امروزه، استفاده از ویپ در شرکتها و سازمانها بسیار رایج است، زیرا این روش برقراری تماسهای تلفنی، هزینهها را کمتر و کیفیت را افزایش میدهد. با این حال، برای استفاده از ویپ نیاز به یک کانال ارتباطی با پهنای باند کافی، تجهیزات و نرمافزارهای مناسب دارید.
معماری ویپ به چه صورتی است؟
- معماری ویپ بر اساس پروتکل IP سرنام Internet Protocol ساخته شده است. در شبکههای آیپیمحور، اطلاعات بهصورت دیجیتال و به کمک پروتکل IP ارسال و دریافت میشوند. در شبکههای ویپ نیز، صدا بهشکل دیجیتال به کمک پروتکل IP ارسال و دریافت میشود.
- در معماری ویپ، برای ارسال و دریافت تماسها، از دروازهها (Gateways) و سرورهای ویپ استفاده میشود. گیتویها بهعنوان رابط بین شبکههای PSTN سرنام Public Switched Telephone Network
- و شبکههای IP عمل میکنند و به کاربران اجازه میدهند از خط تلفن معمولی خود برای برقراری تماسهای ویپ استفاده کنند. همچنین، سرورهای ویپ برای مدیریت تماسها، رمزنگاری و فشردهسازی صدا و ارسال پیامهای صوتی استفاده میشوند.
- در معماری ویپ، ارائهدهنده خدمات ویپ برای ارسال و دریافت تماسها از پروتکلهای مختلفی مانند SIP سرنام Session Initiation Protocol، H.323، MGCP سرنام Media Gateway Control Protocol و SCCP سرنام Skinny Client Control Protocol استفاده میکند. این پروتکلها برای برقراری تماسهای ویپ و ارسال و دریافت دادههای صوتی و تصویری استفاده میشوند. بهطور کلی، معماری ویپ بر اساس شبکههای IP و استفاده از پروتکلهای مختلف برای برقراری تماسهای ویپ ساخته شده است.
آیا پروتکل SIP برای برقراری تماسهای ویپ پرکاربردتر است؟
پاسخ مثبت است. پروتکلSIP یکی از پرکاربردترین پروتکلها برای برقراری تماسهای ویپ است. SIP یک پروتکل ساده و مقیاسپذیر است که برای برقراری تماسهای صوتی و تصویری در شبکههای IP استفاده میشود. با استفاده از SIP، کاربران میتوانند تماسهای ویپ را با کیفیت بالا و بهصورت سریع و ایمن برقرار کنند. علاوه بر این، SIP از امنیت بالایی برخوردار است و میتواند به کاربران اجازه دهد بهصورت امن تماسهای ویپ را برقرار کنند. همچنین، SIP قابلیت توسعه و پشتیبانی از سیستمهای مختلف را دارد و به کاربران اجازه میدهد از تجهیزات مختلفی برای برقراری تماسهای ویپ استفاده کنند. بهطور کلی، SIP یکی از پرکاربردترین پروتکلها برای برقراری تماسهای ویپ است و به کاربران این امکان را میدهد که با کیفیت بالا و بهصورت امن تماسهای ویپ خود را برقرار کنند. نکتهای که باید در این زمینه به آن دقت کنید این است که سرورهای ویپ برای مدیریت تماسها از پروتکلهای مختلفی استفاده میکنند. بسته به نیاز و محیط کاری، پروتکلهای مختلفی برای مدیریت و برقراری تماسهای ویپ مورد استفاده قرار میگیرند. با اینحال، پروتکل SIP یکی از پرکاربردترین پروتکلها برای برقراری تماسهای ویپ است و بسیاری از سرورهای ویپ از این پروتکل برای مدیریت تماسها استفاده میکنند. البته، پروتکلهای دیگری مثل H.323، MGCP و SCCP بهعنوان پروتکلهای مدیریت تماسهای ویپ استفاده میشوند.
هر پروتکل دارای ویژگیها و قابلیتهای خاص خود است و بسته به نیاز و محیط کاری، ممکن است یک پروتکل بهتر از پروتکل دیگری برای مدیریت تماسهای ویپ انتخاب شود. بهطور مثال، در برخی موارد، از پروتکلهای H.323 و SCCP برای مدیریت تماسهای ویپ در سیستمهای تلفنهای هوشمند استفاده میشود.
