متوقف‌سازی روند پیری یا کلاهبرداری یک میلیون دلاری

Libella Gene Therapeutics شرکتی مستقر در کانزاس است که ادعا می‌کند در حال توسعه نوعی ژن درمانی است که می‌تواند روند پیری را تا 20 سال معکوس کند. این شرکت می‌گوید، آماده است یک دوره درمان آزمایش ضد پیری را روی افراد مسن در کلینیکی در شمال بوگوتا- کلمبیا- انجام دهد، اما افرادی که به دنبال ژن درمانی و جوان‌تر شدن هستند باید یک میلیون دلار هزینه کنند. دانشمندان می‌گویند آزمایش‌های این شرکت نه تنها مشکوک است، بلکه نگرانی‌هایی در مورد نحوه انجام این کار و دستکاری ژن‌های داوطلبان وجود دارد.

هدف از روش‌ درمانی لیبلا، افزایش طول تلومرهای یک انسان است. تلومرها کلاهک‌های حفاظتی در انتهای هر کروموزم سلول‌های بدن هستند که مانع آسیب دیدن کروموزم در هنگام تقسیم سلولی می‌شوند. اولین بار در دهه 70 میلادی بود که ارتباط میان تلومرها با روند پیری کشف شد، زیرا به نظر می‌رسید با افزایش سن افراد، طول تلومرها کوتاه‌تر می‌شود. دانشمندان شرکت لیبلا باور دارند که با انتقال ژنی به‌نام TERT به سلول‌ها که به نوبه خود باعث ایجاد آنزیمی به‌نام تلومراز برای ترمیم تلومر می‌گردد، امکان کند کردن روند پیری یا حتا معکوس کردن آن وجود دارد. جف ماتیس، مدیرعامل لیبلا در مصاحبه با نشریه OneZone می‌گوید: «می‌دانم کاری که می‌خواهیم انجام دهیم شبیه داستان‌های علمی تخیلی است، اما باور دارم که این یک واقعیت علمی است.» روش‌های درمانی لیبلا بر اساس مطالعات منتشر شده از سوی متخصص ژنتیک آمریکایی رونالد دپینو در سال 2010 و دانشمند اسپانیایی، ماریا بلاسکو در سال 2012 شکل گرفته که نشان می‌دهند ژن درمانی تلومراز می‌تواند نشانه‌های پیری در موش‌ها را معکوس کند. بسیاری‌ از دانشمندان ایده استفاده از ژن درمانی برای معکوس کردن پیری در انسان‌ها را رد کرده‌اند، زیرا باعث تغییر دائمی  DNA افراد می‌شود. به همین دلیل انجام این‌کار روی افراد سالم توجیه منطقی ندارد.

بیل اندروز، زیست‌شناس مولکولی، مغز متفکر این پروژه است. او 20 سال پیش سرپرست یک گروه تحقیقاتی در شرکت Geron شد تا روی شناسایی آنزیم تلومراز در انسان کار کنند. بیل اندروز بعدها موفق شد روش ژن درمانی مبتنی بر تلومراز را توسعه دهد و امتیاز این فناوری را برای شرکت لیبلا به ثبت برساند. او در مصاحبه با نشریه OneZone گفت: «نمی‌توانم با صراحت اعلام کنم این مورد تنها علت بروز پیری است، اما به‌طور حتم نقش مهمی در بدن انسان دارد.»

شرکت لیبلا به دنبال شرکت‌کنندگانی است که سن 45 سال یا بیشتر دارند. این شرکت در گام اول آزمایش‌ها را روی 5 دواطلب انجام خواهد داد و در مرحله بعد قصد دارد ژن درمانی را روی 5 بیمار مبتلا به آلزایمر و 5 بیمار مبتلا به ایسکمی بحرانی اندام که در آن شریان‌های فرد به شدت مسدود می‌شوند و مانع انتقال جریان خون به اندام‌ها می‌شود، انجام دهد. مطالعات نشان داده‌اند که ارتباط ضعیفی بین طول تلومر و آلزایمر وجود دارد و تحقیقات کمی در خصوص ارتباط تلومرها و ایسکمی بحرانی اندام، انجام شده است. ماتیس می‌گوید: «یافتن افرادی که بخواهند در این آزمایش‌ها مشارکت کنند، کار ساده‌ای نیست. این شرکت تاکنون توانسته دو نفر را پیدا کند که مایل به پرداخت این هزینه هستند.»

