آینده اینترنت بی‌سیم ایران چه می‌شود؟

حتی ارائه محدود اینترنت روی سیم‌کارت‌های موبایل (GPRS/EDGE) نیز نتوانست عقب‌ماندگی کشور را از نظر دسترسی به فضای جهانی جبران کند. اما با ورود فناوری وایمکس، شکاف بزرگی در سرعت‌، دسترسی و استفاده کاربران از اینترنت به وجود آمد. این فناوری که مدت‌ها پیش از ورود به ایران، دوران بلوغ خود را گذرانده‌ بود، روی فرکانس 3.5GHz با استفاده از مودم‌های رومیزی، USB و بعدها جیبی، اینترنت بی‌سیم را با سرعت حداکثر تا 4 مگابیت برثانیه در اختیار کاربران قرار داد و با استقبال گسترده‌ای نیز روبه‌رو شد. هنگامی که وایمکس به‌عنوان فناوری انتقال داده بی‌سیم ثابت پای به عرصه اینترنت ایران گذاشت، هیچکس فکر نمی‌کرد در کمتر از 10 سال این فناوری (در آن زمان پیش‌رو) جای خود را به یک فناوری با ظرفیت‌های چند برابری بدهد. وایمکس ادامه استاندارد IEEE بود که متداول‌ترین شکل ارائه آن حتی درحال حاضر با نام Wi-Fi در اغلب دستگاه‌های الکترونیکی شناخته می‌شود. این فناوری با توجه به حجم و سرعت‌های ارائه‌شده توانست با کمک دو اپراتور اصلی ارائه‌دهنده (مبین‌نت و ایرانسل) به‌سرعت راه خود را به‌سوی کاربران تشنه سرعت و جابه‌جایی (Portability) ایرانی باز کند و گوی سبقت را از ارائه‌دهندگان اینترنت ADSL برباید. شرکت‌هایی که باتوجه به زیرساخت‌های آن زمان، وجود انحصار و محدودیت‌های قانونی، توانایی ارائه سرعت‌های بالای 128 کیلوبیت برثانیه را برای کاربران خانگی نداشتند. به‌خصوص این‌که اینترنت روی سیم‌کارت GSM نیز فاقد پتانسیل لازم برای ارائه سرعت بالا در اینترنت بود. وایمکس باوجود ورود سریع، نتوانست آن‌طور که پیش‌بینی می‌شد بازیگر اصلی اینترنت بی‌سیم ثابت ایران باشد.

ظرفیت‌های آنتن‌های رادیویی به‌سرعت پر شدند و اپراتورها به دلایل گوناگون از جمله وجود تحریم‌ها نتوانستند هم‌زمان با رشد مشترکین، بهینه‌سازی شبکه خود را انجام دهند. این دلایل باعث توقف توسعه وایمکس شد تا با ورود نسل جدیدی از ارتباطات رادیویی، وایمکس جای خود را به فناوری‌های جدیدتری بدهد. هرچند که پیش‌بینی می‌شد، این جایگزینی از طریق نسل سوم (3G) موبایل باشد، اما کندی اپراتور ارائه‌دهنده در راه‌اندازی این شبکه و وجود پروانه حفاظت از امتیاز آن، باعث شد روند توسعه تکنولوژی به سرعت به انتخاب جدیدی به نام LTE برسد. LTE ( سرنام  Long Term Evolution) ، در ادامه استاندارد 3GPP (پروژه مشارکت نسل سوم) برای سرعت بخشیدن به ارتباطات بی‌سیم برای تلفن‌های همراه و مودم‌ها براساس تکنولوژی‌های  EDGE/ GSM و HSPA/UMTS است. بنابراین LTE برای ارائه در کنار تجهیزات گیرنده و فرستنده مانند مودم و تلفن همراه، به سیم‌کارت اختصاصی نیز احتیاج دارد. باتوجه به فشارهای بازار، پیشرفت‌های وایمکس و تغییرات نوع فناوری در نسل سوم، اتحادیه جهانی مخابرات تصمیم گرفت LTE را همراه با فناوری‌های فوق 4G یا نسل چهارم نام‌گذاری کند. LTE به عنوان یک فناوری انتقال داده به دو شکل متداول توسط برخی شرکت‌ها توسعه یافت. FD-LTE و TD-LTE دو شکل ارائه این فناوری با تفاوت‌های زیادی در چگونگی آپلود و دانلود فایل‌ها و طیف فرکانسی مورد استفاده هستند. با وجود این تفاوت‌ها، تشابهات زیادی در ساختار شبکه و فناوری مورد استفاده در هر یک از آن‌ها به چشم می‌خورد. با خروج LTE از فاز تحقیقاتی و ورود تأمین‌کنندگان تجهیزات به مرحله تولید، دو اپراتور اصلی وایمکس در ایران (مبین‌نت و ایرانسل)، به‌سرعت تحقیقات  را روی این فناوری آغاز کرده و با انتخاب TD-LTE این فناوری را به‌عنوان جایگزین وایمکس معرفی کردند. در مقابل اپراتورهای موبایل (همراه اول، ایرانسل و رایتل) نیز با عبور سریع و تاحدی ناموفق از نسل سوم (3G) FD-LTE را شبکه آینده خود در بازار موبایل برگزیدند. بنابراین LTE در کشورمان به دو شکل FDD (دیتای موبایل) و TDD (دیتای ثابت) پیاده‌سازی شد. به زبان ساده، در فناوری FD-LTE، فرکانس مورد استفاده برای انتقال داده در آپلود و دانلود از یکدیگر تفکیک شده است. در این فناوری فضای فرکانسی مشخصی برای آپلود و دانلود در نظر گرفته شده و جریان انتقال داده به‌صورت کاملا تفکیک ‌شده انجام می‌شود. در مقابل، فناوری TD-LTE یک فضای فرکانسی را به‌صورت هم‌زمان به آپلود و دانلود اختصاص داده و در هر زمان با توجه به روند مصرف مشترکین، منابع شبکه را به آپلود و دانلود اختصاص می‌دهد. این تفاوت باعث می‌شود فناوری TD-LTE برای مصارف خانگی و اداری، استفاده از نقاط پر ترافیک (Hotspot) و سایر استفاده‌های ثابت از اینترنت مناسب بوده و فناوری FD-LTE نیز پاسخ‌گوی نیازهای کاربران در زمان حرکت در سطح شهر و مصارف با حجم کم باشد. 

