کسب و کار شرقی

چين اين روزها بر صحنه‌ فناوری نقش‌آفرينی می‌کند. نقشی که شرکت‌های امريکایی با ناديده گرفتن آن خود را به‌مخاطره می‌اندازند. برخلاف نگرش قديمی غربی‌ها درباره چين، هم‌اينک 680 ميليون چينی به يک لپ‌تاپ يا يک گوشی موبايل دسترسی دارند و طبق داده‌های مندرج در گزارش‌های دولت چين، حدود 95 درصد خانه‌ها در همه شهرهای اين کشور به اينترنت متصل هستند. اين در حالی است که طبق گزارش‌ اداره آمار ايالات متحده، در سال 2013 تنها 74.4 درصد خانوارهای امريکا به اينترنت دسترسی داشتند (البته در اين آمار شهرها، حواشی شهرها و خانوارهای روستایی نيز لحاظ شده ‌بود). 

توضیح تصویر اصلی مقاله؛ چين از اينترنتی سود می‌برد که به‌خوبی توسعه يافته ‌است. شرکت چينی چاينا يونيکورن به کره شمالی نيز اينترنت می‌دهد (نيکولاس پون، Wikimedia Commons).

پيش‌بينی‌های مؤسسه پژوهشی IDC برای سال 2015 نشان می‌دهد، بودجه فناوری اطلاعات و ارتباطات چين در سال جاری ميلادی به 465 ميليارد دلار خواهد رسيد که اين مقدار دو برابر بودجه ژاپن و بيش از نيمی از کل بودجه‌‌ای است که شرکت‌های امريکایی هزینه کرده‌اند. هم‌زمان دولت چين برنامه 35 ساله خود را در دست آماده‌سازی دارد که قرار است در سال 2016 آغاز شود. هدف دولت نوسازی بخش‌های کلان مالی، آموزشی، بهداشت و صنايع دولتی است که به‌وسيله پشتيبانی از به‌کارگيری مداوم فناوری‌های موبايل، آنلاين، اجتماعی و خريدهای الکترونيک صورت خواهد پذيرفت. با وجود اين موارد و با توجه به اين‌که شرکت‌های چينی چرخه‌های فناوری را يکی پس از ديگری درمی‌نوردند و به ‌کسب‌وکارهای ديجيتال روی می‌آورند، مديران فناوری اطلاعات در اين کشور بايد با دگرگونی‌های سريعی که در اين حيطه روی می‌دهد، دست و پنجه نرم کنند. در این‌جا ده درسی بيان می‌شود که مديران فناوری اطلاعات امريکا می‌توانند بياموزند. 

آنلاين انديشيدن در دادوستد اولويت دارد
آمارهای وزارت بازرگانی چين و اداره بازرگانی امريکا نشان می‌دهد که در سال 2013 خرده‌فروشی آنلاين در چين بيش از دو و نيم برابر خرده‌فروشی آنلاين در امريکا رشد داشت و از حيث مقدار کل پول دادوستد شده در اين حيطه، 13 درصد بیش‌تر از ايالات متحده بود. جان مارتين برنستورف، معاون مدير کل شعبه BearingPoint در شهر شانگهای چين که يکی از شرکت‌های چندمليتی مشاوره فناوری است، می‌گويد: «چينی‌ها از حيث استفاده از تجارت الکترونيک و به‌کارگيری اينترنت و يک‌پارچه‌سازی آن با مدل کسب‌وکارشان بسيار نوآور هستند. چيزهای زيادی وجود دارند که می‌توانيم بياموزيم.»
برنستورف به‌عنوان نمونه، يک ابزار گپ (چت) را مثال می‌زند که چينی‌ها آن‌ را به پلتفرمی برای تجارت الکترونيک تبديل کرده‌اند. سال گذشته دو شرکت علی‌بابا و تنسنت سرويس‌های موبايلی را معرفی کردند که کاربران با کمک آن‌ها می‌توانستند از برنامه WeChat شرکت تنسنت برای خريد پول از بازارهای سرمايه‌ و انتقال موجودی خود بهره ببرند. برنستورف می‌گويد اگر بانک‌ها با چنين روندی هم‌گام نشوند، مشتريان‌ خود را از دست خواهند داد. به‌ گفته او، حتی در روستاها و ديگر نواحی چين نيز که زيرساخت‌های آن‌ها هنوز در حال توسعه است، بسياری از مردم به تازه‌ترين فناوری‌‌های موبايل دسترسی دارند. در نتيجه، راهبردهای موبايل برای دادوستد نه يک استثنا، بلکه به يک اصل تبديل شده‌اند.