آیا گیتویها بهعنوان رابط بین شبکههای PSTN و شبکههای IP عمل میکنند؟
پاسخ مثبت است. دروازهها (Gateways) میتوانند بهعنوان رابط بین شبکههای PSTN و IP عمل میکنند. شبکه PSTN یک شبکه سنتی تلفنی است که از خطوط تلفنی عادی استفاده میکند و برای برقراری تماسهای تلفنی به کار میرود. در شبکه PSTN، صدا بهصورت آنالوگ از طریق خطوط تلفنی منتقل میشود. از طرفی، شبکههای IP بر اساس پروتکل IP ساخته شدهاند و به کمک این پروتکل، اطلاعات بهصورت دیجیتال ارسال و دریافت میشوند. در شبکههای ویپ نیز صدا بهصورت دیجیتال به کمک پروتکل IP ارسال و دریافت میشود.
با توجه به این تفاوت در روش انتقال صدا، برای ارتباط بین شبکه PSTN و شبکه IP، یک راهحل ممکن استفاده از گیتویها است. گیتویها بهعنوان رابط بین این دو شبکه عمل میکنند و به کاربران اجازه میدهند از خط تلفن معمولی خود برای برقراری تماسهای ویپ استفاده کنند. به عبارت دیگر، گیتویها صدا را از شبکه PSTN تبدیل به دادههای دیجیتال میکنند و آن را به کمک پروتکل IP در شبکه ویپ ارسال میکنند و بالعکس. بهطور کلی، گیتویها بهعنوان رابط بین شبکه PSTN و شبکه IP عمل میکنند و این امکان را به کاربران میدهند که از خط تلفن معمولی خود برای برقراری تماسهای ویپ استفاده کنند.
ویپ چگونه کار میکند؟
همانگونه که اشاره کردیم، ویپ فناوریای است که به کاربران اجازه میدهد با استفاده از اینترنت، تماسهای تلفنی را برقرار کنند. در واقع، در ویپ، صدا به بستههای دیجیتالی تبدیل و از طریق شبکه اینترنت انتقال داده میشود. برای برقراری تماس تلفنی ویپ کاربر باید ابتدا از یک سرویس ویپ استفاده کند. سپس، با استفاده از یک برنامه ویپ مثل Skype، WhatsApp، Zoom، Microsoft Teams و غیره تماس تلفنی برقرار کند. در این برنامهها کاربران میتوانند شماره تلفن مقصد را وارد کنند و سپس با استفاده از برنامه کاربردی، تماس تلفنی را برقرار کنند.
در معماری ویپ، سیگنالهای آنالوگ بهشکل دیجیتال تبدیل میشوند و بهصورت بستههای دادهای از طریق شبکه اینترنت انتقال داده میشود. این بستههای دادهای شامل اطلاعات صوتی، خطاها، اطلاعات شناسایی و غیره هستند. سپس، این بستههای دادهای به سرور ویپ ارسال میشوند که بهطور خودکار اطلاعات را پردازش کرده و بستههای داده را به طرف مقابل ارسال میکند. در طرف مقابل، بستههای دادهای بهشکل سیگنالهای صوتی بازسازی میشوند و صداها بهصورت صوتی به طرف مقابل منتقل میشوند.
برای استفاده از ویپ نیاز به اینترنتی با پهنای باند کافی و تجهیزات و نرمافزارهای مناسب است. همچنین، این فناوری بهدلیل روش کاری خود، هزینههای برقراری تماسها را کاهش داده و به کاربران امکان برقراری تماسهای همزمان، ارتباط با دیگر کاربران ویپ و استفاده از ویژگیهایی مانند پیامهای صوتی، ارسال فایل و تشکیل کنفرانس را میدهد.
انواع ویپ
امروزه، فناوری ویپ به اشکال مختلفی در دسترس قرار دارد که بهطور کلی میتوان آنها را در دو دسته ویپ کاربردی (Application VoIP) و پروتکل ویپ (Protocol VoIP) دستهبندی کرد.
در ویپ کاربردی، برنامههایی مانند Skype، WhatsApp، Zoom و Microsoft Teams بهعنوان سرویسهای ویپ شناخته میشوند. این نوع از ویپ برای برقراری تماسهای تلفنی بین کاربران از طریق اینترنت استفاده میشوند. این برنامهها از امکاناتی مانند تماس تصویری، پیامهای صوتی، پیامهای متنی و فایلهای چندرسانهای پشتیبانی میکنند.
