فهرست مطالب

• لینوکس‌، پرچم‌دار دنیای منبع‌باز و دشمن سرسخت انحصارگرایی  
• تا چه اندازه با مدارک و دوره‌های تخصصی لینوکس آشنایی دارید؟ 
• لینوکس در مقابل ویندوز، کدامیک راه‌حل بهتری در حوزه وب سرورها ارایه می‌دهند؟ 
• چرا کالی لینوکس یکی از محبوب‌ترین توزیع‌های لینوکسی است؟  
• چگونه یک توزیع لینوکسی شخصی ایجاد و از آن استفاده کنیم؟ 
• چگونه LEMP را روی سیستم‌عامل‌های لینوکسی نصب کنیم؟ 
• چگونه یک وب‌سرور لینوکسی را پیاده‌سازی کنیم؟ 
• آشنایی با مهم‌ترین توزیع‌های لینوکسی سال 2021  

لینوکس‌، پرچم‌دار دنیای منبع‌باز و دشمن سرسخت انحصارگرایی

اگر مقاله‌های مرتبط با دنیای متن‌باز و لینوکس را مطالعه کنید، همگی به قابلیت‌ها و مزایای این سیستم‌عامل اشاره دارند، در حالی که به ندرت مقاله‌ای را پیدا می‌کنید که بگوید چه عواملی باعث شدند تا لینوکس با استقبالی کم نظیر از جانب کاربران و شرکت‌ها روبرو شود. در مقدمه پرونده ویژه این شماره ماهنامه شبکه قصد داریم به‌طور اجمالی به عقبه این سیستم‌عامل نگاه کنیم. اگر به تاریخچه سیستم‌عامل‌های یونیکسی نگاه کنیم، به خوبی متوجه می‌شویم که نسخه‌های عرضه شده توسط شرکت‌های مختلف در زمان خود موفقیت زیادی کسب کردند. به‌طوری که هنوز هم برخی توزیع‌های یونیکسی به‌روزرسانی و توسط شرکت‌های مختلف استفاده می‌شوند. به‌طور مثال، سولاریس یکی از نخستین‌ نسخه‌های یونیکس تجاری تا زمان معرفی نرم‌افزارهای متن‌باز و لینوکس بود که هنوز هم در برخی سازمان‌ها استفاده می‌شود.

جالب آن‌که نسخه یونیکسی ارائه شده توسط شرکت اچ‌پی به‌نام HP-NU که سال 1984 میلادی انتشار پیدا کرد هنوز هم در محیط‌های سازمانی استفاده می‌شود. آی‌بی‌ام نیز نسخه خاصی از یونیکس سازمانی را در سال 1986 مخصوص سخت‌افزارهای اختصاصی این شرکت AIX طراحی کرد که ابتدا برای ایستگاه‌های کاری آی‌بی‌ام منتشر شد و امروزه توسط زیرساخت‌های سخت‌افزاری مختلف پشتیبانی می‌شود. در ادامه نسخه‌های دیگری نظیر FreeBSD و NetBSD روانه بازار شدند که همگی به این نکته دلالت داشتند که یونیکس به دلیل قابلیت‌های قدرتمندی نظیر چندوظیفگی، چندکاربری و خدماتی در ارتباط با اینترنت قرار است نقش بزرگی در دنیای نرم‌افزار بازی کند. در شرایطی که انتظار می‌رفت، یونیکس به دلیل قابلیت‌های کاربردی قدرتمندی که ارائه می‌کند یکه‌تاز دنیای سیستم‌عامل‌ها شود، اما ظهور شرکتی ناآشنا به‌نام مایکروسافت در سال 1981 همه چیز را تغییر داد، به‌طوری که در دهه 90 میلادی سیستم‌عامل این شرکت به‌نام داس با استقبال خوبی روبرو شد.

در شرایطی که یونیکس هنوز هم محبوب‌ترین سیستم‌عامل بود، اما به دلیل گران‌قیمت بودن و مشکلات حقوقی متعدد در ارتباط با مجوز استفاده از این سیستم‌عامل، کاربران و شرکت‌ها را با مشکلات زیادی روبرو کرده بود. به همین دلیل شرکت‌های متوسط و کوچک تصمیم گرفتند به سراغ سیستم‌عامل ام‌‌اس-داس بروند که قادر به اجرای نرم‌افزارهایی بود که به نیازهای کاری شرکت‌ها پاسخ می‌داد. با این‌حال، هنوز هم یونیکس مزایای قابل توجهی نسبت به داس داشت. در همان زمان اپل کامپیوتر جدیدی را روانه بازار کرد که مستقل از کامپیوترهای شخصی بود و هیچ‌یک از نرم‌افزارهای کامپیوترهای شخصی را اجرا نمی‌کرد، زیرا از یک سیستم‌عامل خاص به‌نام multi-user استفاده می‌کرد. البته اپل تصمیم گرفت یک سیستم‌عامل گرافیکی طراحی کند که از رنگ‌، تصاویر، آیکون و حتا صدا پشتیبانی می‌کرد. در این حالت به جای آن‌که تمامی تعاملات از طریق صفحه‌کلید انجام شود، ابزاری به‌نام ماوس روند انجام کارها را ساده کرد.

