آمارهای منتشر شده از آن جهت حائز اهمیت هستند که به برنامهنویسان اجازه میدهند با استناد به این آمارها مهارتهای خود را بهبود بخشند و هماهنگ با نیاز روز بازار حرکت کنند. برای آنکه بتوانید بهعنوان یک پژوهشگر یا یک مؤسسه پژوهشی فهرستی دقیق از محبوبترین زبانهای برنامهنویسی ارائه کنید، باید معیارهای مختلفی را مورد بررسی قرار دهید. از جمله منابع معتبری که در این زمینه به شما کمک میکنند، سایت Tiobe است که قدمت بالایی در این زمینه دارد و به طور مستمر گزارشی از محبوبترین زبانهای برنامهنویسی ارائه میکند. Indeed که یکی از بزرگترین موتورهای جستوجوی کاریابی در جهان است، بهعنوان یک معیار خیلی خوب دیگر میتواند لحاظ شود. سایت گیتهاب که یکی از بزرگترین مخازن سورسکدهای برنامهنویسی است، آمارهای جالبی در ارتباط با میزان مشارکت برنامهنویسان زبانهای مختلف ارائه میکند. درست است که هریک از سایتهای یاد شده بر مبنای معیارهای خاص خود فهرستی از برترین زبانهای برنامهنویسی را منتشر میکنند، اما نقطه مشترک آمارهای منتشر شده از سوی این سایتها زبانهایی هستند که جزء ده زبان برتر به آنها اشاره شده است. در این میان تفاوتهای جزئی مشاهده میشود. به طور مثال سایت Tiobe زبان متلب را دهمین زبان برتر معرفی میکند، در حالی که سایت Indeed زبان پرل را دهمین زبان معرفی میکند و گیتهاب زبان سی را دهمین زبان محبوب خود معرفی میکند. اما نکته جالب توجهی که در این زمینه وجود دارد این است که زبان جاوا از سوی سایت Tiobe و Indeed بهعنوان اولین زبان محبوب برنامهنویسی و از سوی سایت گیتهاب بهعنوان سومین زبان برنامهنویسی محبوب معرفی شدهاند. در این میان پیشبینیهایی نیز درخصوص زبانهایی که رشد سریعی دارند وجود دارد. به طور مثال سایت استک اورفلو پیشبینی کرده است کوتلین در سال آتی بیشترین رشد را خواهد داشت. سایت Tiobe نیز پیشبینی مشابهی در ارتباط با کوتلین و سی ارائه کرده است. با این مقدمه به سراغ معرفی ده زبان برنامهنویسی میرویم که از سوی سایتهای مختلف بهعنوان محبوبترین زبانهایی شناخته شدهاند که در سال جاری و آینده بازار داغی خواهند داشت. ضروری است به این نکته اشاره داشته باشیم که تا شماره 8 تقریباً همه سایتها روی زبانهای محبوب اتفاق نظر دارند، اما از 8 به بعد اختلاف نظرهایی وجود دارد. به طور مثال برخی سایتها ویژوال بیسک داتنت، رابی، گو یا حتی گیتهاب CSS را محبوبترین معرفی کردهاند. بر همین اساس شمارههای 8، 9 و 10 این مقاله را به معرفی زبانهایی اختصاص دادهایم که پیشبینی رشد و فراگیر شدن برای آنها مطرح است.
