میرزاخانی: خوش‌شانس بودم و در زمان درستی به دنیا آمدم

مریم میرزاخانی در 13 اردیبهشت ماه 1356 شمسی در تهران دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه تیزهوشان فرزانگان به اتمام رساند. جالب آن‌که در همان مقطع مدرسه بود که با رویا بهشتی آشنا می‌شود. رویا بهشتی ریاضی‌دان ارزنده‌ای است که هم اکنون استاد ریاضیات در دانشگاه واشنگتن است.

میرزاخانی بر این باور بود که پژوهش در مورد ریاضیات شبیه به نوشتن یک رمان است. نشریه وایرد به نقل از او نوشته است:«شخصیت‌های مختلفی در ریاضیات وجود دارند که شما می‌توانید آن‌ها را بهتر بشناسید. فرمول‌ها همانند شخصیت‌های رمان‌ها تکامل پیدا می‌کنند و سپس زمانی که به یک شخصیت (فرمول) نگاه می‌کنید، متوجه می‌شوید که شخصیت تکامل‌یافته از تصور ابتدایی شما کاملا متفاوت بوده است.» این ریاضی‌دان ایرانی به دنبال شخصیت‌های خود در حرکت بود و هر کجا آن‌ها می‌رفتند به دنبال آن‌ها حرکت می‌کرد. کورتیس مک مولن، استاد دانشگاه هاروارد که مشاور دکتر میرزاخانی بود در این خصوص گفته بود: «او در مورد ریاضیات جاه‌طلبی بسیار عجیبی داشت. با صدایی آهسته و با وقار، چشمان آبی و اعتماد به نفسی بی‌نظیر به سراغ حل مسائل می‌رفت. اما در مورد مسائلی که حل می‌کرد کاملا فروتن بود. زمانی که از او درباره نقشی که در حل یک مسئله داشت سوالی پرسیده می‌شد، به آرامی می‌خندید و می‌گفت اگر صادق باشم، فکر نمی‌کنم سهم زیادی در پیشبرد حل یک مسئله نداشته‌ام.»

فکر می‌کردم یک ایمیل جعلی دریافت کرده‌ام

میرزاخانی در فوریه (2014) ایمیلی دریافت می‌کند که اعلام می‌دارد موفق شده است بالاترین افتخار عرضه ریاضیات را از آن خود کند. افتخاری که قرار است به‌طور رسمی در جریان برگزاری کنگره بین‌المللی ریاضیات که در تاریخ 13 اوت برگزار می‌شود به او اهدا شود. میرزاخانی می‌گوید: «زمانی که این ایمیل را دریافت کردم، تصورم بر این بود ایمیلی ارسالی برای من یک ایمیل جعلی است.»

ریاضی‌دانان مختلف کار او را درخشان توصیف کرده‌اند. الکس اسکین، ریاضی‌دان دانشگاه شیکاگو در خصوص او گفته بود: «زمانی که به پایان‌نامه او نگاه کردم بلافاصله حس کردم یک کتاب مهم را مطالعه می‌کنم.» میرزاخانی با آقای اسکین در زمینه مسئله مربوط به پویایی سطوح انتزاعی نیز همکاری کرده است. پویایی سطوح انتزاعی یک از قضایای مهم ریاضی است که نزدیک به یک دهه بود ذهن بسیاری از ریاضی‌دانان را به خود مشغول کرده بود. 

مریم میرزاخانی در سال‌های 1373 و 1374 با کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری موفق شد به مسابقات المپیاد جهانی ریاضیات که در کشورهای هنگ‌کنگ و کانادا برگزار می‌شد راه پیدا کند. او در سال 1374 موفق شد مدال طلای المپیاد ریاضیات هنگ‌کنگ را با کسب امتیاز 41 از 42 از آن خود کند. یک سال بعد در المپیاد ریاضی که در کانادا برگزار شد موفق شد با کسب امتیاز 42 از 42 مدال طلای این المپیاد را از آن خود کند. او که فارغ‌التحصیل رشته ریاضیات از دانشگاه شریف بود برای ادامه تحصیل به هاروارد رفت. در سال 1378 و درست زمانی که دانشجوی دانشگاه پرینستون بود موفق شد برای یکی از مسائل پیچیده ریاضی (حجم رمزهای جایگزین فرم‌های هندسی هذلولی) راه‌حلی ابداع کند.

