تکنیک «تست درخت» چه نقشی در بهبود طراحی وب‌سایت‌ها دارد؟

تست درخت چیست؟

برای روشن شدن بحث اجازه دهید به ذکر مثالی بپردازیم. فرض کنید، کسب‌وکار آنلاینی دارید که مبتنی بر یک سایت فروشگاهی است. فروشگاهی که تجهیزات الکترونیکی از برندهای مختلف را آنلاین می‌فروشد. اکنون به چند پرسش مهم زیر می‌رسیم:

•  گروه محصولات مختلف به چه صورتی در منوی سایت در کنار هم قرار می‌گیرند؟ 
•  بر مبنای چه سلسله ‌مراتبی و از چه عبارات و برچسب‌هایی برای طبقه‌بندی دسته‌ها باید استفاده شود؟ 
•  بهتر است محصولات بر مبنای برندشان یا بر مبنای نوع محصول و ویژگی‌های خاص هر محصول طبقه‌بندی شوند؟
•  بهتر است در منوی سایت اسم کلی محصولات مثل شبکه، لپ‌تاپ، کامپیوتر و غیره درج شوند یا دو دسته کلی محصولات خانگی و تجاری؟
•  هر دسته باید به چه تعداد زیرشاخه‌ تقسیم ‌شود؟

این‌ها پرسش‌های مهم و کلیدی هستند که اگر به‌شکل دقیقی به آن‌ها پاسخ داده شود، اجازه می‌دهند وب‌سایتی کاربرپسند را که تجربه کاربری به بهترین شکل در آن نقش دارد طراحی کنید. به بیان دقیق‌تر، مادامی که کاربر گیج شود یا دسته‌بندی‌ها زیاد و مبهم باشند، به‌طوری که کاربر مجبور شود در میان دسته‌های مختلف حرکت کند، سایت موفقیت چندانی به‌دست نخواهد آورد. برای حل این مشکل راهکاری که تست درخت (Tree Test) نام دارد، ابداع شد. تست درخت راهی سریع، آسان و ارزان برای ارزیابی ساختار سایت در مراحل اولیه‌ تحقیق و طراحی است. نتایج به‌دست‌آمده از تست فوق کمک می‌کند تا بفهمید کاربران در چه مدت زمانی به محتوای موردنظر خود دست پیدا می‌کنند. به بیان دقیق‌تر، تست درخت یک «تست قابلیت استفاده» است که کمک می‌کند معماری موضوعات در یک وب‌سایت را ارزیابی کنید. برخی منابع روش فوق را مرتب‌سازی کارت معکوس‌ (Reverse cart sorting) نیز می‌نامند. تست درخت به شما نشان می‌دهد یافتن موضوعات برای کاربر تا چه اندازه ساده خواهد بود یا بالعکس کدام بخش وب‌سایت باعث سردرگمی کاربر می‌شود. به‌طور کلی، کاربران تنها زمانی موضوعات موردنظر خود را در یک وب‌سایت پیدا می‌کنند که وب‌سایت بر مبنای معماری اطلاعات خوب، دسته‌بندی‌های دقیق و محتوای مرتب طراحی شده باشد. 

به‌طور کلی باید بگوییم تست درخت یک روش تحقیق تجربه کاربری است که برای ارزیابی قابلیت یافتن محتوا در یک وب‌سایت یا برنامه و ارزیابی ساختار سایت، پیشنهاد می‌شود استفاده ‌شود. در تست درختی، به کاربران یک نسخه متنی ساده از معماری اطلاعات (Information Architecture) سایت در قالب یک ساختار طبقه‌بندی سلسله‌مراتبی که درخت نام دارد داده می‌شود، در ادامه از آن‌ها خواسته می‌شود مجموعه‌ای از وظایف را با آن اطلاعات تکمیل کنند. توانایی آن‌ها در تکمیل وظایف مشخص می‌کند طبقه‌بندی محتوای وب‌سایت چقدر کارآمد است. 