1- جاوا، پر صلابت و بدون رقیب
آن گونه که سایت Tiobe گزارش کرده است، زبان برنامهنویسی جاوا هنوز هم در رتبه 1 یا 2 محبوبترین زبانهای برنامهنویسی قرار دارد. زبانی که قدمت آن به اواسط دهه 90 میلادی بازمیگردد. طیف گستردهای از بزرگترین شرکتهای جهان از جاوا برای ساخت برنامههای دسکتاپ و سامانههای مبتنی بر وب استفاده میکنند. اگر شما زبان جاوا را بهخوبی آموخته باشید، بدون شک فرصتهای شغلی مختلفی پیش روی شما قرار دارد. عوامل متعددی باعث محبوبیت زبان برنامهنویسی جاوا شدهاند که از آن جمله میتوان به قابل حمل بودن، گسترشپذیری و وجود انجمنهای متعددی از برنامهنویسان مسلط به این زبان اشاره کرد. بهلطف ماشین مجازی جاوا (JVM)، جاوا میتواند تقریباً روی هر سامانهای اجرا شود. جاوا زبان محبوب سکوی اندروید است و اکثر قریب به اتفاق برنامههای اندرویدی نیز با این زبان نوشته شدهاند. جیمز گاورنور میگوید: «جاوا ایده گسترشپذیری را بهشکل خوبی پیادهسازی کرده است. به همین دلیل است که سازمانها و استارتآپهای گسترشپذیر (توییتر در راستای استراتژیهای گسترشپذیری خود جاوا را جایگزین رابی کرد) از آن استفاده میکنند. با توجه به ایستا بودن زبان جاوا جای تعجب ندارد که مشاهده میکنیم این زبان سریع بوده، بهشکل سادهای قابل استفاده است و برنامههای نوشته شده با آن باگهای کمتری دارند.» محبوبیت جاوا باعث شده است تا انجمنهای مرتبط با این زبان بزرگ و بزرگتر شده و پیشبینی شده است که این روند نیز ادامه خواهد داشت. برنامهنویسانی که بهشکل گسترده در استک اورفلو و گیتهاب حضور و در تکمیل یا خطایابی پروژهها مشارکت دارند، از این زبان بهشکل جدی استفاده میکنند.
2- پایتون، متخصص در علم دادهها
پایتون در سالهای اخیر در کنار زبانهای برنامهنویسی سی، سی پلاس پلاس و جاوا جزء زبانهای تراز اول جهان بهلحاظ پرتقاضا بودن و محبوبیت قرار داشته است. اگر به آمار نگاهی داشته باشید، مشاهده میکنید که پایتون با محبوبیت نزدیک به 5000 فرصت شغلی در سال 2017 نشان داد که هنوز هم یک زبان رو به رشد است. یک زبان برنامهنویسی همهمنظوره که برای ساخت برنامههای وب و سایر برنامههای کاربردی از سوی برنامهنویسان مورد استفاده قرار میگیرد. زبانی که بهشکل گسترده در حوزه محاسبات علمی، دادهکاوی و یادگیری ماشینی به کار گرفته میشود. رشد پایدار و تقاضا برای متخصصان آشنا به این زبان بهمنظور ساخت الگوریتمهای یادگیری ماشینی یکی از دلایل اصلی محبوبیت این زبان بوده است. پایتون به طیف گستردهای از قابلیتها تجهیز شده است که از آن جمله به ساده بودن ترکیب نحوی، مختصر بودن کدهای نوشته شده، خوانایی دستورات و دور بودن از پیچیدگیهای مرسوم، چندسکویی بودن، پشتیبانی قدرتمند از برنامهنویسی شیءگرایی، پشتیبانی از درونسازی کدها تجهیز شده است. وجود مجموعه غنی و گسترده از کتابخانههای استاندارد باعث شده است برنامهنویسان عملاً در زمان کار با رشتهها، ابزارهای وبسرویس، رابطهای سیستم عامل و پروتکلهای اینترنتی مشکل خاصی نداشته باشند. در نتیجه شما برای طراحی و پیادهسازی سایتهایی با رویکرد پویا بودن، تحلیل دادهها، اسکریپتنویسی، ارتباط هوشمندانه و خودکار با مرورگرها بهخوبی میتوانید از آن استفاده کنید. در زمان نگارش این مقاله نسخه 3.7 پایتون در اختیار برنامهنویسان قرار گرفته است. اگر در نظر دارید با دردسر کمی یک شغل خوب پیدا کنید، بهتر است از چهارچوبهای پایتون و یادگیری این زبان غافل نشوید.