مديران فناوری اطلاعات از جمله جری شينگ، نایب ریيس فناوری اطلاعات شرکت داروپژوه ووشی فارما تک، به‌جای وابسته بودن به فناوری‌های قديمی بيش‌تر زمان خود را به حل مشکلات کسب‌وکار اختصاص می‌دهند. 

از همان روز نخست بر راهبرد کسب‌وکار تمرکز کنيد
از آن‌جا که بيش‌تر شرکت‌ها در چين کم و بيش تازه‌‌تأسيس هستند، مديران فناوری اطلاعات با سامانه‌ها و فرآيندهای منسوخ‌ شده سر و کله نمی‌زنند. به‌ همين علت، مديران فنی می‌توانند از محدوده‌های سنتی شغل يک آی‌تی‌کار پا فراتر نهند و از همان آغاز فقط بر شناخت خود از کسب‌وکار تمرکز کنند. برای مثال، جری شينگ نایب ریيس بخش آی‌تی شرکت داروپژوه ووشی فارما تک، بيش‌تر زمان خود را نه بر روشن نگه داشتن چراغ‌ها، بلکه بر فهم پروژه‌های پژوهشی شرکت خود معطوف می‌کند. او می‌گويد: «من 80 درصد زمان خود را با دانشمندان می‌گذرانم، با آن‌ها در آزمايشگاه کار می‌کنم و اينک می‌دانم آن‌ها چه کار می‌کنند.» اين تعامل به ‌او کمک کرده‌ است تا بتواند سازگارسازی داده‌ها بر اساس نيازهای ويژه دانشمندان ووشی را به‌صورت کارآمدتری ارتقا دهد. 

رونان بردر، مؤسس و مديرعامل شرکت مشاوره نرم‌افزار‌های فناوری اطلاعات وايردکرفت، توصيه می‌کند که پيش از استخدام متقاضيان کار آن‌ها را برای مدتی به‌صورت آزمايشی به‌کار بگيريد. 

با هم غذا بخوريد
در اداره‌های چين غذا خوردن روزانه همه کارکنان در کنار هم امر رايجی است. پيتر ويز نایب ریيس و مدير ارشد فناوری اطلاعات شرکت ترابری سهامی عام ماتسون ناويگيشن بيش از 25 سال در چين مشغول تجارت بوده‌ است. او وقتی ديد اين ‌کار در چين تا چه اندازه در تقويت حس دوستی کارکنان شرکت‌ها مؤثر است، از دو سال پيش در دفاتر شرکت متبوع خود در چهار شهر ايالات متحده نيز رسم غذا خوردن گروهی - بدون حضور مديران ارشد - را آغاز کرد. او می‌گويد، شرکت اکنون در هر سه ماهه کاری در يکی از رستوران‌ها کارمندانش را برای خوردن شام يا ناهار گرد هم می‌آورد. به ‌گفته ويز، فناوری اطلاعات حيطه‌ای بسيار پروژه‌محور و در نتيجه محدوديت‌های زمانی در آن پررنگ‌تر است. هدف اين‌گونه گردهمایی‌ها کمی فراغت و تفريح است. مجموعه آی‌تی تحت مديريت او برای ديگر فعاليت‌های مشابه اداری نيز هزينه‌هایی را در نظر گرفته ‌است. به‌ گفته برنستورف، تفرج‌ و سفرهای تفريحی کارمندان در چين بخش مهمی از فرهنگ شرکت‌ها به‌شمار می‌آيد. او می‌گويد: «کل يک اداره سفر گروهی دو تا سه ‌روزه‌ای را برگزار می‌کند که ممکن است شامل خريد در هنگ‌کنگ يا پياده‌روی در سيچوان باشد. چنين سفری در وهله نخست برای کارکنان دلگرمی بزرگی است؛ زيرا خود برای چنين سفرهایی هزينه نمی‌کنند. دوم اين‌که برای سازمان‌دهی گروه شيوه بسيار کارآمدی است؛ زيرا همکاری و نوآوری گروه را افزايش می‌دهد.»