مرتب‌سازی کارت (card sorting) چیست؟

قبل از آن‌که تست درخت را بررسی کنیم، باید به‌سراغ مفهوم مهم دیگری برویم که مرتبط با تست درخت و تجربه کاربری است. این مفهوم مهم «مرتب‌سازی کارت» نام دارد که یک روش تحقیق در تجربه کاربری است که در آن شرکت‌کنندگان ایده‌ها یا اطلاعات را بر اساس آن‌چه برای آن‌ها مفهوم واقعی دارد در دسته‌های مختلف گروه‌بندی می‌کنند. انواع مختلفی از مرتب‌سازی کارت وجود دارد که می‌توانند به‌شکل حضوری با کارت‌های کاغذی یا به‌طور مجازی از طریق ابزار مرتب‌سازی کارت دیجیتال مورد استفاده قرار گیرند. هدف از تکنیک مرتب‌سازی کارت این است که درک کنید مخاطب وب‌سایت به چه چیزی فکر می‌کند و آیا اطلاعاتی را که دریافت می‌کند، به‌درستی درک می‌کند یا خیر. با استفاده از نتایج به‌دست‌آمده، محققان تجربه کاربری می‌توانند تصمیمات آگاهانه‌ای در مورد میزان تعامل‌پذیری وب‌سایت، گروه‌بندی محتوا و تصمیمات برچسب‌گذاری اتخاذ کنند. مرتب‌سازی کارت یک تمرین عالی برای درک مدل‌های ذهنی کاربران و راهکاری مفید برای اعتبارسنجی اطلاعات با افراد واقعی است. به‌طور معمول مرتب‌‌سازی کارت با تست درخت تکمیل می‌شود تا دسته‌های شناسایی‌شده موردتایید قرار گیرند. 

تست درخت و مرتب‌سازی کارت چه تفاوت‌هایی دارند؟

تفاوت کلیدی بین تست درخت و مرتب‌سازی کارت این است که تست درخت برای یک هدف خاص مناسب است، در حالی که مرتب‌سازی کارت مبتنی بر خلق ایده‌ها، ارزیابی مدل‌های ذهنی کاربر، مفاهیم یا معماری اطلاعات است. نقطه قوت تست درخت در تمرکز آن بر ارزیابی سلسله‌ مراتب سایت است. در شرایطی که مرتب‌سازی کارت اشاره به طبقه‌بندی محتوا با تست درخت دارد، هر تکنیک از زوایای مختلفی به این موضوع نگاه می‌کنند و در مراحل مختلف طراحی وب‌سایت مورد استفاده قرار می‌گیرند. تست درخت و مرتب‌سازی کارت در تحقیقات تجربه کاربری جایگاه ویژه‌ای دارند، اما دانستن زمان درست برای استفاده از هر یک از روش‌های فوق اهمیت زیادی دارد. با این‌حال، هنگام انجام تحقیقات کامل کاربر، باید از هر دو تکنیک مرتب‌سازی کارت و تست درخت استفاده کنید. به‌طور مثال، ابتدا ایده‌هایی در مورد چگونگی ساختار معماری اطلاعات (Information Architecture) از طریق مرتب‌سازی کارت باز (Open Card Sorting) جمع‌آوری کنید، در ادامه اعتبار معماری اطلاعات پیشنهادی را از طریق تست درخت یا مرتب‌سازی کارت بسته  (Closed Card Sorting) تایید کنید. مشابه مرتب‌سازی کارت بسته، تست درخت می‌تواند برای ارزیابی معماری اطلاعات استفاده شود؛ از این‌رو، از این دو تکنیک به موازات هم استفاده می‌شوند. همچنین، از مرتب‌سازی کارت باز برای خلق ایده استفاده می‌شود و پس از آن از تست درخت برای آزمایش ایده‌ها استفاده می‌شود.

چرا تست درخت در طراحی وب‌سایت و تجربه کاربری اهمیت زیادی دارد؟

تست درخت نقش مهمی در افزایش مخاطبان وب‌سایت‌ها دارد و شباهت زیادی با تکنیک مرتب‌سازی کارت‌ها دارد. تست درخت یک راه مفید برای بررسی ایده‌ها قبل از صرف منابع زیاد برای عملیاتی کردن طرح‌ها است و راهکار موثری برای اعتبارسنجی و کسب بینش‌های دقیق از کاربرانی است که وب‌سایت را آزمایش کرده‌اند. در تکنیک مرتب‌سازی کارت باز، شما فقط می‌توانید یک سطح از دسته‌بندی را داشته باشید، در شرایطی که در تست درخت، چند سطح پیمایش در اختیار دارید. 

اصلی‌ترین دلیل استفاده از تست درخت، آزمایش نحوه عملکرد معماری اطلاعات است. شما می‌توانید هرگونه مشکل تجربه کاربری در طول تست درخت را شناسایی کنید، داده‌ها را برای محک زدن تست‌های بعدی جمع‌آوری کنید و کشف کنید که نقطه ضعف طراحی چیست. از مزایای کلیدی تست درخت به موارد زیر باید اشاره کرد:

•  قابلیت استفاده ناوبری وب‌سایت را آزمایش کنید.
•  اثربخشی ناوبری وب‌سایت را ارزیابی کنید.
•  برچسب‌گذاری‌های انجام‌شده در وب‌سایت یا برنامه وب‌محور را ارزیابی کنید.
•  در مورد مدل‌های ذهنی کاربر اطلاعات دقیق‌تری به‌دست آورید. 
•  قبل از پیاده‌سازی عملی ایده‌ها آن‌ها را تایید کنید. 
•  به اولویت‌بندی دقیق مسائل بپردازید. 

