شوند که برخی شرکت‌ها در تبلیغات خود به آن‌ها اشاره می‌کنند. به آن‌ها گفته می‌شود از اهرم (اصطلاحی در دنیای بورس) استفاده کنید، آن‌را بالا بکشید تا بیشترین سود را کسب کنید، هنگامی که پرده‌ها فرو می‌افتد سقوط شدید ظاهر می‌شود. این قاعده در ارتباط با بازار سهام فناوری‌‌محور یا به ‌عبارت دقیق‌تر ارزهای دیجیتال نیز صادق است. همان‌گونه که ممکن است اطلاع داشته باشید، بازار ارزهای دیجیتال کاملا بی‌ثبات است و ممکن است در یک چشم ‌برهم زدنی یک ارز دیجیتال تبدیل به خاکستر شود».

شباهت‌های بین این دو دوره، بال را نگران کرده است که پس از سقوط ارزش رمزارزهایی مثل بیت‌کوین، لونا و نمونه‌های مشابه، دردسرهای مختلفی برای سرمایه‌گذاران به‌وجود آید. بال می‌گوید: «مردم نمی‌خواهند این واقعیت را بپذیرند که روان‌شناسی بیشترین تاثیر را بر قیمت سهام دارد. این روان‌شناسی است که به‌شکل معکوس و با هدف کسب سود توسط گروه خاصی از افراد جامعه برای جذب سرمایه مردم در حوزه‌هایی مثل ارزهای دیجیتال استفاده می‌شود. انتظار دارم که نزدک احتمالا به کمتر از 10000 دلار در سال جاری یا تقریبا 12 درصد سقوط کند، اما هیچ‌کس نمی‌داند سقوط چقدر شدید خواهد بود. به‌طور معمول، بیشتر مردم به این صورت عمل می‌کنند که هر زمان سهام‌ شرکت یا یک دارایی رشد صعودی پیدا کرد، بخت خود را آزمایش می‌کنند و شروع به خرید سهام می‌کنند تا ببینند این رشد تا چه اندازه‌ای ادامه پیدا می‌کند یا بالعکس سهام چه زمانی در سراشیبی سقوط قرار می‌گیرند».

با این حال، همه نسبت به آینده سهامی که دنیای فناوری در اختیار کاربران قرار می‌دهد، آن‌قدر بدبین نیستند. لیز آن ساندرز، استراتژیست ارشد شرکت سرمایه‌گذاری Charles Schwab به این نکته اشاره دارد: «نسبت قیمت به درآمد و شاخص سهام S&P 500 دنیای فناوری در وضعیتی مشابه سقوط دات‌کام قرار ندارد. حتا نسبت بسیار مهم قیمت به درآمد (Price-o-Earnings) تنظیم‌شده چرخه‌ای، که به نسبت Shiller PE معروف است، در اوج افزایش سهام و قیمت در سال 2021 به سطوح دات‌کام نرسید». 

دن ایوز از موسسه Wedbush در این ارتباط می‌گوید: «به‌طور خلاصه، به‌نظر ما وضعیت فعلی یک حباب دات‌کام نیست. بازیگران زیادی در حوزه فناوری و سرمایه‌گذاری وجود خواهند داشت که کنار می‌روند یا موقعیت آن‌ها تثبیت خواهد شد، اما ما برندگان را از دیدگاه شخصی خودمان انتخاب می‌کنیم». ایوز رکود اخیر در فناوری را «فرصت خرید نسلی» نامیده است، هرچند برخی کارشناسان بازار به مردم پیشنهاد می‌کنند محتاطانه در این مسیر گام بردارند. 

کلام آخر

وضعیتی که حاکم بر دنیای دات‌کام بود، امروزه نیز وجود دارد و ممکن است به‌طور شگفت‌انگیزی اتفاقات تکرار شود. به بیان دقیق‌تر، تاریخ تکرار خواهد شد. مارک تواین می‌گوید: «جلوگیری از تکرار تاریخ کاری بیهوده‌ است، زیرا شخصیت آدمی طوری است که اجتناب از تکرار را غیرممکن می‌سازد». 

جرمی گرانتهام، یکی از بنیان‌گذاران و استراتژیست‌های سرمایه‌گذاری Grantham, Mayo, & Van Otterloo، یک شرکت مدیریت دارایی مستقر در بوستون، در مصاحبه‌ای با CNBC بر تفاوت‌های کلان اقتصادی بین عصر دات‌کام و بازارهای امروزی تاکید کردند. او می‌گوید: «سقوط اخیر سهام دارایی‌های فناوری‌محور ممکن است مشابه آن‌ چیزی باشد که در سال 2000 میلادی شاهد آن بودیم، اما تاثیر مخرب آن بر دنیای اقتصاد بدتر از آن چیزی است که تصور می‌شود. آن‌چه من از آن نگران هستم این است که عصر جدید چند تفاوت عمده با سال 2000 دارد. اولین مورد این است که تاثیر  مخرب اتفاقات دات‌کام سال 2000 منحصر به ایالات متحده، اوراق قرضه عالی، طرح‌های زودبازده و مسکن ارزان بود. به بیان دقیق‌تر، اتفاقات سال 2000 در مقایسه با وضعیتی که الان وجود دارد شبیه به یک اتفاق ساده و ناچیز بود. این مرتبه دامنه اتفاقات فراتر از ایالات متحده خواهد بود». 

این سرمایه‌گذار افسانه‌ای اضافه می‌کند که امروزه ارزش بازار اوراق قرضه به پایین‌ترین سطح خود در تاریخ رسیده است. علاوه بر این، قیمت حامل‌های انرژی، فلزات و مواد غذایی روبه‌افزایش است و بازار مسکن نشانه‌هایی از رکود شدید را نشان می‌دهد که می‌تواند مشکلات جدی اقتصادی را به‌وجود آورد. گرانتام می‌گوید: «کاری که هرگز نباید در زمان بروز یک حباب انجام دهید، آشفته کردن بازار مسکن است».

کارشناسان حوزه اقتصاد می‌گویند: «سقوط اخیر سهام‌های مرتبط با دنیای فناوری عامل اصلی رکود اقتصادی همانند سال 2000 نخواهد بود. در هنگام بروز مشکلات اقتصادی و برای مقابله با تورم، دولت‌ها، خط‌مشی‌های مختلفی را دنبال می‌کنند. برخی دولت‌ها به‌سراغ افزایش نرخ بهره می‌روند که ممکن است خبر خوشایندی برای بورس‌های بزرگی نباشد».