- قسمت اول- پوست‌اندازی یا خون‌ریزی
- قسمت دوم - بازی با آتش: هوش مصنوعی قدرت‌طلب و فریب‌کار
- قسمت سوم- هوش مصنوعی، مرگ و دغدغه‌های اگزیستانسیال
بودن یا نبودن
مرگ و ترس از مرگ، تنها اختصاص به تعداد معدودی از فیلسوفان در طول تاریخ نداشته است. به اعتقاد وجودگرایان، موضوع اصلی و اساسی زندگی انسان کنار آمدن با اضطراب مرگ و راهکارهای دفاعی ذهن او در مقابل این اضطراب است. آگاهی از مرگ گریزناپذیرِ خود، در مقابل آرزوی زنده بودن دینامیزم و پویایی فلسفه و روانشناسی وجودی (Existential) را تشکیل می‌دهد.
«وحشت مرگ همه جایی است و چنان عظمتی دارد که بخش قابل ملاحظه‌ای از انرژی زندگی صرف انکار مرگ می‌شود. بَرگذشتن از مرگ درونمایه‌ی اصلی تجربه‌ی انسانی: از عمیق‌ترین پدیده‌های فردی درونی، دفاع‌ها، انگیزه‌ها، رؤیاها و کابوس‌هایمان گرفته تا آشکارترین ساختارهای کلان اجتماعی، بناهای تاریخی، علم الهیات، ایدئولوژی‌ها، گورستان‌ها، مومیایی‌کردن‌ها، راه یافتن‌مان به فضا و در واقع درونمایه‌ی همه‌ی شیوه‌های زندگی‌مان از جمله شیوه‌های وقت گذرانی، عادت به سرگرمی‌ها، اعتقاد راسخ به اسطوره‌ی ترقی، انگیزه برای پیشرفت و آرزویمان برای شهرتِ ماندگار است.»1
در واقع، اروین یالوم، مرگ را عنصر اساسی اغلب تجربیات انسانی می‌داند. لیست بلند بالایی که او در پاراگراف بالا ارائه می‌دهد در واقع تمامی عناصر حاضر در تمدن بشری و نیز تمایلات روان انسان را دربرمی‌گیرد. او با استناد به منابع متعدد، معتقد است که حتی کودکان در سال دوم زندگی خود از مرگ آگاهند و به دنبال راهکارهایی برای دفاع در برابر آن هستند.
«گرگوری راچلین هم بر اساس چند جلسه بازی با گرو‌هی کودک ب‌هنجار سه تا پنج ساله، به این نتیجه رسید که کودک در سن پایین متوجه می‌شود زندگی دارای پایانی است و مرگ برای او و نیز کسانی که به آنان وابسته است، فرا خواهد رسید. مطالعاتم در زمینه‌ی مرگ نشان داد آگاهی از مرگ و امکان بروز مرگ برای خود شخص در سن پایین و بسیار زودتر از آنچه معمولاً انتظار می رود، کسب می‌شود. ترس از مُردن در سه‌سالگی به‌صراحت به زبان می آید.»2
انسان‌ها از کودکی، پس از آگاهی از مرگ خویش و نزدیکان خود به دفاع‌هایی مانند «من استثنا هستم و مرگ به سراغ من نمی‌آید» و «نجات‌دهنده نهایی» پناه می‌برد.
البته مرگ تنها دغدغه اگزیستانسیالیست‌ها نیست. معنای زندگی، تنهایی، آزادی انسان و پوچی را می‌توان از دیگر دلواپسی‌های آن‌ها دانست.
هوش مصنوعی و دغدغه‌های وجودی
اکنون این سوال مطرح می‌شود که مبحث فلسفه یا روانشناسی وجودی با هوش مصنوعی چه ارتباطی دارد.
این درست است که علم پزشکی در یک قرن اخیر پیشرفت‌های حیرت‌انگیزی داشته است و توانسته است بر بسیاری از بیماری‌های واگیر و خطرناک که در طول قرن‌ها میلیون‌ها نفر را به کام مرگ کشیده بودند غلبه کند؛ بیماری‌هایی مانند وبا، طاعون، تیفوس و... که در طول یکصد سال گذشته ریشه‌کن شدند. علم پزشکی اگرچه توانسته است در این مدت امید به زندگی یک فرد را از حدود 40 سال به حدود 75 سال به طور متوسط در جهان برساند، اما به قول بسیاری زندگی 80-90 ساله هنوز به طرز ناراحت کننده‌ای کوتاه است. ضمن آن که در همین زندگی کوتاه هم باید پذیرای بسیاری از بیماری‌ها باشیم. تعداد زیادی از مردم – به ویژه در کشورهای توسعه‌نیافته- علی‌رغم زندگی نسبتا طولانی، از کیفیت زندگی و نیز سلامت کافی برخوردا نیستند. شیوع بیماری‌های واگیر در سطح جهان مانند کوید 19، بار دیگر نشان داد که هنوز بشر به آن درجه از فناوری نرسیده است که بتواند با طیب خاطر از زندگی طولانی سخن بگوید. اگرچه من معتقدم که بشر حتی با فناوری هوش مصنوعی سه سال پیش هم می‌توانست جلوی شیوع ویروس کرونا را بگیرد و دلایل آن را در سرمقاله اسفند 98 هم نوشته‌ام.