تست درخت به چه صورتی انجام می‌شود؟

اگر توسعه‌دهنده وب‌سایتی هستید، برای آن‌که طرح دقیقی را پیاده‌سازی کنید پیشنهاد می‌کنیم تکنیک تست درخت را انجام دهید. مراحل انجام این‌کار به‌شرح زیر است:

مرحله اول: یک طرح تحقیقاتی آماده کنید و پرسش‌ها را در آن درج کنید

اولین گام برای اجرای تست درخت، ساخت یک طرح تحقیقاتی هماهنگ با نیاز مدیر وب‌سایت در مورد اهداف تحقیق است. همچنین، تعریف پرسش‌های تحقیقی و ارسال جدول زمانی به تیم توسعه‌دهنده اهمیت زیادی دارد. مطمئن شوید همه اعضا تیم طراحی سایت در جریان این آزمایش قرار دارند و درک کرده‌اند که آزمون چه معنایی دارد. به‌عنوان مثال، اگر نتایج آزمایش نشان دهد طرحی که آماده کرده‌اید راهگشا نیست، باید زمان کافی برای ایجاد تغییرات مناسب و طراحی دوباره تست اختصاص دهید. پس از آماده‌سازی طرح، فرآیند ارزیابی ساختار سایت آغاز می‌شود. برای این منظور باید وظایفی را برای اعضا تیم مشخص کنید و معیارهای کلیدی را که برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌های جمع‌آوری‌شده ثبت خواهید کرد تعریف کنید. در طول جلسه تست درخت، فقط نسخه متنی سایت در اختیار شرکت‌کنندگان قرار می‌گیرد و از آن‌ها خواسته می‌شود وظایفی را برای یافتن موارد خاص در سایت انجام دهند. این جلسات معمولا بین 15 تا 20 دقیقه طول می‌کشند و در هر جلسه شرکت‌کنندگان حدود ۱۵ کار را تکمیل می‌کنند.

مرحله دوم: ساختار درختی را تعریف کنید

تشریح ساختار درختی بر مبنای دسته‌ها، زیرمجموعه‌ها و صفحات در وب‌سایت یا برنامه وب‌محور باید انجام شود. اصل مهم این است که زیرمجموعه‌ها به‌درستی مشخص شده باشند تا رفتار واقعی کاربر را نشان دهند. اگر می‌خواهید حوزه خاصی در وب‌سایت را آزمایش کنید، مطمئن شوید که مخاطبان هدف درک درستی از آن حوزه دارند. رویکرد فوق این امکان را می‌دهد تا اطلاعات عملی به‌دست آورید که هنگام بررسی نتایج کمک زیادی خواهد کرد. 

مرحله سوم: مجموعه‌ای از وظایف مبتنی بر هدف ارائه دهید

وظایفی برای شرکت‌کنندگان آماده کنید تا از طریق آن‌ها بر مبنای الگوی از بالا به پایین، متن مورد نظر خود در درخت را پیدا کنند. رویکرد فوق درست مانند تست قابلیت استفاده است. اصل مهم نگارش درست وظایف است. به‌طور مثال، اگر می‌خواهید قابلیت کشف صفحه لندینگ در محصول خود را آزمایش کنید، می‌توانید وظیفه‌ای آماده کنید تا ببینید شرکت‌کنندگان بر مبنای چه الگویی به صفحه لندینگ می‌رسند.  