3- سی، قدیمی اما پرکاربرد
سی یکی از قدیمیترین زبانهای برنامهنویسی حال حاضر است که هنوز هم بهشکل جدی مورد استفاده قرار میگیرد. به گونهای که هیچ خبری از پایان کار این زبان به گوش نمیرسد. این زبان بهلطف قابل حمل بودن و انطباقپذیری بالا و پذیرش از سوی بزرگترین برندهای عرصه فناوری همچون مایکروسافت، اپل، لینوکس و اوراکل از محبوبیت بسیار بالایی برخوردار است. سی یکی از محبوبترین زبانهای برنامهنویسی است که در ارتباط با سامانههای جاسازی شده در ماشینها، تجهیزات اینترنت اشیا و سایر تجهیزات الکترونیکی به کار گرفته میشود. تقریباً همه وسایلی که ما امروزه از آنها استفاده میکنیم، از گوشیهای هوشمند گرفته تا ساعتهای زنگدار، اگر نگوییم به طور مستقیم بلکه بهشکل غیرمستقیم وامدار این زبان هستند. اما پرسشی که مطرح میشود این است که چرا این زبان برنامهنویسی هنوز هم محبوب است؟ اول آنکه یک زبان قابل حمل است. سی با هر سیستمی کار و از منابع سیستمی بهشکل حداقلی استفاده میکند. دومین عامل مهمی که این زبان دارد بهسرعت بالای برنامههایی بازمیگردد که با این زبان نوشته شدهاند. سی به ویژگیهای قدرتمندی تجهیز شده است که به برنامهنویسان اجازه میدهند به دقیقترین شکل با رابطهای برنامهنویسی سیستم عامل و سامانههای جایگذاری شده در دستگاههای الکترونیکی ارتباط برقرار کنند. فراموش نکنید اکثر الگوریتمهای معروفی که امروزه به کار گرفته شده و در فضای آنلاین به اشتراک قرار میگیرند، توسط زبان سی نوشته شدهاند. درست است که این زبان اساساً برای برنامهنویسیهای سیستمی از سوی دنیس ریچی در سال 1972 طراحی شد، اما برای ساخت انواع برنامههای کاربردی از برنامههای تجاری گرفته تا مهندسی مورد استفاده قرار میگیرد.
4- سی پلاس پلاس، یک زبان شیگرای دوست داشتنی
سی پلاس پلاس را میتوان نسخه ارتقا یافته یا به عبارت دقیقتر فرزند زبان سی نام نهاد که مهمترین ویژگی یک زبان برنامهنویسی که همانا شیگرایی است را به مجموعه قابلیتهای زبان سی اضافه کرد. سی پلاس پلاس عمدتاً برای ساخت برنامههای سیستمی و کاربردی، توسعه بازیها، ساخت درایورهای سختافزاری، ساخت برنامههای کلاینت ـ سرور و میانافزارهای جایگذاری شده مورد استفاده قرار میگیرد. یکی از مهمترین مشکلاتی که بسیاری از برنامهنویسان به آن اشاره دارند، به پیچیده و سخت بودن فرآیند یادگیری آن بازمیگردد که باعث شده است برنامهنویسان به سراغ جایگزینهای دیگری همچون پایتون بروند. جدیدترین نسخه استاندارد این زبان C++ 17 در سال گذشته میلادی (2017) به طور رسمی معرفی شد. از ویژگیهای هسته این زبان و تغییرات به وجود آمده در آن میتوان به پیشرفت در عملکرد زمان اجرا، پیشرفت در عملکرد زمان ساخت، پیشرفت در ویژگیهای مرتبط با قابلیت استفاده مجدد و معرفی قابلیتهای جدیدی همچون structured bindings وif initialisers اشاره کرد. در حالی که جاوا بهترین گزینه برای ساخت برنامههای اندرویدی است، اما زبان C++ نیز در این زمینه قدرتمند است. بهویژه آنکه این زبان در مقایسه با جاوا از حافظه کمتری استفاده میکند. عدهای از برنامهنویسان بر این باور هستند که کدهای اصلی زبان جاوا با سرعت یکسانی همچون سی پلاس پلاس نوشته و اجرا میشوند. اما توجه داشته باشید که سورس کدهای جاوا ابتدا به بایتکد کامپایل و در ادامه با فرمت فشرده .jar ذخیرهسازی میشوند. در زمان اجرا ماشین مجازی جاوا بایتکد فایل .jar را بارگذاری و درنهایت آن را به زبان ماشین کامپایل میکند. اما در زبان سی پلاس پلاس شما با warm-up سر و کار ندارید. در نتیجه برنامههایی که با زبان سی پلاس پلاس نوشته میشوند، در سختافزارهای مشابه سریعتر از برنامههای جاوا هستند.