تحقیقات ضد پیری معمولاً با انتقادهای زیادی روبرو است، زیرا در بیشتر موارد تحقیقات با کلاهبرداری‌ یا بزرگ‌نمایی محصولات همراه بود و تاثیر مثبت خاصی روی سلامت افراد نداشته است. آزمایشات بالینی لیبلا با چنین انتقاداتی روبرو است. اولین انتقادی که به شرکت لیبلا وارد است، محل استقرار این شرکت و آزمایش‌های آن در کشورهای مختلف  است. ماتیس، متخصص کاردرمانی در منهتن می‌گوید: «کلمبیا به دلیل این‌که کمترین مانع‌‌تراشی و مخالفت را روی این مدل پروژه‌ها دارد انتخاب شده است. در مورد 8 کشور دیگر تحقیق کردم و به این نتیجه رسیدم که کلمبیا ساده‌ترین، سریع‌ترین و بهترین مکان برای انجام این آزمایش‌ها است.»

لی ترنر، زیست اخلاق‌شناس دانشگاه مینه‌سوتا می‌گوید: «هزینه مشارکت یک میلیون دلاری، نگران‌کننده است، زیرا  بیشتر آزمایشات بالینی رایگان هستند. در حقیقت، به دلیل تعهدات زمانی و خطرات ناشی از این نوع درمان‌های آزمایشی، خیلی از شرکت‌ها حاضرند پول بدهند تا افراد در این نوع آزمایشات شرکت کنند، نه این‌که پول کلانی از داوطلبان دریافت کنند. امکان ثبت شرکت در ایالات متحده و کار روی این پروژه با دریافت برخی مجوزهای قانونی امکان‌پذیر بوده، در نتیجه ثبت شرکت در کلمبیا ممکن است دلیل دیگری داشته باشد.»  اندرو در توجیه دریافت این هزینه می‌گوید: «تولید کافی ژن برای درمان یک فرد، صدها هزار دلار برای لیبلا هزینه دارد.» این‌که داوطلبان قرار است چه دوزی از ژن‌درمانی را دریافت ‌کنند مشخص نیست. ژن درمانی شامل وارد کردن مواد ژنتیکی در بدن از طریق سرنگ است. اندروز و ماتیس در مورد دوز دقیقی که لیبلا برای شرکت‌کنندگان تجویز می‌شود، اظهار نظر نمی‌کنند. اندروز می‌گوید: «تنها چیزی که می‌توانم اعلام کنم این است که مقدار آن زیاد است. برای افرادی که تحت درمان ضد پیری و ایسکمی قرار می‌گیرند از تزریق وریدی و برای افرادی که تحت درمان آلزایمر قرار دارند از تزریق به مایع نخاعی استفاده می‌شود.»