می‌خواهيد در چين تجارت کنيد؟ جان مارتين برنستورف، مدير شرکت مشاوره BearingPoint در شعبه شهر شانگهای چين، توصيه می‌کند که بدانيد تعامل‌های اجتماعی بخشی از اين کار است.​

فروشندگان کوچک‌تر را هم مد نظر داشته ‌باشيد
نوئل لا از مشاوران حيطه فناوری و مدير پيشين شرکت توليد مواد شيميایی Asia IT می‌گويد، تمايل کسب‌وکارهای چينی و مديران ارشد فناوری اطلاعات آن‌ها به خريد از شرکت‌های بزرگ و معروف غربی، به ‌اندازه همتايان امريکایی آن‌ها نيست. به ‌گفته او، يکی از علت‌ها اين است که فروشندگان غربی به ‌اين سادگی‌ها خود را با تغييرها يا با بازار چين سازگار نمی‌کنند. (گفتنی است که هم مايکروسافت و هم اپل در چند ماه گذشته بر سر مواردی همچون قوانين ضدانحصار، حريم شخصی و رمزنگاری با دولت چين کشمکش داشته‌اند.)
لا که تاکنون در چند شرکت چندمليتی ديگر در چين نيز کار کرده ‌است می‌گويد، کم‌تر پيش می‌آيد شرکت‌های چينی و مدل‌های کسب‌وکار آن‌ها خود را به يک شرکت فناوری خاص محدود و وابسته کنند. در نتيجه، لازم نيست بابت استفاده از راه‌کارهای فناوری اطلاعات مبلغ روتين و جداگانه‌ای بپردازند. جورج کوآن که اينک مدير توسعه کسب‌وکار يکی از شرکت‌های بين‌المللی خرده‌فروشی در دفتر چين است نيز موافق است که اجرای راهبرد‌های فراگير در چين اغلب نيازمند راه‌کارهای خانگی و بومی است. او می‌گويد: «چرا بابت کار با يک شرکت بزرگ بين‌المللی دلارهای بيش‌تری بپردازيم، وقتی يک نرم‌افزار محلی با همان ميزان توانمندی نيز وجود دارد که هم ارزان‌تر و هم با قوانين محلی سازگار است، نصب آن آسان و به‌ زبان همان کشور نيز تهيه شده‌ است.» به‌ گفته او، استفاده از محصولات و راه‌کارهای شرکت‌های جهانی و معروف بهای زيادی دارد، ضمن اين‌که چنين راه‌کارهایی با روندهای کاری بومی ]در کشورهایی مانند چين[ سازگار نيستند. برای مثال، متخصصان فناوری اطلاعات در چين به‌جای محصولات شرکت بزرگ و معروف SAP از Kingdee و Yonyou استفاده می‌کنند. او در توضيح می‌افزايد که کاربرد اين‌ بسته‌های ERP (برنامه‌ريزی منابع سازمانی) در برخی موارد به CRM (مديريت ارتباط با مشتری) نيز گسترش داده می‌شود. 
کوآن می‌گويد: «فکر می‌کنم مردم این‌جا واقعاً در پی بازگشت سرمايه‌ و ارزشی‌ هستند که می‌کوشند به‌دست آورند. اگر می‌خواهيم ]محصولات[ يک شرکت بزرگ جهانی را به‌کار بگيريم، مجوز استفاده از محصولات آن می‌تواند به‌ازای هر کاربر هزار دلار باشد. می‌توانيم به‌جای آن از شرکت‌های محلی استفاده و محصولی با همان توانمندی‌ها را با قيمت صد دلار به‌ازای هر کاربر خريداری کنيم.»