5- جاوا اسکریپت، ساده و کاربردی و فراگیر
جاوا اسکریپت در سالهای گذشته به سطحی از مقبولیت دست پیدا کرده است که بهسختی میتوان گفت این زبان در آینده جایگاه خود را از دست بدهد. جاوا اسکریپت یک زبان برنامهنویسی سطح بالا، پویا و تفسیر شده است که از سوی همه مرورگرها پشتیبانی میشود. زبانی که به توسعهدهندگان اجازه میدهد برنامههای تحت وب خود را با این زبان ایجاد کند و همچنین از وجود عناصر تعاملی در برنامه خود بهرهمند شود. جالب است که در سال 2016 میزان رشد این زبان برابر با 97 درصد بوده است. اما چرا یادگیری جاوا اسکریپت در اولویت قرار دارد؟ اول آنکه جاوا اسکریپت در هر مکانی وجود دارد. از برنامههای موبایل گرفته تا برنامههای وب توسعهدهندگان از این زبان بهمنظور ایجاد یک کانال ارتباطی تعاملی میان کاربران و نرمافزار استفاده میکنند. شرکتهای بزرگی همچون لینکدین و گوگل از این زبان به طور جدی پشتیبانی میکنند. دوم آنکه جاوا اسکریپت کاملاً انعطافپذیر است. جاوا اسکریپت را نباید تنها یک زبان فرانتاند در نظر بگیرید، بلکه بهواسطه معماری رویدادمحور خود در گروه زبانهای بکاند نیز قرار میگیرد. همچنین، گسترشپذیری و کارایی بسیار بالای این زبان باعث شده است از رقبای خود یک سر و گردن بالاتر باشد. سوم آنکه یادگیری این زبان سادهتر از آن چیزی است که تصور میشود. شما به یک ویرایشگر کدها و یک مرورگر برای شروع یادگیری نیاز دارید. چهارم آنکه این زبان را جامعه بسیار بزرگی از توسعهدهندگان پشتیبانی میکنند. پنجم آنکه هر برنامهنویس یا توسعهدهندهای که در نظر دارد به بازار کار طراحی سایت وارد شود، حتماً باید بر این زبان تسلط داشته باشد.
6- سی شارپ، مخصوص عاشقان مایکروسافت و داتنت
اگر به آمارهای منتشر شده از سوی سایت Indeed که آگهیهای استخدامی روزانه در آن قرار میگیرد نگاهی داشته باشید، بهخوبی مشاهده میکنید که منحنی مربوط به سی شارپ یک سیر صعودی داشته است. از طرفی اگر در گوگل عبارت برنامهنویس سی شارپ را تایپ کنید، مشاهده میکنید شرکتهای مختلفی در داخل ایران بهدنبال برنامهنویسانی هستند که به این زبان تسلط داشته باشند. البته به یاد داشته باشید که شرکتهای داخلی عمدتاً در کنار تخصصی که در زبان سی شارپ دارید ممکن است، مهارتهای دیگری همچون تجربه کار با Asp.Net، WCF، Entity Framework، WPF، آشنا بودن با معماری نرمافزار، آشنایی با الگوهای طراحی و تسلط بر کار تیمی را از شما درخواست کنند. اما چرا باید زبان سی شارپ را یاد بگیریم؟ اول آنکه شروع یادگیری سی شارپ ساده است. اگر سی شارپ اولین زبانی است که میخواهید آن را یاد بگیرید باید بدانید با مفاهیم بسیار زیاد، اما سادهای روبهرو خواهید بود. فراموش نکنید ابزار قدرتمندی بهنام ویژوال استودیو در این راه به شما کمک میکند. دوم آنکه از سی شارپ برای توسعه طیف گستردهای از برنامههای کاربردی همچون برنامههای وب، دسکتاپ، موبایل، روبات و واسطههای برنامهنویسی REST برای سکوهای مختلف میتوانید استفاده کنید. سوم آنکه به مجموعه قدرتمندی از ابزارهای توسعه دسترسی خواهید داشت. چهارم آنکه مایکروسافت بهشکل جدی از این زبان پشتیبانی و به طور مستمر قابلیتهای جدیدی را به آن اضافه میکند. فراموش نکنید شاخصترین ویژگی ممتاز این زبان نزدیک بودن ترکیب نحوی آن به زبان جاوا است.