در پروتکل ویپ، پروتکلهایی مانند SIP و H.323 برای برقراری تماسهای تلفنی از طریق اینترنت استفاده میشود. این نوع از ویپ برای برقراری تماسهای تلفنی بین دستگاههای مختلف (مثل تلفنهای ثابت و تلفنهای همراه) و برای ارتباط با شبکههای PSTN و PBX سرنام Private Branch Exchange استفاده میشود.
همچنین، بر اساس نوع ارتباط و کانال انتقال، ویپ را میتوان به دو دسته ویپ بستر باز (Open VoIP) و ویپ بستر بستهای (Packet VoIP) تقسیم کرد. ویپ بستر باز امکان برقراری تماس تلفنی با دستگاههای مختلف را بهوجود میآورد، در حالی که ویپ بستر بستهای، تعداد زیادی پروتکل را برای ارتباط با دستگاههای مختلف پشتیبانی میکند.
همچنین، در این زمینه باید به شبکه یکپارچه تلفن IP-PBX سرنام Integrated Network Telephone Private Branch Exchange نیز اشاره کرد که یک نوع سیستم تلفنی است که از طریق اینترنت و شبکههای دادهای کار میکند و تمامی خدمات تلفنی را در قالب یک شبکه یکپارچه ارائه میدهد. از این سیستم برای ایجاد یک سیستم تلفنی داخلی در شرکتها، سازمانها، دانشگاهها، بیمارستانها و غیره استفاده می شود.
در یک سیستم IP-PBX، تمامی تماسهای ورودی و خروجی از طریق اینترنت و بر مبنای فناوری ویپ کار میکند و تماسهای داخلی بین افراد درون سازمان بدون هیچگونه هزینهای انجام میشود. همچنین، این سیستم قابلیتهای مختلفی مانند ارسال و دریافت فکس، ارسال پیامک، پاسخگویی خودکار و غیره را به کاربران ارائه میدهد.
با استفاده از IP-PBX، میتوان تعدادی خط تلفن را در یک شبکه یکپارچه ترکیب کرد و تمامی خدمات تلفنی را در یک سیستم متمرکز گردآوری کرد. این امر باعث افزایش امنیت، افزایش کارایی و کاهش هزینههای تماس تلفنی میشود. امروزه برندها و شرکتهای مختلف در زمینه سیستم تلفنی IP-PBX فعالیت دارند که از معروفترین برندها و شرکتها به موارد زیر باید اشاره کرد:
- Cisco
- Avaya
- Mitel
- Panasonic
- Grandstream
- Sangoma
- FreePBX
- 3CX
- Yeastar
- Asterisk
پروتکلهای مورد استفاده در فناوری ویپ
با توجه به اینکه ویپ فرآیند ارسال صدا را از طریق شبکه اینترنت انجام میدهد، از پروتکلهای مختلفی برای این منظور استفاده میکند. از پروتکلهای مطرح در این زمینه به موارد زیر باید اشاره کرد:
پروتکل SIP
SIP سرنام Session Initiation Protocol، یکی از محبوبترین استانداردها در این حوزه است که برای برقراری تماسهای تلفنی و تبادل دادههای چندرسانهای (صدا، تصویر و ویدئو) استفاده میشود. این استاندارد برای تعامل با سیستمهای تلفنی IP-PBX بهکار میرود.
پروتکل H.323
H.323 یک پروتکل نرمافزاری برای برقراری تماسهای تلفنی بر روی شبکههای IP است. این پروتکل برای برقراری تماسهای تلفنی و تبادل دادههای چندرسانهای استفاده میشود. این استاندارد توسط اتحادیه ITU سرنام International Telecommunication Union تعریف شده است و برای ارتباطات چندرسانهای (صدا، تصویر و ویدئو) بین دستگاههای مختلف در شبکههای IP استفاده میشود. H.323 خود شامل زیرپروتکلهای مختلفی است که هر کدام از آنها کار مشخصی را انجام میدهند. این پروتکلها بهشرح زیر هستند:
- H.225: این پروتکل برای برقراری ارتباط بین دستگاههای H.323 استفاده میشود و از پورت 1720 استفاده میکند.
- H.245: این پروتکل برای تعیین پارامترهای ارتباط چندرسانهای بین دستگاههای H.323 استفاده میشود.
- Q.931: این پروتکل برای برقراری ارتباط بین دستگاههای H.323 و تبادل پیامهای کنترلی و اطلاعات مربوط به تماسها استفاده میشود.