درست است که سیستم‌عامل اپل از چند وظیفگی، چند کاربری و شبکه‌بندی پشتیبانی نمی‌کرد، اما به‌کارگیری عناصر گرافیکی و ماوس به اندازه‌ای با اهمیت بود که انقلابی بزرگ در دنیای نرم‌افزار به وجود آورد. به فاصله کوتاهی، نسخه‌ای گرافیکی از یونیکس متولد شد که مجهز به یک رابط تصویری برای دستورات متنی بود که به‌نام پنجره X معروف شد. در سال 1990 میلادی مایکروسافت ویندوز 3.0 که بر پایه نسخه‌های کم فروغ 1 و 2 پایه‌گذاری شده بود را روانه بازار کرد که بدون شک کاربران ایرانی خاطرات زیادی با ویندوز 3.0 دارند. ویندوزی که برای نصب آن باید 13 تا 16 دیسکت‌ را درون فلاپی‌دیسک قرار می‌دادید تا بتوانید به پوسته گرافیکی دسترسی پیدا کنید. ویندوز 3.0 یک نرم‌افزار 16 بیتی، تک وظیفه‌ای و تک کاربره مجهز به رابط گرافیکی بود که بر پایه داس نوشته شده بود.

جالب آن‌که در همان زمان یونیکس سیستم‌عاملی بود که امکانات چندوظیفگی و چند کاربری را ارائه می‌کرد که روی پلتفرم‌های مختلف قابل اجرا بود. در سال 1995 مایکروسافت سیستم‌عامل ویندوز 95 را روانه بازار کرد که یک سیستم‌عامل 32 بیتی بود که از چند وظیفگی و چندکاربره بودن پشتیبانی می‌کرد. به فاصله نسبتا کوتاهی ویندوز NT معرفی شد که سنگ‌بنای سیستم‌عامل‌های سرور مایکروسافت است. در دهه 90 میلادی اتفاقات مهم دیگری نیز رخ داد. دانشجویان رشته‌های کامپیوتر در دانشگاه‌ها از قابلیت‌های قدرتمند یونیکیس نظیر ایمیل‌ و وب شگفت‌زده شده بودند و دوست داشتند از این قابلیت‌ها در خانه‌های خود استفاده کنند و علاقه چندانی به سیستم‌عامل داس نداشتند. یکی از این افراد لینوس توروالدز دانشجوی فنلادی رشته برنامه‌نویسی دانشگاه هلسینکی بود.

او تصمیم گرفت کرنل خاصی از یونیکس را به شکل رایگان طراحی کند که به شکل مستقیم با سخت‌افزار ارتباط برقرار کند. او در مدت کوتاهی توانست یک کرنل 32 بیتی را طراحی کند که قابلیت اجرای برنامه‌ها روی آن وجود داشت. در همان زمان و آن سوی کره خاکی، ریچارد استالمن به همراه تیمی از برنامه‌نویسان روی توسعه نرم‌افزارهای رایگان متمرکز شدند. او تیم خود را بنیاد نرم‌افزار آزاد نام‌گذاری کرد. هدف این بود که نرم‌افزارها به شکل رایگان و به همراه کد منبع در اختیار مردم قرار بگیرد. ابزارهایی که توسط این تیم توسعه پیدا کردند با عبارت GNU’s Not Unix معروف شدند. در ادامه نرم‌افزارها بر مبنای مجوز GNU GPL منتشر شدند.

این تیم موفق توانستند ابزارهای کارآمدی روانه بازار کنند، اما FSF کاملا بر مبنای نرم‌افزارهای یونیکسی کار می‌کرد، زیرا برای عرضه یک سیستم‌عامل کامل کرنلی نداشت. لینوس این بنیاد را متقاعد کرد تا کرنلی که طراحی کرده را در نرم‌افزارهای GNU اجرا کنند. زمانی که لینوس توانست برنامه‌های GNU یونیکس را با کامپایلر کد gcc و کرنل قدرتمندی ترکیب کند، محصولی جدید به وجود آمد که امروزه به‌نام لینوکس مشهور است.

امروزه با گذشت قریب به دو دهه لینوس در کنار میلیون‌ها توسعه‌دهنده و حتا شرکت‌های بزرگی نظیر مایکروسافت روی لینوکس کار می‌کند. اقتدار لینوکس به اندازه‌ای است که امروزه روی گوشی‌های اندرویدی و تلویزیون‌های هوشمند نیز حضور دارد. جالب آن‌که آمارها نشان می‌دهند نزدیک به 90 درصد سایت‌های امروزی روی سرویس‌هایی اجرا می‌شوند که مبتنی بر لینوکس هستند. لینوکس مزایای متعددی ارائه می‌کند که باعث شده پرونده ویژه این شماره ماهنامه شبکه را به سیستم‌عامل لینوکس اختصاص دهیم. در پرونده ویژه این شماره به شما خواهیم گفت، چرا کالی لینوکس یکی از محبوب‌ترین توزیع‌های لینوکسی است، چگونه LEMP را روی سیستم‌عامل‌های لینوکسی نصب کنیم، چگونه یک توزیع لینوکسی شخصی ایجاد و از آن استفاده کنیم، چگونه یک وب‌سرور لینوکسی را پیاده‌سازی کنیم، لینوکس در مقابل ویندوز، کدامیک راه‌حل بهتری در حوزه وب سرورها هستند، با مهم‌ترین توزیع‌های لینوکسی سال 2021 و مدارک و دوره‌های تخصصی لینوکس آشنا می‌شوید.