مرحله چهارم: شرکت‌کنندگان را ترغیب به انجام وظایف کنید 

هنگامی که در حال آماده‌سازی تست درخت هستید باید به شرکت‌کنندگان و تعداد نفراتی که قصد کار با آن‌ها را دارید دقت کنید. تعداد شرکت‌کنندگان به عوامل مختلفی مانند نوع آزمایشی که انجام می‌دهید، گروه هدف محصول شما و هدف پروژه بستگی دارد. ملانی باست، محقق ارشد تجربه کاربری وب‌سایت Shopify، پیشنهاد می‌کند دست‌کم از 50 کاربر برای تست درخت استفاده کنید تا بتوانید الگوهای رفتاری کاربر و الگوهایی را که واضح یا مبهم هستند شناسایی کنید. نکته کلیدی برای انتخاب شرکت‌کنندگان مناسب این است که زمان صرف کنید تا مخاطبان هدف را درک کنید و تشخیص دهید که اگر بخواهید در طراحی خود تغییراتی ایجاد کنید، تغییرات روی چه افرادی تاثیرگذارتر خواهند بود. ماریو تد، پژوهشگر ارشد تجربه کاربری وب‌سایت FedEx Express، در این باره می‌گوید: «فرض کنید قصد طراحی وب‌سایتی را دارید که قرار است توسط گروه‌های مختلفی از متخصصان، مورد استفاده قرار گیرد. اگر در نظر دارید یک وب‌سایت بسازید که تمام نیازهای آن‌ها را برآورده کند، باید تست درخت را با شرکت‌کنندگانی که این تخصص‌ها را دارند انجام دهید.» 

مرحله پنجم: روش تست درخت را مشخص کنید

تست درخت را می‌توان به‌شکل حضوری یا از راه دور و با استفاده از ابزارهای آنلاین مثل Maze اجرا کرد. مزیت تست حضوری این است که می‌توانید از شرکت‌کنندگان بپرسید چرا انتخاب‌های خاصی انجام داده‌اند. تست از راه دور نیز به‌دلیل سهولت استفاده و سرعت آن سودمند است؛ آزمایش‌کنندگان تنها به یک مرورگر وب نیاز دارند تا بتوانند وظایف را انجام دهند. 

مرحله ششم، اجرای آزمایشی 

در این مرحله، یک آزمون آزمایشی قبل از جلسه آزمون رسمی درخت باید انجام شود تا مشخص شود آزمون نهایی مطابق انتظار خواهد بود یا خیر. پیشنهاد این است که تست آزمایشی را با تعداد محدودی از افراد تیم انجام دهید. هنگامی که تست درخت واقعی را تنظیم کردید، از شخصی بخواهید وظایف را مانند یک شرکت‌کننده واقعی انجام دهد تا مطمئن شوید کارها به‌خوبی پیش می‌روند.

مرحله هفتم: اجرای تست درخت

آزمون درخت را بر مبنای پرسش‌های نظرسنجی که از قبل آماده کرده‌اید، در اختیار شرکت‌کنندگان قرار دهید. پرسش‌ها می‌توانند به‌شکل متنی، نموداری یا دموگرافیک تنظیم شده باشند تا کاربران به‌شکل دقیقی به آن‌ها پاسخ دهند. هنگامی که شرکت‌کنندگان آزمون را کامل کردند، می‌توانید تجزیه‌و‌تحلیل نتایج و تصمیم‌گیری درباره طراحی را آغاز کنید. اگر می‌خواهید نسخه‌های مختلف یک درخت را آزمایش کنید از تست تقسیم (split testing) استفاده کنید و نتایج درخت جدید را با نسخه قدیمی مقایسه کنید.

مرحله هشتم: درک نتایج تست درخت

پس از این‌که شرکت‌کنندگان تست درختی را کامل کردند و نتایج ثبت شدند، قادر به تجزیه‌وتحلیل نتایج هستید. به‌طور معمول، معیارهایی که می‌توانید برای تحلیل یک تست درختی از آن‌ها استفاده کنید، میزان موفقیت، مستقیم بودن، میانگین زمان تکمیل یک کار و مسیر طی‌شده توسط کاربران است. 

چرا تست درخت مفید است؟

با انجام این تست متوجه خواهید شد ساختار وب‌سایت تا چه اندازه به کاربر کمک می‌کند تا موضوعاتی را که به‌دنبال آن‌ها است پیدا کند. اگر شرکت‌کننده‌ها پیوسته برای یافتن موضوعات در تلاش باشند به این معنا است که ساختار وب‌سایت شما مشکل جدی دارد. همچنین، با این تست قادر هستید مسیرهایی را که کاربر برای رسیدن به اهدافش پشت سر می‌گذارد بررسی کنید. با این توصیف باید بگوییم، اگر کاربر در وب‌سایت موفق نشود موضوعی را که به‌دنبال آن است پیدا کند و سردرگم شود، به‌سرعت وب‌سایت را ترک می‌کند. 

چه زمانی باید تست فوق را انجام دهیم؟ 

به‌طور کلی، هر زمان که قصد دارید ساختار اطلاعاتی را که قرار است در وب‌سایت پیاده‌سازی شود آماده کنید و به‌دنبال ارزیابی دسته‌بندی‌هایی هستید که مشخص کرده‌اید، باید به فکر استفاده از این تست باشید.