بحران بزرگ، فیسبوک را به کجا خواهد برد

داستان از آن جایی آغاز شد که پارلمان بریتانیا، مارک زاکربرگ مدیرعامل فیسبوک را احضار کرد تا در برابر کمیته این پارلمان حاضر شده و در خصوص داستان کمبریج آنالیتیکا توضیحاتی را ارائه کند، این کمیته بر این باور است که مدیرعامل فیسبوک سعی کرده است این کمیته را با ارائه اطلاعات اشتباه فریب دهد. در همین حال و به موازات این تحقیقات نیز کمیسیون تجارت ایالات متحده در قالب پرونده ویژه‌ای تحقیق مستقلی را در ارتباط با رسوایی به وجود آمده و نقش فیسبوک بر زیرپا گذاشتن حقوق کاربران خود و به ویژه شهروندان ایالات متحده آغاز کرده است. این رسوایی و جنجال به دنبال اخباری که از سوی گاردین و شبکه چهار تلویزیون بریتانیا منتشر شد به یکباره مورد توجه رسانه‌ها و مردم قرار گرفت به گونه‌ای که ارزش سهام این شرکت به یکباره سقوط وحشتناک 58 میلیارد دلاری را تجربه کرد. شرکتی که ارزش هر سهام آن در سال 2012 تنها 32 دلار بود، در فوریه سال جاری میلادی رشد خیره کننده‌ای داشت، به‌طوری که ارزش این شرکت 190 میلیارد دلار برآورد شد.  اما با انتشار این رسوایی بزرگ ارزش این شرکت اکنون 159 میلیارد دلار برآورد شده است. اما این تنها ارزش این شرکت نیست که سقوط وحشتناکی داشته است. چهره‌های بزرگ و افراد مختلف حساب‌های کاربری خود در فیسبوک را بسته‌اند. کمدین معروف جیم کری از جمله افرادی است که ضمن بستن حساب کاربری‌اش در فیسبوک و فروختن سهامی که خریداری کرده بود اعلام کرد که از این کار خود خشنود است.

ایلان ماسک چهره معروف و خبرساز این روزها نیز در توییتر ضمن تقبیح این اقدام فیسبوک ضمن بستن حساب کاربری خود پس از فاصله کوتاهی حساب کاربری مربوط به تسلا و اسپیس را نیز بست. حساب‌هایی که هر یک بالغ بر 200 هزار کاربر داشته‌اند. اما پرسشی که اکنون مطرح می‌شود این است که اصلن مشکل چه بود؟

ایلان ماسک به هشتک #DeleteFacebook پیوست

دسترسی به اطلاعات شخصی کاربران از طریق شبکه‌های اجتماعی

مشکل از آن جایی آغاز شد که عده‌ای شائبه تاثیرگذاری فیسبوک بر روند انتخابات  ایالات متحده را مطرح کردند. شائبه‌ای که خیلی از کارشناسان را آن‌را رد کردند اما عده‌ای از نهادها و سازمان‌های دولتی تصمیم گرفتند آن‌را به شکل جدی مورد بررسی قرار دهند. زمانی که شما در نظر داشته باشید به علایق کاربران به ساده‌ترین و دقیق‌ترین شکل دست پیدا کنید هیچ مکانی بهتر از شبکه‌های اجتماعی نیست. کاربران با لایک کردن یا ابزار نظر یا پست‌هایی که مطرح می‌کنند به خوبی نشان می‌دهند که طرفدار چه نوع نگرشی هستند. در این میان راهکارهایی همچون فرم‌های نظرسنجی آنلاین، انتشار اخبار هدفمند، تبلیغات جهت‌دار و حتا نشر اکاذیب رویکردی است که از سوی برخی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تقریبا دو سال پیش بود که بسیاری از کاربران فیسبوک را در جریان برگزاری انتخابات به نشر اخبار غیر واقعی و انتشار گسترده آن میان سایر کاربران متهم کردند. موضوعی که در نهایت مدیران ارشد این شرکت را برآن داشت تا سرویس‌ها و ابزارهایی برای مبارزه با انتشار اخبار غیر واقعی در فیسبوک را خریداری کردند. اما در جریان رسوایی اخیر مشخص شده است که یک ستاد انتخاباتی به این اطلاعات ارزشمند دست پیدا کرده است.

اطلاعاتی که در حالت عادی هیچ شبکه اجتماعی برای حفظ اعتبار خود در اختیار هیچ نهادی قرار نمی‌دهد. در این میان شرکتی به نام  Cambridge Analytica از طریق به‌کارگیری شگردهایی موفق شده است به اطلاعات حداقل 50 میلیون کاربر فیسبوک دسترسی پیدا کرده، اطلاعات به دست آمده را تحلیل کرده و در ادامه بر مبنای این تحلیل انجام شده کمپین انتخاباتی اینترنتی فیسبوک را به شکلی دقیق برنامه‌ریزی کند که دقیقا هماهنگ با سلائق کاربران بوده و جوابگوی کاربرانی باشد که مخالف یک کاندیدای مشخص بودند. شرکت مذکور با کمک گرفتن از یک استاد روان‌شناسی دانشگاه کمبریج برنامه‌ای طراحی کرد که روی گوشی کاربر نصب می‌شد.