با این حال، با پیشرفت‌های عظیمی که در سال‌های اخیر در حوزه هوش مصنوعی به دست آمده است، بسیاری امیدوار شده‌اند که عمر طولانی همراه با سلامتی چندان دور از دسترس نسیت و اگر انسان بتواند به عنوان مثال 150 سال عمر کند، احتمالا در طی این مدت خواهد توانست با استفاده از فناوری‌های آن موقع به 300 سال و 1000 سال و نهایتا به نامیرایی دست یابد.
به نظر می‌رسد که سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی در حوزه هوش مصنوعی به نقطه عطفی نزدیک شده است. جمع‌آوری داده‌های کلان در سطوح مختلف منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی، هوش مصنوعی و دست‌اندکاران آن را قادر می‌سازد که تحقیقات مربوط به بیماری‌ها را بسیار سریع‌تر از قبل به پیش ببرند و برای آن‌ها درمان‌های بهتری بیابند. بسیاری از این تحقیات در قالب ویرایش ژن‌ها انجام می‌شود که روشی اساسی برای اصلاح ناهنجاری‌های ژنتیکی است. تاثیرات هوش مصنوعی در حوزه سلامت و پزشکی می‌تواند در جنبه‌های مختلفی نمود یابد.
در حوزه تشخیص، از یک سو وجود حجم زیادی از اطلاعات که از سامانه‌های تلفن همراه و مخابرات داده‌ها به دست می‌آیند و از سوی دیگر ساخت و استفاده از دستگاه‌های پیشرفته تصویربرداری و نیز استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای درک الگوهای ثابت یا تکرارشونده در داده‌ها، کار تشخیص را با قطعیت بسیار بیشتری امکان‌پذیر می‌کند.
درمان نیز جنبه دیگری است که علم پزشکی با بهره‌برداری از هوش مصنوعی می‌تواند پیشرفت‌های وسیع و در عین حال عمیقی را تجربه کند. یکی از نکات بسیار جذاب در حوزه درمان، امکان شخصی‌سازی آن است. ترکیب اطلاعات ژنتیکی هر بیمار با معاینات بالینی و نیز نتیجه کار ابزارهای پیشرفته پردازش تصویری، به پزشکان امکان می‌دهد که که درمانی منحصربه‌فرد را برای هر بیمار تجویز کنند.
از سوی دیگر، پیشرفت‌ها در علم داروسازی که آن‌هم متکی به اطلاعات و روش‌های کاربرد هوش مصنوعی است می‌تواند داروهای بسیار موثرتر و در عین حال با آسیب‌های جانبی کم‌تر تولید کند. داروهایی که گاه در اندازه‌های نانو هستند و فقط سلول‌های بیمار را هدف می‌گیرند و به سلول‌ها و بافت‌های سالم آسیبی نمی‌زنند.
استفاده از تحولات فناوری هوش مصنوعی در ارتباطات تیم‌های مستقر در یک مجتمع پزشکی، دسترسی سریع و دقیق به سوابق بیماران، ذخیره و بایگانی درست اطلاعات و اسناد مرتبط با سلامتی افراد برای استفاده در آینده، چهره مجتمع‌های پزشکی آینده را کاملا دگرگون خواهد کرد. به تدریج ربات‌ها در نگهداری و مراقبت از بیماران نقش‌های بیشتری برعهده می‌گیرند. پوشیدنی‌های هوشمند مرتبط با سلامتی که وضعیت سلامتی و علایم حیاتی شخص را به‌طور شبانه‌روزی کنترل و ثبت می‌کنند و در صورت بروز هر گونه مشکلی شخص و یا مرکز پزشکی را مطلع می‌کنند از دیگر ابزارهایی هستند که به لطف فناوری اینترنت اشیا و هوش مصنوعی در سالم‌تر ماندن انسان‌ها تاثیر قابل توجهی خواهند داشت.