پيش از اين‌که به رزومه داوطلبان کار اعتماد کنيد، خود آن‌ها را بيازماييد
بيش‌تر فارغ‌التحصيلان دانشگاه در چين تجربه و سابقه کار ندارند؛ زيرا دانشجويان تا زمانی که مشغول تحصيل هستند، حتی از داشتن کار نيمه‌وقت نيز منع می‌شوند. علاوه بر اين، حتی رزومه کارکنان فصلی نيز ممکن است تجربه کاری آن‌ها را به‌درستی بازتاب ندهد؛ زيرا در فرهنگ کاری اين کشور رزومه بيش‌تر مقدمه‌ای برای گفت‌وگو است تا سندی مبتنی بر واقعيت. رونان بردر مؤسس و مديرعامل وايردکرفت از شرکت‌های مشاوره نرم‌افزارهای آی‌تی در شانگهای می‌گويد: «در چين، شايد نباید به‌ آن‌چه در يک روزمه نوشته شده ‌است، اعتماد کنيد.» بردر می‌گويد، پيش از آن‌که کسی را برای مصاحبه شغلی دعوت کند، وب‌سايت متقاضی کار و پروژه‌های منبع بازی را که تاکنون انجام داده ‌است، مرور می‌کند. او می‌گويد: «ما به‌ آن‌ها يک تمرين عملی می‌دهيم که معمولاً کاری در ارتباط با يک پروژه‌ است که می‌توانند در اوقات آزاد خود انجام دهند.» آن‌ها متقاضيان را تشويق می‌کنند تا اين تمرين را در دفاتر وايردکرفت کامل کنند. بردر می‌گويد: «ما معمولاً چند روز اين کار را انجام می‌دهيم و پس از آن شايد آن‌ را به يک بازه زمانی يک‌ ماهه نيز گسترش دهيم.» بردر در آن يک ماه اين حق را دارد تا متقاضی را بدون علت رد کند. او می‌گويد: «ما افراد را به کار روی پروژه‌های واقعی با هم‌گروهی‌ها می‌گماريم و بر همين اساس يک ارزيابی عملی از آن‌ها صورت می‌دهيم.» اين کار باعث می‌شود تا استخدام‌های بهتری صورت پذيرد و موارد پيش‌بينی‌ نشده کم‌تری اتفاق بيفتد.

به استقبال کاستی‌ها برويد
برنستورف می‌گويد: «در چين هيچ چيز آسان نيست، اما هر چيز ممکن است.» او اشاره می‌کند که چينی‌ها از حيث فرهنگی به عمل‌گرایی بيش‌تر تمايل دارند، به‌ويژه در مقايسه با مليت خود او يعنی آلمانی‌ها. برنستورف می‌گويد، وقتی سخن از يافتن راه‌کار باشد، آلمانی‌ها بيش‌تر ترجيح می‌دهند يک برنامه دقيق تهيه کنند و می‌کوشند خود را برای رويارویی با هر چيزی که ممکن است در اجرای آن مورد نياز باشد آماده کنند. اگر چيز پيش‌بينی‌نشده‌ای اتفاق بيفتد، دردسر و فشار زيادی به‌بار می‌آيد. در سوی ديگر، چينی‌ها با توجه به زيرساخت‌های ناهموار و محيط کاری بسيار نامنظم‌ خود به‌ اين واقعيت تمايل دارند که اجرای يک برنامه تقريباً هميشه موانع جديدی را آشکار خواهد کرد. «آن‌ها آماده‌اند تا به‌سرعت خود را با شرايط جديد وفق دهند.» گوييلوم دئودون مدير سامانه‌های اطلاعاتی سازوکارهای شرکت Dow Chemical در آسيا و اقيانوسيه می‌گويد، مديران فناوری اطلاعات می‌کوشند به شعار «کم‌هزينه شکست بخور، سريع ياد بگير» عمل کنند. در چين، مردم می‌دانند اگر کاری گره بخورد، می‌توانند دوباره آن‌ را انجام دهند. او می‌گويد: «خطاها، اشتباه‌ها، ايرادهای طراحی اتفاق می‌افتند، اما به‌سرعت بر آن‌ها چيره می‌شوند.»