7- پیاچپی، همهمنظوره اما متخصص در اسکرپیتنویسی سمت سرور
PHP یک زبان اسکریپتنویسی سمت سرور است که در شاخص ارائه شده از سوی سایت Tiobe در فوریه 2018 میلادی در رتبه 7 محبوبترین زبانها قرار گرفته است. در حالی که اوج محبوبیت این زبان به سال 2004 میلادی بازمیگردد، اما پیاچپی با فراز و نشیبهای مختلفی روبهرو بوده است، به طوری که در سال 2017 میزان محبوبیت این زبان بهشدت افت پیدا کرد، اما با آغاز سال 2018 شاهد هستیم که نمودار محبوبیت این زبان بهآرامی روند صعودی به خود گرفته است. اکنون این زبان برنامهنویسی با دو پرسش مهم روبهرو است، اول آنکه با توجه به محبوبیت روزافزون پایتون که از سال 2010 تا به امروز 5 درصد محبوب شده و پیاچپی نزدیک به 5 درصد کاهش محبوبیت پیدا کرده چه آیندهای پیش روی این زبان است و دوم آنکه اساساً پیاچپی برای انجام چه پروژههایی مناسب است؟ در وهله اول باید بدانید پیاچپی زبانی نیست که باید با آن خداحافظی کنید. (حتی برای زبان روبی که آیندهای تاریک برای آن پیشبینی شده این زمان بهکندی از راه خواهد رسید.) بهواسطه آنکه جامعه برنامهنویسان پیاچپی کاملاً پویا و روی قابلیتهای شاخص این زبان همچون مدیریت بستهها و بهبود عملکرد این زبان متمرکز بودهاند. رویکردی که درنهایت باعث شد در نسخه 7 شاهد بهبود کارایی این زبان باشیم. نسخه 7 این زبان اجازه میدهد برنامههای مقیاسپذیر تجاری بزرگ را ایجاد کنید. نکته مهم دیگری که نباید از آن غافل شویم این است که پیاچپی را کتابخانههای بزرگ و قدرتمندی همچون Expressive، Slim ، Zend Framework، Laravel و... پشتیبانی میکنند.
اما برای ساخت برنامههای دسکتاپ، نرمافزارهای محاسباتی، طراحی برنامههای مبتنی بر خط فرمان بهتر است به سراغ جایگزینهای بهتری بروید.
8- کوتلین، رقیب جدی جاوا
بدون شک سال 2017 را باید سال زبان برنامهنویسی کوتلین نامید. یک زبان برنامهنویسی ایستا که از سوی JetBrains عرضه شده است. مهمترین عاملی که شهرت و محبوبیت کوتلین را دوچندان کرد به تصمیم گوگل در کنفرانس توسعهدهندگان I/O بازمیگردد که اعلام کرد کوتلین را بهعنوان یک زبان رسمی برای توسعه سکوهای اندرویدی به رسمیت میشناسد و از آن تاریخ تا به امروز بهطور جدی از این زبان در محیط برنامهنویسی اندروید استودیو پشتیبانی به عمل آورده است. استک اورفلو گزارش کرده است که این تصمیم بهشکل قابل توجهی کوتلین را در کانون توجه توسعهدهندگانی قرار داده است که در نظر دارند برنامههای موبایلی را برای سکوی اندروید طراحی کنند. دلایل متعددی را برای افزایش محبوبیت کوتلین میتوان ارائه کرد که از مهمترین این دلایل به قابلیت همکاری و تعامل صددرصدی این زبان با جاوا میتوان اشاره کرد. قابلیت همکاری به این معنا که کوتلین را میتوان روی ماشین مجازی جاوا اجرا کرد. کدهای کوتلین را میتوان به جاوا اسکریپت کامپایل کرد. این قابلیت فرآیند توسعه فراتنت و بکاند را بهشکل کاملاً قابل توجهی متنوع میکند. در حالی که کوتلین در رتبهبندی ارائه شده از سوی سایت Tiobe در مکان 44 قرار دارد، اما این حرف بهمعنای آن نیست که این زبان در همین مکان باقی خواهد ماند، بدون تردید در سالهای آتی خبرهای متعددی در ارتباط با کوتلین خواهیم داشت. در نتیجه کار عاقلانهای است که از همین امروز فرآیند یادگیری این زبان که بهشکل عجیبی ساده است را آغاز کنیم.