- H.450: این پروتکل برای ارائه خدمات تلفنی پیشرفته مثل نگهداری تماس، انتقال تماس و غیره استفاده میشود.
بهطور کلی، H.323 در شبکههای ویپ و ارتباطات چندرسانهای مورد استفاده قرار میگیرد و برقراری تماسهای تلفنی بین دستگاههای مختلف در سراسر جهان را امکانپذیر میکند.
پروتکلMGCP
MGCP سرنام Media Gateway Control Protocol، یک پروتکل کنترلی برای مسیریابی ترافیک شبکه VOIP است که برای کنترل دروازههای مدیا و تبدیل سیگنالهای صوتی به دادههای دیجیتالی استفاده میشود. همچنین، این پروتکل برای برقراری تماسهای تلفنی بین دستگاههای تلفنی آیپی و شبکههای تلفنی سنتی (PSTN) استفاده میشود. در پروتکل MGCP، دروازه مدیا (Media Gateway) بهعنوان یک دستگاه واسط بین شبکه IP و PSTN عمل میکند. در این پروتکل، فرآیند نظارت و کنترل توسط سرور ارائهدهنده خدمات ویپ انجام میشود و دروازه مدیا تنها بهعنوان یک دستگاه اجرایی عمل میکند.
MGCP شامل دو نوع پیام است، پیامهای کنترلی و پیامهای صوتی. پیامهای کنترلی شامل پیامهای ایجاد، تغییر و حذف تماس، مدیریت مسیریابی ترافیک و کنترل کیفیت صدا هستند. پیامهای صوتی شامل اطلاعات مربوط به انتقال صدا و دادههای صوتی هستند. استفاده از پروتکل MGCP در شبکههای ویپ باعث افزایش کارایی و کاهش هزینهها میشود. همچنین، این پروتکل قابلیتهایی مانند پشتیبانی از گستره وسیعی از سیستمهای تلفنی، مدیریت مرکزی برای دسترسی به تمامی دروازههای مدیا و ارائه خدمات تلفنی اضافی مانند نگهداری تماس و انتقال تماس را ارائه میکند.
پروتکلRTP
RTP سرنام Real-time Transport Protocol، یک پروتکل استاندارد برای انتقال دادههای صوتی و ویدئویی بهصورت زنده در شبکههای IP است. این پروتکل برای برقراری تماسهای تلفنی و تبادل دادههای چندرسانهای استفاده میشود. RTP اطلاعات صوتی و ویدئویی را به بستههای کوچک تقسیم میکند و برای انتقال آنها به مقصد، از پروتکل کنترلی RTCP سرنام Real-time Transport Control Protocol استفاده میکند. RTCP برای مانیتورینگ کیفیت دادهها، مدیریت پهنای باند و مدیریت جریان دادهها استفاده میشود.
RTP شامل بستههای دادهای و اطلاعات مربوط به زمانبندی، شماره دنباله، ترتیب و اطلاعات رسانهای مانند صدا و ویدئو است. هر بسته دادهای شامل یک سرآیند RTP و بدنه بارداده (payload) است. سرآیند RTP مشخصاتی مانند شماره دنباله، شماره پورت و تنظیمات کدک داده را مشخص میکند. استفاده از پروتکل RTP در شبکههای ویپ باعث بهبود کیفیت تماسها، کاهش تاخیر و افزایش پایداری ارتباط میشود. همچنین، این پروتکل اجازه میدهد تا دادههای صوتی و ویدئویی با کیفیت بالا بهصورت زنده در شبکههای آیپی منتقل شوند.
پروتکل IAX
IAX سرنام Inter-Asterisk eXchange یک پروتکل صوتی برای سیستمهای ویپ است که برای ارتباط بین سرورهای Asterisk مورد استفاده قرار میگیرد. این پروتکل میتواند برای برقراری تماسهای تلفنی بهصورت دوطرفه (Two-Way) و چندطرفه (Conference) استفاده شود. IAX برای کاهش تاخیر و افزایش کیفیت تماسهای ویپ طراحی شده است. این پروتکل با پشتیبانی از مدل شبکه یکپارچه
(Integrated Network Model)، انتقال دادههای صوتی و تصویری را با کیفیت بالا و حجم کم امکانپذیر میکند. IAX از پورت شماره 4569 برای برقراری ارتباط استفاده میکند و بهعنوان یک پروتکل کمحجم و پایدار برای استفاده در شبکههای ویپ با پهنای باند کم و کیفیت پایین مناسب است.