با به‌سازی روابط خود تأثيرگذاری خود را افزايش دهيد
برنستورف می‌گويد، تنها روند مهم در کسب‌وکار چينی‌ها رابطه است. تعامل شخصی با مشتريان و شرکا در چين يک «بايد» است، حتی برای کارکنان فنی که شايد ارزش روابط افراد با هم و شبکه تعاملات آن‌ها را دست‌کم بگيرند. او می‌گويد، در چين مردم می‌توانند با کسانی که گاهی آن‌ها را يکی دو بار بيش‌تر نديده‌اند، به‌سادگی رابطه اجتماعی برقرار کنند. آن‌ها به اين‌ کار نياز دارند. وقتی مشکلی پيش می‌آيد، اين موضوع اهميت خود را بيش‌تر نشان می‌دهد؛ به‌ويژه این‌که در کشوری که هنوز در حال توسعه است، مشکلات بسيار بيش‌تر از غرب روی می‌دهد. او می‌گويد، فرهنگ روابط اجتماعی کمک می‌کند تا در صورت بروز مشکل، يافتن شخصی که بتواند به‌سرعت کمک‌تان کند، ساده‌تر ‌شود. 
به ‌گفته لا، روابط هزينه‌ها و زمان پياده‌سازی را هم کاهش می‌دهد. او می‌گويد، درحالی‌که طبق استانداردهای رايج در غرب استفاده همواره از وکلا و تعاريف بسيار دقيق در قراردادها کاری لازم و حتی هوشمندانه تلقی می‌شود، در فرهنگ چين تا حدی نکوهيده ‌است؛ زيرا نشان می‌دهد در همان آغاز کار بی‌اعتمادی وجود دارد. او می‌گويد، در عوض مديران آی‌تی چين در هر مورد از نفوذی استفاده می‌کنند که در نتيجه روابط خوب و مؤثر کاری به‌دست آورده‌اند.

فناوری اطلاعات را همچون يک استارت‌آپ سازمان‌دهی کنيد
درحالی‌که بیست سال پيش هيچ استارت‌آپی در چين ثبت نشده ‌بود، طبق داده‌های وزارت بازرگانی اين کشور، در سال 2013 حدود 75 درصد مشاغل جديد مربوط به استارت‌آپ‌هایی بود که کارآفرينان تأسيس‌ کرده‌ بودند. یعنی، ذهنيت غالب در چين به ‌سمت استارت‌آپ‌ها متمايل است و بهترين مديران ارشد فناوری اطلاعات در شرکت‌های اين کشور مانند مأموران زبده تدارکات عمل می‌کنند؛ کسانی که می‌دانند چگونه از سرويس‌های ابری شامل نرم‌افزارهای ارزان و رايگان مانند ايميل و وی‌چت که اينک بخشی از خدمات تلفن بسياری از چينی‌ها است، به‌صورت کامل بهره ببرند. لا می‌گويد: «دوستی دارم که يک شرکت تأسيس کرد. او برای اين‌که گروه خود را کوچک نگه دارد، همه ‌چيز را از ابر اجاره کرد. او زيرساخت و پشتيبانی [مورد نياز شرکتش] را به يک شرکت خدمات ابری و توسعه سامانه را به کلبه‌های نرم‌افزاری محلی برون‌سپاری کرد.» او می‌گويد، نقش سنتی اين مديران فناوری اطلاعات ايجاد دگرگونی اساسی است. آن‌ها برخلاف همتايان پيشين خود، سيستم‌های قديمی را که به‌صورت سفارشی توسعه داده‌ می‌شد در کوله‌بار خود ندارند تا نگرانش باشند؛ از اين‌ رو، می‌توانند بيش از همتايان امريکایی خود از جهان جديد آی‌تی مبتنی بر ابر بهره ببرند. 