 در حالی که عده‌ای از ریاضی‌دانان بر این باور هستند که پژوهش خانم میرزاخانی در زمینه هندسه هذلولی کاربرد کمی دارد، اما اگر این موضوع به اثبات برسد که جهان هستی از طریق هندسه هذلولی به حرکت خود ادامه می‌دهد آن‌گاه پژوهش او بیش از پیش اهمیت پیدا خواهد کرد. او سرانجام  موفق شد دکترای خود را از دانشگاه هاروارد به دست آورد. آقای بهرنگ نوحی، استاد ریاضیات دانشگاه کویین مری لندن می گوید:«تز دکترای خانم میرزاخانی در نوع خودش بنیان‌گذار یک انقلاب بزرگ در حوزه ریاضیات بود. تز او در قالب سه مقاله و در سه مجله معتبر و شاخص حوزه ریاضی یعنی سالنامه ریاضیات، نوآوری‌های ریاضی و نشریه جامعه ریاضی آمریکا منتشر شده است.»

یکی از شاخص‌ترین جوایزی که به پاس تلاش‌های ارزنده این بانوی فقید در حوزه ریاضیات به او اهدا شد مدال فیلدز است. خانم میرزاخانی موفق شد مدال فیلدز را در جریان افتتاحیه کنفرانس جهانی ریاضیات از خانم پارک گئون های، رییس جمهور فقید کره جنوبی دریافت کند. این مدال در رشته ریاضیات به دانشمندانی اهدا می‌شود که زیر 40 سال سن دارند و خانم میرزاخانی نیز اولین بانویی بود که موفق شد طلسم دستیابی زنان به نوبل ریاضیات را شکسته و پس از گذشت 78 از برگزاری این مراسم، مدال فیلدز را از آن خود کند.

جالب آن‌که کمیته اهدای مدال فیلدز در توصیف خانم میرزاخانی گفت: «او نابغه چیره‌دستی است که در حوزه‌های مختلف علوم ریاضی تبحر دارد. او از معدود اسطوره‌هایی است که خصلت‌های شاخص انسانی همچون جسور بودن، بینش وسیع، کنجکاوی عمیق و توانایی در ارائه راه‌حل‌های ابداعی را توامان با یکدیگر در اختیار دارد.» پرفوسور فرانسس کراون، استاد دانشگاه آکسفورد و همچنین از اعضای کمیته انتخاب نفرات حائز دریافت مدال فیلدز در این خصوص گفته بود: «امیدوار هستم که اهدای این مدال به خانم مریم میرزاخانی باعث شود زنان و دختران بیشتری به این خودباوری برسند که در حوزه ریاضیات آن‌ها نیز همانند مردان حرف‌های بسیاری برای گفتن دارند. حوزه‌ای که عمدتا عنوان می‌شود یک حوزه مردانه است »

 از همانکودکی خانم میرزاخانی نشان داد که با هم سالان خود متفاوت است. در حالی که بسیاری از کودکان هم سن او عمدتا به سراغ تماشای کارتون‌های کودکانه می‌نشستند، او اغلب به مستندهایی که در ارتباط با مشاهیری همچون ماری کوری پخش می‌شد علاقه داشت. همسر او جان وندراک از ریاضی‌دانان برجسته‌ اهل کشور چک است که در حال حاضر به عنوان استادیار در دانشگاه استنفورد به تدریس اشتغال دارد. خانم میرزاخانی در سال 2014 میلادی مصاحبه جالبی با سایت گارین داشت که در آن مصاحبه به سوال خبرنگار سایت گاردین درباره این‌که تاثیرگذارترین شخصیت‌ها در زندگی او چه افرادی بودند این‌گونه پاسخ داد: «بدون شک انسان خوش‌شانسی بودم که در زمان درستی به دنیا آمدم. اگر تنها ده سال زودتر به دنیا آمده بودم این شانس را پیدا نمی‌کردم که به مدرسه فرزانگان تهران بروم و با معلمان برجسته و به ویژه بهترین دوستم خانم رویا بهشتی آشنا شوم.

 در دورانی متولد شدم که پس از جنگ، ایران به ثبات رسیده بود. مدیر مدرسه‌ای داشتیم که هیچ‌چیز برای ما کم نمی‌گذاشت و به دنبال آن بود تا نشان دهد دخترها در زمینه ریاضیات هیچ چیزی از پسرها کم ندارند. در دوران کودکی علاقه بسیاری داشتم تا نویسنده شوم و حتا تا آخرین سال دبیرستان نیز به ریاضیات فکر نمی‌کردم. اما سه خواهر و برادرم مرا تشویق می‌کردند که به دنبال شغل خوب بروم. به خوبی یادم هستم که برادرم روزی روش جمع زدن اعداد یک تا صد را برایم توصیف کرد و آن اولین زمانی بود که از یک مساله لذت بردم.»

از خانم میرزاخانی یک فرزند دختر به نام آناهیتا به یادگار مانده است.