ژن درمانی برای معالجه برخی بیماری‌های ژنتیکی و سرطان‌ها بررسی شده و برخی از این روش‌های درمانی در حال حاضر اجرایی شده‌اند. امید است که این روش‌های درمانی بتوانند به عنوان یک درمان دراز مدت یا درمان احتمالی به کار برده شوند. در بیشتر ژن درمانی‌ها از ویروس‌های مهندسی شده برای انتقال ژن به داخل سلول‌ها استفاده می‌شود. دلیل استفاده از ویروس‌ها، توانایی آن‌ها در نفوذ به داخل سلول است. این ویروس‌ها به گونه‌ای اصلاح شده‌اند که قادر به انتقال بیماری به افراد نباشند، اما این حرف بدان معنا نیست که روش فوق بی‌ضرر است. ژن درمانی می‌تواند منجر به واکنش‌های ایمنی به خصوص در دوزهای بالا شود. یک مطالعه روی حیوانات که سال گذشته منتشر شد، نگرانی‌های ایمنی دیگری را در دوزهای بالا ایجاد کرد. ترنر می‌گوید: «به نظر من در این مطالعه‌ ممکن است خیلی از مسائل از کنترل خارج شوند و نتایج پیش‌بینی‌ نشده‌ای رقم بخورد.» در آزمایش‌های لیبلا از داوطلبین خواسته می‌شود به مدت 10 روز در کلینیک کلمبیا بمانند تا از نظر هرگونه عوارض جانبی پس از دریافت درمان زیر نظر باشند. اندروز می‌گوید: «در صورت بروز هر مشکلی آمادگی لازم را داریم. دانشمندان به مدت یک سال شرکت‌کنندگان را تحت نظر می‌گیرند و طول تلومر آن‌ها را ارزیابی می‌کنند تا سایر علائم بیولوژیکی مربوط به پیری را رصد ‌کنند.»

 تلومرها با هر تقسیم سلولی کوتاه‌تر می‌شوند، این اتفاق به‌طور عادی با گذشت زمان رخ می‌دهد. در نهایت، روند تقسیم سلولی در سلول متوقف می‌گردد و پدیده‌ای به‌نام پیری سلولی رخ می‌دهد که یکی از نشانه‌های پیری است. استیون آوستاد، مدیر علمی فدراسیون تحقیقات پیری آمریکا و استاد بیولوژی دانشگاه آلباما می‌گوید: «امروزه بحث پیری سلولی و روش‌های متوقف ساختن آن از موضوعات داغ پزشکی هستند، اما اکثر محققانی که در این زمینه کار می‌کنند، این ایده را که تلومرهای کوتاه نقش کلیدی در فهم یا معکوس‌سازی روند پیری دارند، کنار گذاشته‌اند. عوامل بسیاری می‌توانند آغازگر پیری سلولی باشند و تلومرهای کوتاه می‌تواند یکی از آن‌ها باشد.» به همین دلیل آوستاد تردید دارد که آزمایش‌های درمانی لیبلا بتوانند اثرات ضد پیری قوی داشته باشند. او به مقالات اخیر اشاره می‌کند که در آن‌‌ها بررسی طول عمر، قوه ادراک و سلامت عضلانی بیش از 261 هزار نفر در رده سنی بین 60 تا 70 سال نشان می‌دهد که هیچ ارتباطی بین طول تلومر و پیری وجود ندارد. در این مقاله نتیجه‌گیری شده که افزایش طول تلومر ممکن است تاثیر اندکی در وضعیت سلامت در دوران پیری داشته باشد و همچنین خطرات ابتلا به سرطان را افزایش دهد. برخی محققان در این زمینه اظهار نگرانی می‌کنند و عقیده دارند که جایگذاری مقدار زیادی تلومراز درون سلول‌ها می‌تواند تقسیم سلولی را تسریع کند و منجر به شکل‌گیری تومورها شود. تحقیات گذشته از وجود ارتباط میان تلومرهای  طویل و افزایش ریسک سرطان می‌گوید. دانشمندان دریافتند که سلول‌های سرطانی بیشتر از سلول‌های معمولی تلومراز دارند، اما هواداران تلومر همچون مایکل فاسل معتقدند کوتاه شدن تلومرها عاملی برای بروز بیماری‌های مرتبط با سن و سال همچون سرطان هستند و بنابراین، افزایش طول آن‌ها می‌تواند از بروز چنین شرایطی جلوگیری کند.