TD-LTE به‌عنوان اینترنت ثابت و جایگزین وایمکس، حداکثر سرعت واقعی قابل استفاده را برای کابران اینترنت بی‌سیم از 4 مگابیت بر ثانیه به 40 مگابیت و بیشتر نیز رسانده است. بهینه‌سازی شبکه نیز نسبت به وایمکس ظرفیت‌های هر آنتن رادیویی را برای اتصال کاربران چندین برابر کرده و می‌تواند از ایجاد تراکم در زمان اتصال کاربران و در نتیجه افت سرعت و کیفیت اینترنت جلوگیری کند. با راه‌اندازی و بهینه‌سازی TD-LTE روند ارتقای سرویس اینترنت مشترکین اپراتورها نیز به سرعت آغاز شد و شرکت‌های ارائه‌دهنده برای اختصاص منابع فرکانس خود به کاربران TD-LTE، مجاب به تخلیه فضای فرکانسی مختص وایمکس و در ادامه خاموشی شبکه خود شدند. روندی که تاکنون نیز ادامه پیدا کرده و گاه کاربرانی که تجربه خوبی از وایمکس داشته‌اند، نسبت به جایگزینی فناوری تا حدودی مقاومت کرده‌اند. 

در این زمینه تجربه‌های اپراتورهای ارائه‌دهنده به‌خصوص مبین‌نت در ایجاد شبکه وایمکس به‌صورت سراسری، می‌تواند کمک شایانی به توسعه هدفمند TD-LTE در کشور کند. تجربه 10 ساله این شرکت در ارائه فناوری وایمکس و فراز و فرود این فناوری، باعث شده، مبین‌نت اولویت در ارائه اینترنت ثابت بی‌سیم بر بستر TD-LTE را به شهرهای تحت پوشش وایمکس و مشترکین فعلی خود داده و سپس به سمت تحت‌پوشش درآوردن نقاط جدید باشد.

توسعه شبکه‌های اجتماعی، ویدیوها و بازی‌های آنلاین، مکالمات تصویری و افزایش حجم محتواهای منتشرشده در اینترنت، باعث شده متوسط مصرف کاربران ایرانی رشد چشمگیری را نشان دهد. نوع فناوری‌ها، بسته‌های ارائه‌شده و هزینه‌های کاربری به ازای هر گیگابایت به کاربران کمک خواهد کرد تا با توجه به مصرف، بسته مقرون به صرفه‌ را انتخاب کند. بنابراین اغلب کاربران روی سیم‌کارت خود از اینترنت FD-LTE با نام شناخته‌شده‌تر 4G و در منزل یا محل کار خود از اینترنت ثابت استفاده می‌کنند. 
باتوجه به محدودیت‌های ارائه اینترنت روی بستر سیمی، بهینه‌سازی مستمر شبکه‌های رادیویی، سهولت راه‌اندازی و استفاده از اینترنت بی‌سیم و... اینترنت رادیویی با اقبال بسیاری در بین کاربران مواجه‌شده و به‌نظر می‌رسد، بازیگر اصلی اینترنت در ایران خواهد بود. در این میان استفاده از فناوری‌هایی مانند MIMO، Carrier Aggregation و... این قابلیت را برای ارائه‌دهندگان اینترنت بی‌سیم به‌وجود آورده که ظرفیت‌ها و سرعت‌های ارائه اینترنت را متناسب با نیاز و مصرف کاربران بهینه‌سازی کرده و توسعه دهند. بدون شک، این قابلیت‌ها نیز تا مدتی پاسخ‌گوی نیازهای فزاینده خواهند بود. همان‌طورکه پیش‌بینی می‌شود، با توسعه تجهیزات الکترونیکی، ورود به عصر اینترنت اشیا و افزایش مصارف مختلف اینترنت، نیاز به تغییر نسل فناوری ایجاد خواهد شد. 
گزارش‌هایی مبنی بر شروع فاز تحقیقاتی در برخی کشورها توسط شرکت‌های پیشرو برای ایجاد پایلوت 5G نشان می‌دهند در آینده‌ای نزدیک شبکه‌های بی‌سیم نیز دستخوش تحول خواهند شد. حتی در داخل کشور هم زمزمه‌هایی از شروع تحقیقات شنیده می‌شود. تحقیقاتی که برآورد می‌شود حداقل تا سال 2020 به مرحله آغاز حیات نسل پنجم نخواهد رسید. پرواضح است پارامتر مهم در تغییر نسل فناوری‌های ICT، نیاز و مصرف تجاری این فناوری‌ها است.