مردی که در آینده زندگی می‌کرد

« اگر کسی شما را نادان خطاب کرد، این اظهارنظر را بعنوان یک  تعریف از خودتان تلقی کنید. برای خود دشمن نتراشید. دوستان می‌آیند و می‌روند اما دشمنان، همیشه هستند». این‌ها عقاید کسی است که با دهه‌ها تلاش خود، حوزه هوش ماشینی را سال‌ها به جلو برد و گزینه‌‌های جدیدی را مطرح کرد:« پروفسور لطفی‌زاده » استادی که به تازگی از بین ما رفت اما میراثی به یادگار گذاشت که تأثیرات مهمی بر زندگی حال و آینده ما خواهد گذاشت. ایشان معتقد بودند در سال‌های پیش رو مواردی نظیر درک گفتار طبیعی، استدلال تقریبی و تصمیم‌گیری در شرایط عدم قطعیت، اهمیت زیادی خواهند داشت: « برای رفع چنین مشکلاتی نیازمند ماشین‌هایی هستیم که به هوش مصنوعی مجهز باشند» او معتقد بود که جامعه هوش مصنوعی در نهایت به این نتیجه خواهد رسید که اتکای صرف به منطق دودویی و بی‌توجهی به روش‌کلی‌تر استدلال، اشتباه بزرگی است و باید از آن پرهیز کرد. پروفسور لطفی‌زاده قدردان همه کسانی بود که در شکل‌گیری ایده‌هایش نقش داشته‌اند و می‌گفت: « آنچه که باعث خشنودی بیشتر من می‌شود این است که می‌بینم ایده‌هایم هر چقدر هم که بحث‌برانگیز باشند، الهام‌بخش دیگران بوده است. ژاپن نخستین کشوری بود که از ایده منطق فازی استقبال کرد و پس از آن کشورهایی دیگر نظیر شوروی سابق، چین، فرانسه، آلمان، اسپانیا و بسیاری  دیگر نیز به این جریان پیوستند»

پروفسور لطفی‌زاده، متولد 4 فوریه1921 بود. فارغ‌التحصیلی از دانشگاه تهران  در رشته مهندسی برق در سال 1942، دریافت کارشناسی ارشد مهندسی برق از دانشگاه اِم‌آی‌تی  در سال 1946 و کسب دکترای مهندسی برق از دانشگاه کلمبیا در سال 1949 از جمله سوابق دانشگاهی ایشان است. ایشان ده سال در دانشگاه کلمبیا تدریس کرد و در سال 1957 به درجه استاد تمامی دست یافت و از سال 1959 در دانشگاه برکلی به تدریس مشغول شد. با انتشار کارهای اولیه‌اش در زمینه مجموعه‌های فازی در سال 1965 ، به تشریح ریاضیاتِ در پس تئوری مجموعه‌های فازی پرداخت و به دنبال آن در سال 1973 تئوری منطق فازی را مطرح کرده که تا به امروز هنوز هم به آن استناد می‌شود.

پروفسور لطفی‌زاده در همان سال‌های آغازین فعالیت‌ دانشگاهی‌اش نشان داد که به حوزه هوش محاسباتی (Computational Intelligence ) علاقه‌مند است. بعنوان مثال یکی از نخستین مقالاتش، « ماشین‌های متفکر - حوزه‌ای نوین در مهندسی برق» (Thinking machines-A new field in electrical engineering ) بود که در ژانویه 1950 در فصلنامه مهندسی کلمبیا به چاپ رسید. این مقاله که شش سال پیش از تولد هوش‌مصنوعی نوشته شده است با اشاره به سر خط خبرهایی که در مورد یافته‌های محققان آن زمان در حوزه مغز انسان و ایده مغز الکترونیکی در نشریات منتشر می‌شد اینگونه آغاز می‌شود:

« این‌ها نمونه‌ای از سرخط خبرهایی است که در یک سال گذشته در روزنامه‌ها دیده شده است. چه چیزی در پسِ این سرخط خبرهاست؟ مغزهای الکترونیکی یا thinieino machines چه تأثیری بر سبک زندگی ما خواهند گذاشت؟ مهندسان برق چه نقشی در طراحی این دستگاه‌ها ایفا خواهند کرد؟ این‌ها بخشی از پرسش‌هایی است که قصد داریم در این مقاله به آن‌ها پاسخ دهیم.»

پروفسور لطفی‌زاده که از زمانش جلوتر بود، با علاقه زیادی از خاطره‌انگیزترین بخش‌های زندگی‌اش سخن می‌گفت که در آن بین سه رویداد برایش مهمتر بود که اولین آن مربوط به سال 1964 می‌شود که ایده مجموعه فازی به ذهنش رسید. نقطه عطف دیگر وی در زندگی، طرح مفهوم « متغیر زبانی» ( linguistic variable ) در مقاله‌ای بود که در سال 1973 منتشر کرد. امروزه تقریباً در همه حوزه‌های مرتبط با منطق فازی از مفهوم متغیر زبانی استفاده می‌شود. اما وقتی این مفهوم در اوایل دهه هفتاد میلادی مطرح شد، واکنش‌ها اغلب شکاکانه و حتی همراه با مخالفت بود. معرفی ایده در فرانسه سال 1972 با انتقاداتی همراه بود تا جاییکه بعد از سخنرانی، Rudi Kalman یک محقق برجسته و یکی از دانشجویان پروفسور لطفی‌زاده در دانشگاه کلمبیا چنین گفت: « آیا پروفسور لطفی‌زاده ایده‌های مهمی را مطرح می‌کند یا اینکه در رؤیاپردازی زیاده‌روی می کند؟». پروفسور لطفی‌زاده بجای اینکه از شاگرد سابقش دلگیر شود از او بخاطر اظهارنظرش تشکر کرد.

سومین نقطه عطف، طرح ایده «محاسبات نرم»  (soft computing ) بود که به نوعی مکمل منطق فازی، محاسبات عصبی، محاسبات تکاملی و احتمالات محسوب می‌شد. طرح ایده محاسبات نرم در سال 1991 منجر به راه‌اندازی بخش BISC ( سرنام Berkeley Initiative in Soft Computing ) شد. هوش محاسباتی در اواخر دهه نود میلادی جان گرفت. هوش محاسباتی رابطه نزدیکی با محاسبات نرم دارد و اهمیت آن روز به روز بیشتر و بیشتر شد.

پروفسور لطفی‌زاده معتقد بود که « اکتشاف در سایر حوزه‌ها حرکتی رو به جلو است به ویژه در حوزه‌های مرتبط با علوم کامپیوتر و هوش محاسباتی؛ حوزه‌های پویایی که در آن توسعه و پیشرفت‌ها تعیین‌کننده هستند بجای اینکه مانع باشند.»