سرزنش یا آموزش؟ انتخاب کنید

کار با دوربین‌های آن دوره هم پیچیده بود و هم مثل امروز، همه نمی‌توانستند همه‌جا ابزار تصویرگیری همراه خود داشته باشند. یادم می‌آید نخستین باری که به شیراز رفتم، دفترچه‌ای کوچک همراهم بود و به آرامگاه سعدی، حافظیه، دروازه قرآن، تخت جمشید، باغ ارم، ارگ کریم‌خان، شاه‌چراغ و موزه‌ها که سال‌ها نامی از آن‌ها شنیده بودم، می‌رفتیم، سعی می‌کردم هرآنچه را از این بناها می‌بینم و می‌فهمم یادداشت کنم. دیگر این شده بود کارم و همیشه خودکار و کاغذی در جیبم بود و همه جزییات را می‌نوشتم؛ اینکه آرامگاه سعدی چند ستون دارد و چه اشعاری روی دیوارهایش نوشته شده، تخت‌جمشید چند پله دارد و کدام سرستون در کدام کاخ است، دروازه قرآن چه ظاهری دارد و ده‌ها مورد دیگر. متأسفانه گرمای خورشید شیراز اجازه نداد این یادداشت باقی بماند، چون خودکار در جیبم جوهر پس داد و یادداشت‌ها از بین رفت! اگر می‌خواستم با دوربین‌های آن روزگار همه این جزییات را ثبت کنم، شاید به ده‌ها حلقه فیلم نیاز بود؛ حال آن‌که با امکانات امروز می‌شد خیلی از این موارد را به‌راحتی ثبت کرد.
قصدم از بیان این موضوع، اشاره به این نکته مهم است که امروزه نوجوانان و حتی کودکان، چه ابزارهای مفیدی در اختیار دارند و با این‌حال، خیلی از آن‌ها استفاده صحیحی از این ابزارها نمی‌کنند؛ ما هم مدام آن‌ها را به‌دلیل استفاده‌ از این ابزارها سرزنش می کنیم. اینکه «چرا از موبایل استفاده می‌کنی» یا « چرا در شبکه‌های‌اجتماعی هستی و بیهوده وقت می‌گذارنی» و نظایر آن. حال آنکه آن‌ها می‌توانند با همین ابزارهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، چه لحظات شیرینی داشته باشند و بدون اینکه خطری برای خود و دیگران بیافرینند یا صدمه ای به اخلاق و روحیه هم بزنند، بیاموزند و یاد بگیرند. وقتی به آن‌ها روش استفاده صحیح از ابزاری نظیر تلفن همراه یا شبکه‌های‌ اجتماعی را نمی‌آموزیم، حق نداریم آن‌ها را سرزنش کنیم. وقتی خودمان هنوز از این ابزارها به‌شکل صحیحی استفاده نمی‌کنیم، چه‌طور انتظار داریم فرزندان‌مان استفاده‌ای صحیح از آن‌ها داشته باشند.
تعطیلات چند روزه عید، فرصت مناسبی است برای آموختن بسیاری نکات مهم به کودکان و نوجوانان. از جمله این نکات، روش‌های صحیح استفاده از ابزارهای دیجیتال جدید و معرفی ده‌ها کاربرد مفید آن‌ها در زندگی امروزی است. شاید حدود یک سال قبل هم درباره این‌که تعطیلات عید فرصت مناسبی برای عکاسی و به‌اشتراک‌ گذاشتن این عکس‌ها با دنیا است، سخن گفتم؛ اما اکنون این موضوع را هم اضافه می‌کنم که چه خوب است در فرصت عید، به کودکان بیشتر یاد بدهیم که به اطراف خود، به بناهای تاریخی، به مناظر، طبیعت و حتی پدیده‌های علمی دقیق شوند و از آن‌ها عکس بگیرند و در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذارند. اگر آن‌ها با گرفتن عکس‌هایی زیبا از بناهای تاریخی، با این آثار و اهمیت آن‌ها در شکل‌دهی فرهنگ آشنا شوند، در بزرگسالی به سختی حاضر خواهند شد این بناهای ارزشمند را تخریب کنند و به جای آن، برج و مرکز خرید بسازند. وقتی با گرفتن عکس‌هایی زیبا از لحظات منحصر‌به‌فردی که در طبیعت رخ می‌دهد با طبیعت آشنا می‌شوند، دیگر در بزرگسالی اسلحه به‌دست نمی‌گیرند و برای تفریح و خودنمایی، حیوانات را شکار نمی‌کنند، درختان را قطع نمی‌کنند و همه تبدیل به یک مدافع طبیعت می‌شوند. وقتی از رسم و رسومات ، از تلاش روزانه و سادگی در روستاها عکس می‌گیرند، شاید در بزرگسالی به‌جای پشت‌ میزنشینی و رضایت‌دادن به تنفس دود، کار در روستا و تولید محصولات مفید را ترجیح دهند. این‌ها مثال‌هایی بود از کاربرد ابزارهایی که مدام از آن‌ها به‌عنوان تهدید یاد می شود. صحیح است؛ این ابزارها در مواردی مضر هستند و حتی من در همین یادداشت‌ها از مضرات آن‌ها گفته‌ام؛ اما به این نکته توجه کنیم که: ابزار مضر نیستند، این افکار ما است که می‌تواند آن‌ها را به ابزار مفید یا مضر تبدیل کند. ابزارهای دیجیتال ما را تحت تأثیر قرار می‌دهند؛ اما این‌که این تأثیر مثبت باشد یا منفی، به خود ما بستگی دارد.