آشنایی با مهمترین مزایای ویپ
سازمانها از ویپ بهدلیل مزایای درخشانی که ارائه میکند، استفاده میکنند. از مزایای مهم ویپ به موارد زیر باید اشاره کرد:
- کاهش هزینهها: تماسهای ویپ از طریق اینترنت برقرار میشوند و در نتیجه هزینههای ارتباطی کاهش مییابد. با این روش، کاربران میتوانند هزینههای تماسهای تلفنی بینالمللی و داخلی را کاهش دهند.
- ویژگیهای پیشرفته: ویپ امکاناتی مانند برقراری تماس تصویری، پیامهای صوتی، پیامهای متنی، فایلهای چندرسانهای و غیره را پشتیبانی میکند. همچنین، با استفاده از ویپ کاربران میتوانند بهصورت همزمان با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
- انعطافپذیری: ویپ به کاربران امکان میدهد که با استفاده از هر دستگاه هوشمندی به اینترنت متصل شوند و تماسهای تلفنی برقرار کنند. قابلیت فوق به کاربران این امکان را میدهد که از هر نقطهای تماسهای تلفنی برقرار کنند.
- کیفیت بالا: با استفاده از ویپ کیفیت تماسهای صوتی افزایش چشمگیری پیدا میکند و بهتر از کیفیت تماسهای تلفنی است.
- امنیت: تمامی ارتباطات مبتنی بر ویپ رمزنگاریشده هستند. در نتیجه هکرها قادر به شنود و استراق سمع مکالمات نخواهند بود.
ویپ چه مزایایی دارد؟
از مزایای مهم و شاخص ویپ به موارد زیر باید اشاره کرد:
- کاهش هزینهها: تماسهای ویپ از طریق اینترنت برقرار میشوند و در نتیجه هزینههای ارتباطی را کاهش میدهند.
- ویژگیهای پیشرفته: ویپ امکاناتی قدرتمندی برای برقراری تماس تصویری، ارسال پیامهای صوتی، پیامهای متنی، فایلهای چندرسانهای و غیره در اختیار کاربران قرار میدهد. همچنین، با استفاده از ویپ کاربران میتوانند بهصورت همزمان کنفرانسهای صوتی یا تصویری برقرار کنند.
ویپ چه معایبی دارد؟
از معایب مهم ویپ به موارد زیر باید اشاره کرد:
- وابستگی به اینترنت: برای استفاده از ویپ نیاز به اینترنت دارید. در صورتی که اتصال اینترنتی کند یا ناپایدار باشد، کیفیت تماسهای ویپ کاهش مییابد.
- قطعی تماس: در برخی موارد، هنگام استفاده از ویپ قطعی تماسها دور از انتظار نیست.
- تاخیر: در برخی موارد، بهدلیل استفاده از شبکههای اینترنت عمومی، کیفیت تماسهای ویپ ممکن است کاهش یابد و تاخیر در انتقال صدا را بهوجود آورد. بهطور معمول، این مشکلات در شرایطی که شبکههای ارتباطی ترافیک سنگینی داشته باشند، تاخیر در برقراری و ارسال اطلاعات را بههمراه دارد.
- اعتماد به شرکتهای سرویسدهنده: برای استفاده از ویپ شما باید به شرکتهای سرویسدهنده اعتماد کنید و از خدمات آنها استفاده کنید. به همین دلیل، برخی سازمانها ترجیح میدهند سرویس ویپ مخصوص به خود را راهاندازی کرده و از آن استفاده کنند.
- نیاز به تجهیزات خاص: برای استفاده از ویپ شما نیاز به دستگاههای خاصی مانند تلفنهای ویپ یا مودمهای ویپ دارید. این دستگاهها ممکن است هزینههای بالایی داشته باشند. همچنین، برای استفاده از آنها نیاز به تجربه و دانش فنی دارید.
چه تجهیزاتی برای استفاده از VoIP نیاز است؟
هنگامی که قصد استفاده از ویپ را دارید به ملزومات و تجهیزات زیر نیاز دارید:
- تجهیزات ویپ: برای راهاندازی ویپ به گیتوی ویپ، سانترال آیپی، کارت شبکه، مبدلهای آنالوگ و دیجیتال، گوشی تلفن ویپ، سانترالهای سختافزاری و نرمافزاری، کامپیوتر، کابل و اتصال اینترنتی نیاز دارید.