9- گو، یک زبان گوگلی کارآمد
محبوبیت زبان برنامهنویسی Go موضوعی نیست که بهراحتی بتوان از کنار آن گذشت. تنها با گذشت دو سال زبان برنامهنویسی گو موفق شد از رتبه 65 سایت Tiobe به رتبه 14 در سال 2017 صعود کند. ویژگیهای خاص ارائه شده از سوی این زبان همراه با متمایل شدن توسعهدهندگان بهسمت این زبان باعث شده است زبان گو رشد شگفتانگیزی پیدا کند. زبان گو که در بعضی منابع به آن گولنگ نیز گفته میشود، در ارتباط با محاسبات نوین بهویژه پردازش ابری عملکردی بهمراتب بهتر از زبانهای پرکاربرد همچون سی و جاوا دارد. کمحجم و متن باز بودن، ایدهآل بودن برای معماری میکروسرویسها، حل مشکل متخصصان علم دادهها در ارتباط با وابستگی و برطرف کردن نیاز آنها به سختافزاری قدرتمند از فاکتورهای مهمی هستند که توسعهدهندگان را ترغیب کردهاند از این زبان استفاده کنند. توسعهدهندگانی که از این زبان استفاده کردهاند، بهخوبی از این موضوع اطلاع دارند که ویژگیهای Native Concurrency و Garbage Collection تا چه اندازه به آنها کمک کرده است از بابت مشکلاتی همچون کمبود حافظه اصلی و طولانی نشدن تعداد خطهای برنامه کاربردی رهایی پیدا کنند. با توجه به فراگیر شدن هوش مصنوعی و الگوریتمهای یادگیری ماشینی و تجاری شدن مجموعه دادههای بزرگ و از طرفی توانایی زبان گو در نمونهسازی و تولید مدلهای هوش مصنوعی و مکانیسم خطایابی قدرتمند آن در مقایسه با زبانهایی همچون آر و پایتون زبان برنامهنویسی گو را به یکی از گزینههای اصلی متخصصان علم دادهها تبدیل کرده است. فراموش نکنید پروژههای عظیمی همچون pachyderm که در اصل نسل بعدی پردازش اطلاعات و ذخیرهسازی هستند، از زبان گو استفاده میکنند.
10- سوئیفت، آیندهای روشن پیش روی عاشقان اپل
برنامهنویسان سکوهای اپل بهخوبی زبان Objective-C را میشناسند. زبان برنامهنویسی که برای سالهای متمادی از آن استفاده کردهاند. در حالی که با روی کار آمدن زبان Swift و پس از اعلام متن باز شدن این زبان به نظر میرسید آبجکتیو سی بهآرامی به دوران بازنشستگی خود نزدیک خواهد شد، اما کریک فدریکی میگوید اینگونه نیست. کریک فدریکی مدیر ارشد بخش نرمافزار اپل در مصاحبهای که با سایت The Next Web داشت، درخصوص زبان سوئیفت گفت: «بهعقیده ما آینده روشنی پیش روی این زبان قرار دارد. پیشبینی ما این است که توسعهدهندگان حداقل برای چند دهه بهشکل گستردهای از این زبان استفاده خواهند کرد. ما در تلاش هستیم تا این زبان را بهگونهای در اختیار توسعهدهندگان مبتدی و حرفهای قرار دهیم که با استفاده از آن بتوانند بدون هیچ مشکلی از برنامههای موبایل گرفته تا برنامههای مبتنی بر رایانش ابری را ایجاد کنند. بر مبنای این ایده تصمیم گرفتیم سوئیفت را متن باز کنیم. ما سوئیفت 2.0 را بر مبنای بازخوردهایی که از توسعهدهندگان دریافت کردیم آماده کردیم. همچنین برای آنکه توسعهدهندگان بتوانند بهشکل دقیقی با ما در ارتباط باشند، سایت swift.org را راهاندازی کردیم. در این سایت شما هر آنچه برای شروع کار به آن نیاز است را در اختیار خواهید داشت. آبجکتیو سی زبانی قدرتمند است که اپل روی آن سرمایهگذاری زیادی انجام داده و قرار نیست تغییر خاصی در آینده این زبان به وجود آید. ما در حال ساخت ابزارهای خاص سوئیفت در ارتباط با بزرگ دادهها، یادگیری ماشین و... هستیم.»
ماهنامه شبکه را از کجا تهیه کنیم؟
ماهنامه شبکه را میتوانید از کتابخانههای عمومی سراسر کشور و نیز از دکههای روزنامهفروشی تهیه نمائید.
ثبت اشتراک نسخه کاغذی ماهنامه شبکه
ثبت اشتراک نسخه آنلاین
کتاب الکترونیک +Network راهنمای شبکهها
- برای دانلود تنها کتاب کامل ترجمه فارسی +Network اینجا کلیک کنید.
کتاب الکترونیک دوره مقدماتی آموزش پایتون
- اگر قصد یادگیری برنامهنویسی را دارید ولی هیچ پیشزمینهای ندارید اینجا کلیک کنید.
نظر شما چیست؟