اتصال مستقیم مغز به هوش مصنوعی و اصلاح ناهنجارهای‌ها مختلف از طریق آن و آموزش مغز انسان بدون طی کردن فرآیندهای یادگیری سنتی، خود به تنهایی انقلابی حیرت‌انگیز در دنیای انسانی به وجود خواهد آورد. تحقیقات در زمینه جلوگیری از عوارض پیری، یافتن داروهایی که از پیر شدن سلول‌ها و اندام‌ها جلوگیری می‌کنند، بخش دیگری از تحولات فناوری هوش مصنوعی است. همان‌گونه که پزشکی از راه دور نیز زمینه را برای استفاده از خدمات پزشکی برای بخشی از مردم جهان که کم‌تر از این امکانات برخوردار هستند آماده می‌کند. خدمات هوش مصنوعی به علم پزشکی و بیماران به مواردی که گفتم محدود نمی‌شود. امیدوارم فرصتی پیش آید که بتوانم اشاراتی به شرکت‌ها، محصولات و خدمات نوین آن‌ها در عرصه پزشکی داشته باشم.
جاودانگی و دغدغه‌های آن
همه این تحولات در عرصه پزشکی و سلامت به تدریج به سمت‌وسویی خواهد رفت که طول عمر انسان نه‌تنها بیشتر شود، بلکه راه را به سمتی خواهد گشود که به تدریج انسان می‌تواند به جاودانگی و نامیرایی فکر کند. مرگ و پیش‌درآمد آن بیماری‌های سخت، چنان که پیشتر گفتم، منبع اضطراب انسان در طول تاریخ و نیز منبع انگیزه‌های او تا به امروز بوده است. آیا همان طور که به طول عمر انسان‌ها افزوده می‌شود، اضطراب ناشی از آگاهی به مرگ کم‌تر خواهد شد؟ آیا با تخفیف این اضطراب که به گفته روانشناسان وجودی، مادر اضطراب‌های دیگر است انسان سرانجام خواهد توانست بدون احساس سایه مرگ، زندگی آرامی را تجربه کند؟ آیا در این صورت انگیزه‌ای برای فعالیت و شکوفایی خود خواهد داشت؟ جواب آماده‌ای برای این پرسش‌ها نداریم. چنین وضعیتی هیچگونه مشابهی –هرچند کوچک- در تاریخ نوع بشر نداشته است. خمیرمایه و شاکله روانی و ذهنی انسان با اضطراب مرگ شکل گرفته است. خاکریزهای دفاعی روان انسان در طول صدها هزار سال، از ترس مرگ شکل گرفته‌اند؛ چه اتفاقی می‌افتد اگر انسان در طی چند دهه بتواند بر مرگ چیره شود و در سایه امکانات بهداشتی ناشی از هوش مصنوعی زندگی بدون اضطراب مرگ را تجربه کند؟ مگر مرگ و مقابله با آن، از دید وجودگرایان، درون‌مایه تمدن و روان انسان نبود، اکنون چه چیزی می‌تواند جایگزین این درون‌مایه شود بی‌آن‌که ساختارهای کلی تمدن یا روان انسانی از هم بپاشد؟ واضح است که تا رسیدن به وضعیتی که در مورد نامیرایی انسان و علاج بیماری‌ها گفتم، راه نسبتا درازی در پیش داریم (هر چند نه به درازای راهی که آمده‌ایم). فعلا هوش مصنوعی خود عامل نابودی احتمالی نوع انسان معرفی می‌شود. اما اگر خوش‌بین باشیم و فرض کنیم که هوش مصنوعی تماما در خدمت انسان، نابودی بیماری‌ها، جوانی سلول‌ها و اندام‌های انسان به کار گرفته شود و سرانجام ما را به نامیرایی رهنمون شود، آیا ذهن و ضمیر انسان و حتی جامعه انسانی می‌تواند در طی این مدت ساختارهای مرگ‌ستیز و مرگ‌گریز خود را به سوی درون‌مایه‌های دیگر سوق دهد؟
پی‌نویس:
1. اروین یالوم، رواندرمانی اگزیستانسیال، ترجمه سپیده حبیب، تهران، نشر نی، 1389. ص ۷۱
2. همان، ص. ۱۳۰
ماهنامه شبکه را از کجا تهیه کنیم؟
ماهنامه شبکه را می‌توانید از کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور و نیز از دکه‌های روزنامه‌فروشی تهیه نمائید.
ثبت اشتراک نسخه کاغذی ماهنامه شبکه
ثبت اشتراک نسخه آنلاین
کتاب الکترونیک +Network راهنمای شبکه‌ها
- برای دانلود تنها کتاب کامل ترجمه فارسی +Network اینجا کلیک کنید.
کتاب الکترونیک دوره مقدماتی آموزش پایتون
- اگر قصد یادگیری برنامه‌نویسی را دارید ولی هیچ پیش‌زمینه‌ای ندارید اینجا کلیک کنید.
نظر شما چیست؟