فاسل بنیان‌گذار و مدیر شرکت نوپای زیست‌فناوری Telcyte است که در زمینه درمان بیماری آلزایمر به روش تلومراز فعالیت دارد. او می‌گوید: «روش درمانی شرکت او شبیه آزمایشاتی است که در لیبلا انجام می‌شود، اما رویکرد نظارتی متفاوتی است. ما نگرانیم برخی کارها خوب پیش نروند، چه از نظر ایمنی و چه از نظر اثربخشی.» Telocyte تلاش می‌کند تا موافقت سازمان غذا و دارو را برای گرفتن مجوز برای یکسری آزمایشات بالینی دریافت کند. این شرکت امیدوار است تا نتایج اولیه تا سال 2021 حاصل شود. او می‌افزاید، شرکتش برای انجام آزمایشات هیچ هزینه‌ای از داوطلبان دریافت نمی‌کند و نگران شرکت‌هایی است که خارج از حوزه FDA دست به انجام این آزمایشات می‌زنند.

این‌که چگونه یک آزمایش بالینی مشکوک ‌توانسته در یک وب‌سایت دولتی به ثبت برسد، با انتقادهای فراوانی روبرو شده و برخی خواستار پاسخ‌گویی موسسه ملی سلامت (صاحب سایت ClinicalTrials.gov) شده‌اند. این وب‌سایت یکی از بزرگ‌ترین پایگاه‌های داده در نوع خود است که فهرست مطالعات و تحقیقات بیش از 200 کشور را جمع‌آوری کرده است. وب‌سایت یاد شده یک منبع فوق‌العاده است و اکثر پزشکان و افرادی که مبتلا به بیماری‌های نادر و سرطان هستند و هیچ درمانی برای آن‌ها موثر نیست به سراغ این وب‌سایت می‌روند. ترنر معتقد است، به دلیل این‌که روند ثبت نام در این وب‌سایت خودکار است، دستکاری عمدی و سوء استفاده امکان‌پذیر است. موسسه ملی سلامت (NIH) روی مطالعاتی که به این پایگاه داده وارد می‌شود نظارتی ندارد و همین موضوع باعث شده تا شرکت‌ها به راحتی مطالعات مخرب و بعضاً پولی خود را در وب‌سایت یاد شده ثبت کنند. بسیاری از کسب‌وکارهای حوزه سلول‌های بنیادین نیز همین وضعیت را دارند و به بازاریابی روش‌های درمانی تایید نشده می‌پردازند. ترنر می‌گوید: « ClinicalTrials.gov می‌تواند به عنوان یک پلتفرم بازاریابی استفاده شود.»

به عقیده ترنر از جمله کارهایی که موسسه ملی سلامت می‌تواند انجام دهد، این است که امکان ارتباط مردم با آژانس را در مورد گزارش تحقیقات مشکل‌دار فراهم کند. او می‌گوید: «همان‌گونه که امکان سلب اعتبار و باز پس گرفتن نتیجه تحقیقات یا مقالات منتشر شده در مجلات وجود دارد، باید امکانی فراهم شود تا بتوان آزمایش‌هایی که از نظر علمی مشکوک هستند را از سایت مذکور حذف کرد. یک راه‌کار تعیین وضعیت تحقیقات ثبت شده در این سایت، پرسش از محققان در ارتباط با آزمایش‌های بالینی و نحوه دریافت هزینه مشارکتی آزمایش‌ها، مقدار هزینه و علت پرداخت این هزینه از سوی شرکت‌کنندگان است.

با توجه به افزایش قابل توجه تعداد مطالعه ثبت شده در پایگاه اطلاعاتی NIH، سازمان غذا و دارو اخیراً  کمیته مشاوره فدرال را تشکیل داده تا ابعاد این مسئله را بررسی کنند و توصیه‌هایی در ارتباط با نحوه دریافت مقالات به سایت مذکور ارائه دهند. در این مدت، شرکت لیبلا به احتمال زیاد آزمایش‌های خود را در سریع‌ترین زمان ممکن دنبال خواهد کرد تا وعده‌اش را عملی کند و در اسرع وقت نتیجه حاصل از روش تلومر درمانی و غلبه بر پیری را به جهانیان نشان دهد. اندرو می‌گوید: «برای اثبات این موضوع کافی‌ است نگاهی به آینه داشته باشید.»