پيتر ويز، نایب ریيس و مدير ارشد فناوری اطلاعات شرکت ماتسون ناويگيشن، از نگرش جهانی کارکنان چينی تعريف می‌کند.

کارکنان خوددار را سازگار کنيد
مديران آی‌تی در چين نظر به سرشت ويژه خود، در به‌کار گرفتن کارکنان کم‌گو و خوددار تخصص دارند؛ زيرا شمار اين افراد در چين زياد است. فضای حاکم بر دانشگاه‌ها معمولاً به‌گونه‌ای است که دانشجويان چينی را به گفت‌وگو در کلاس تشويق نمی‌کند و آن‌ها می‌توانند اين رفتار را به محيط کار نيز منتقل کنند. دئودون از شرکت Dow می‌گويد: «در چين، تعامل با کارکنان کم‌رو و دريافت پاسخ روشن از آن‌ها به کمی تلاش بيش‌تر نياز دارد.» وقتی مديران غربی به سبک و سياق کشور خود در چين نيز نشست‌های آزاد برگزار می‌کنند تا از کارکنان بازخورد دريافت کنند، نتيجه مطلوبی نمی‌گيرند و سرخورده می‌شوند. به‌ گفته دئودون، بسيار سخت پيش می‌آيد که در چنين نشست‌ها، گفت‌وگوهای آزاد و مستقيم صورت بپذيرد. او می‌گويد: «مردم ]چين[ ترجيح می‌دهند درباره ديدگاه‌های خود حرفی نزنند.» از اين ‌رو، مديران دانا در اين کشور به‌جای نشست‌های آزاد، با هر يک از کارکنان جلسه‌های خصوصی برگزار می‌کنند و گفت‌وگوهای کوچکی را صورت می‌دهند تا بازخورد آن‌ها را دريافت کنند. اين درسی است که شايد مديران فناوری در امريکا بخواهند در ذهن خود داشته‌ باشند؛ زيرا روند جاری در اداره‌های ايالات متحده به‌سمت استارت‌آپ‌هایی با فضای کاری باز و همکاری‌های گروهی متمايل است و چنين فضاهایی می‌تواند افراد خوددار را آزار دهد. 

نگرش جهانی داشته‌ باشيد
فناوری اطلاعات در چين از نيروی کاری بهره می‌برد که مشتاق است درباره ديگر جاهای جهان بيش‌تر بياموزد و برای اين ‌کار انگيزه دارد. ويز از شرکت ماتسون می‌گويد: «آن‌ها در بند شيوه‌های خاص خود نيستند.» از آن‌جا که شرکت‌های سرمايه‌گذار خارجی در اين کشور بيش‌تر اصل هستند تا استثنا، کارکنان «می‌دانند که معنی کار کردن برای يک مجموعه بين‌المللی چيست. اين نگرش جهانی چيزی است که شرکت‌های امريکایی نيز بايد برای دست يافتن به‌ آن تلاش کنند.» يکی از پژوهش‌های دانشکده بازرگانی دانشگاه هاروارد در دسامبر 2013 نشان داد شرکت‌هایی که طيف کارمندان‌شان گوناگون‌تر است، 45 درصد بيش از شرکت‌های ديگر در معرض رشد قرار داشتند و احتمال موفقيت آن‌ها در دستيابی به يک بازار جديد 70 درصد بيش‌تر بود. مديران فناوری اطلاعات می‌توانند در شيوه‌های استخدامی خود، نگرش نيروی کار خود را گسترش دهند. ويز با افزودن اين‌که او گوناگونی فرهنگی و نژادی را ترجيح می‌دهد می‌گويد، به‌دنبال افرادی باشيد که تجربه جهانی دارند؛ افرادی با تجربه فرهنگی و مطلوب‌تر است که بتوانند به چند زبان سخن بگويند. او می‌گويد: «در پی مهارت‌هایی فراتر از فناوری صرف باشيد.»