- نرمافزار ویپ: برای استفاده از ویپ باید از یک نرمافزار ویپ مثل RingCentral، Nextiva، Dialpad، Elastix، Issabel، CloudTalk، Grasshopper، GoToConnect، Avaya، Vonage و نمونههای مشابه استفاده کنید. این نرمافزارها اجازه میدهند یک سیستم ویپ یکپارچه و قدرتمند را پیادهسازی کنید.
- تلفن آیپی: تلفن آیپی یا تلفن ویپ دستگاهی است که برای برقراری تماسهای ویپ استفاده میشود. این دستگاهها با استفاده از اینترنت به شما اجازه میدهند با دیگر کاربران ویپ تماس برقرار کنید.
- مودم ویپ: مودم ویپ دستگاهی است که به شما اجازه میدهد با استفاده از خط تلفن معمولی خود به ویپ متصل شوید. این دستگاهها به شما اجازه میدهند با استفاده از خط تلفن معمولی خود تماسهای ویپ برقرار کنید.
آیا برای استفاده از ویپ نیاز به اشتراک اینترنت پرسرعت دارم؟
برای استفاده از ویپ بهتر است از اینترنت پرسرعت و پایدار استفاده کنید. البته، اگر قصد برقراری تماسهای صوتی دارید نیاز به اینترنت پرسرعت و گرانقیمت ضروری نیست. در صورتی که از نرمافزارهایی مثل Skype، Zoom یا نرمافزارهای مشابه استفاده میکنید، نیاز به اینترنت پرسرعت و پایدار ندارید، اما برای تماسهای تصویری با کیفیت بالا و برای ارسال و دریافت فایلهای بزرگ و راهاندازی سیستمهایی بر پایه Elastix بهتر است از اینترنت پرسرعت استفاده کنید. اگر از تلفن آیپی و مودم ویپ استفاده میکنید، نیاز به اینترنت پرسرعت و پایدار دارید تا بتوانید تماسهای ویپ خود را با کیفیت بالا برقرار کنید.
آیا ویپ امنیت کافی دارد؟
امنیت یکی از معیارهای مهمی است که شرکتها هنگام استفاده از ویپ به آن توجه میکنند. بهطور کلی، ویپ مانند سایر روشهای ارتباطی، دارای مشکلات امنیتی خاص خود است و به همین دلیل، برای جلوگیری از بروز مشکلات امنیتی باید برخی اقدامات امنیتی را انجام دهید. از جمله این اقدامات به موارد زیر باید اشاره کرد:
- استفاده از نرمافزارهای ویپ با امنیت بالا: انتخاب یک نرمافزار ویپ با امنیت بالا میتواند به شما کمک کند از مشکلات امنیتی مربوط به ویپ جلوگیری کنید. برای مثال، نرمافزارهایی مثل Elastix و Avaya از رمزنگاری پیشرفته استفاده میکنند که از اطلاعات شما در حین برقراری تماسهای ویپ محافظت میکند.
- استفاده از شبکه امن: برای جلوگیری از دسترسی هکرها به شبکه ویپ میتوانید از شبکههای امن مانند شبکههای خصوصی مجازی استفاده کنید.
- کنترل دسترسی: برای جلوگیری از دسترسی ناخواسته به شبکه ویپ باید دسترسی کاربران را کنترل کنید و از رمزنگاری قوی برای برقراری تماسهای ویپ استفاده کنید.
- بهروزرسانی نرمافزار: برای پیشگیری از بروز مشکلات امنیتی بهتر است بهروزرسانیهای منتشرشده را نصب کنید تا هکرها موفق به بهرهبرداری از آسیبپذیریهای امنیتی در نرمافزارهای ویپ نشوند
ماهنامه شبکه را از کجا تهیه کنیم؟
ماهنامه شبکه را میتوانید از کتابخانههای عمومی سراسر کشور و نیز از دکههای روزنامهفروشی تهیه نمائید.
ثبت اشتراک نسخه کاغذی ماهنامه شبکه
ثبت اشتراک نسخه آنلاین
کتاب الکترونیک +Network راهنمای شبکهها
- برای دانلود تنها کتاب کامل ترجمه فارسی +Network اینجا کلیک کنید.
کتاب الکترونیک دوره مقدماتی آموزش پایتون
- اگر قصد یادگیری برنامهنویسی را دارید ولی هیچ پیشزمینهای ندارید اینجا کلیک کنید.
نظر شما چیست؟