کاربر زمانی که این برنامه را روی گوشی خود نصب می‌کرد به برنامه اجازه می‌دهد به موقعیت جغرافیایی او، لایک کردن محتواها و اطلاعاتی در ارتباط با مخاطبان و دوستانی که دارد دست پیدا کند. این شگرد به اندازه‌ای حرفه‌ای طراحی شده بود که حتا زبده‌ترین کارشناسان فیسبوک را متقاعد کرده بود که دسترسی به این حجم عظیم از داده‌ها تنها به منظور یک پروژه پژوهشی انجام شده و قرار نیست تک به تک کاربران را مورد تحلیل قرار دهد. شگردی که در نهایت موافقت فیسبوک را به همراه داشت. در این میان مشکل دیگری نیز وجود داشت. این برنامه جمع‌کننده اطلاعات تنها توانست روی گوشی هوشمند 170 هزار کاربر قرار بگیرد.

به همین دلیل شرکت یاد شده شگرد دیگری را مورد استفاده قرار داد. این شرکت در ادامه به فیسبوک اعلام کرد که به منظور بهبود وضعیت این شبکه اجتماعی و افزایش تعداد کاربران آن در نظر دارد تا پرسشنامه ویژه‌ای را برای کاربران ساکن در ایالات متحده ارسال کرده و به هر شهروندی که این پرسشنامه را پر کند دو دلار پاداش دهد. موافقت فیسبوک از یک طرف و علاقه مردم به دریافت دو دلار از سوی دیگر باعث شد که دست کم 50 میلیون کاربر این برنامه را دانلود کنند. حجمی بسیار بسیار عظیم از داده‌ها که حتا حرفه‌ای‌ترین کمپین‌های انتخاباتی نیز در حالت عادی موفق نمی‌شدند به آن دست پیدا کنند. اطلاعاتی بسیار دقیق و حساب شده که در نهایت سرنوشت یک انتخابات بزرگ را رقم زد.

چه کسی آغازگر این غائله بود؟

از چند ماه قبل حرف و حدیث‌هایی در ارتباط با این رسوایی از سوی رسانه‌های مختلف منتشر شد، تا این‌که سرانجام کریس وایلی کارمند شرکت کمبریج آنالیتیکا به شکل علنی در این مورد صحبت کرد و در ادامه گزارش‌ها و اسنادی را در اختیار روزنامه‌های گاردین، نیویورک تایمز و آبزرور قرار داد.

درست پس از ارسال این گزارش و انتشار این اخبار کارمند یاد شده به سرعت اخراج شد، اما در مصاحبه‌ای که انجام داد مدعی شد که فیسبوک به اندازه‌ای پر قدرت شده است که به راحتی می‌تواند هر شرکت یا شخص مشهوری را از اینترنت حذف کند. او مدعی شده است کاربران به اندازه‌ای به این شبکه اجتماعی وابسته شده‌اند که فیسبوک و الگوریتم‌های هوشمند این شرکت بهتر از آنها قادر هستند به روحیات آن‌ها پی ببرند. به همین دلیل است که او از شبکه اجتماعی فیسبوک اخراج شده است. او می‌گوید حذف حساب کاربریش باعث شده است عملا دسترسی به یکسری سرویس‌ها و شبکه‌ها غیرممکن شود به واسطه آن‌که برخی از سرویس‌ها با فیسبوک در ارتباط بوده و برای تایید هویت باید از حساب کاربری خود در فیسبوک برای ورود به این سرویس‌ها استفاده کنید. اسنادی که آقای وایلی در اختیار رسانه‌ها قرار داده نشان می‌دهد که شخصی به نام الکساندر کوگان استاد دانشگاه کمبریج ابتدا این داده‌ها را به دست آورده است. در ادامه با استناد به این داده‌ها یک آزمون شخصیتی ترتیب داده و در نهایت شرکت یاد شده این آزمون را در قالب برنامه‌ای در اختیار مشترکان امریکایی قرار داده است. فیسبوک در سال 2015 از این موضوع آگاه شد و از همه رقبای انتخاباتی درخواست کرد این اطلاعات را پاک کنند، اما پاک نکردن این اطلاعات و استفاده از آن‌ها اکنون محرز شده است. اسناد آقای وایلی به اندازه‌ای محکم و معتبر هستند که در نهایت دفتر کمیساریای اطلاعات بریتانیا مجوز بازرسی از دفتر کمبریج آنالیتیکا را به دست آورد.

تحلیل انجام شده از سوی موسسه CB Insights نشان می‌دهد که دیوار بی اعتمادی مردم نسبت به فیسبوک در مقایسه با سایر شبکه‌های اجتماعی بیشتر شده است.

در نهایت مارک زاکربرگ ضمن عذرخواهی رسمی از کاربران اعلام کرد به کاربرانی که اطلاعات شخصی آن‌ها مورد سوء استفاده قرار گرفته اطلاع داده خواهد شد. به نظر می‌رسد پس از این اطلاع‌رسانی فیسبوک یکبار دیگر شاهد یک بحران بزرگ خواهد بود. به واسطه آن‌که کاربرانی که از اطلاعات شخصی آن‌ها بدون اجازه مورد بهره‌برداری قرار گرفته ممکن است از این شرکت شکایت کرده و در خواست غرامت کنند. باید منتظز ماند و دید که فیسبوک چگونه و با چه میزان خسارت این بحران بزرگ را پشت سر خواهد گذاشت.