وضعیت اینترنت فیبر نوری ایران به کجا رسید؟

اینترنت فیبر نوری چیست؟

اینترنت فیبرنوری UFB سرنام Ultra-Fast Broadband همان‌گونه از نامش مشخص است، بر مبنای کابل‌های فیبرنوری که متشکل از الیاف از جنس شیشه‌ هستند کار می‌کند و قادر است سرعتی تا یک گیگابیت بر ثانیه برای دانلود و آپلود ارایه کند، با این‌حال، اینترنت فیبر با سرعتی نزدیک به 300 مگابیت بر ثانیه در اختیار مشترکان قرار می‌گیرد هرچند در ایران کاربران با سرعتی به مراتب کمتر به این اینترنت دسترسی دارند. فیبر نوری داده‌ها را بر مبنای شکست نور، به شکل نقاط نوری انتقال می‌دهد. به همین دلیل سرعت انتقال اطلاعات در این ارتباط اینترنتی به مراتب بیشتر از انتقال اطلاعات از طریق کابل‌های مسی است. این مکانیزم ارتباطی فوق سریع چند سالی است به شکل محدود توسط کاربران خانگی و شرکت‌های بزرگ و سازمان‌ها استفاده می‌شود. در کابل‌های فیبرنوری به جای سیگنال‌های الکتریکی از سیگنال‌های نوری استفاده می‌شود که سرعت بیشتر و کیفیت بهتری دارند و در برابر نویزهای محیطی و عواملی که باعث تضعیف سیگنال‌ها و از دست رفتن بسته‌ها می‌شوند نرخ مقاوت بیشتری دارند، بنابراین میزان اتلاف انرژی و نرخ از دست رفتن بسته‌ها در اینترنت فیبرنوری کمتر از ADSL و VDSL است. نکته مهمی که باید به آن دقت کنید به دسته‌بندی انواع اینترنت فیبرنوری باز می‌گردد که بر مبنای ترکیب استفاده از کابل‌های فیبرنوری و مسی به نام‌های FTTH و FTTC و غیره طبقه‌بندی می‌شوند. بر همین اساس ضروری است، قبل از آن‌که به شکل عمیق‌تر به سراغ این مبحث برویم، ابتدا با انواع مختلف فیبر نوری آشنا شویم. 

اینترنت FTTH چیست؟

اینترنت فیبر تا خانه FTTH سرنام Fiber to the Home که برخی منابع از اصطلاح FTTP سرنام Fiber to the Premises برای توصیف آن استفاده می‌کنند یک ارتباط مبتنی بر فیبرنوری مستقیم از سرویس‌دهنده خدمات اینترنت تا منازل و دفاتر کاری است. به بیان دقیق‌تر، شما از طریق کابل فیبرنوری اینترنت را به شکل مستقیم از شرکت ارایه‌دهنده خدمات دریافت می‌کنید. یک کابل فیبر نوری مجموعه‌ای متشکل از الیاف شیشه‌ای است که اطلاعات را از طریق نور انتقال می‌دهند. فیبرهای نوری ضخامتی در حد تار موی انسان دارند، اما سرعت انتقال اطلاعات بیشتر و پایداری بهتری نسبت به کابل‌های مسی دارند.

اینترنت FTTC چیست؟

فیبر تا کافو (کابین) FTTC سرنام Fiber to the Cabinet به یک فناوری ترکیبی مبتنی بر کابل‌های فیبرنوری و کابل‌های مسی اشاره دارد. به بیان دقیق‌تر، در برخی مواقع، کابل‌کشی فیبرنوری تا داخل مراکز تجاری و خانه‌ها مشکل و هزینه‌بر است. شرکت‌ها برای کاهش هزینه‌ها و دسترسی سریع‌تر و ساده‌تر به اینترنت پرسرعت از اتصال ISP به کابین‌های نصب شده در خیابان با فیبرنوری و بعد کابل‌کشی مسی از کابین‌ها به درون خانه‌ها استفاده می‌کنند. مزیتی که روش فوق دارد این است که دیگر کابل‌کشی فیبرنوری درون خانه انجام نمی‌شود و کاربران می‌توانند از کابل‌های مسی شبکه‌های اترنت مثل Cat5 و Cat6 برای دسترسی به این اینترنت استفاده کنند. برای دستیابی به این فناوری لازم است در کافوها از دستگاه‌هایی به‌نام DSLM استفاده شود تا کیفیت و عملکرد خط تضمین شده و یک اتصال پایدار اینترنتی برقرار باشد.

اینترنت FTTB چیست؟

فرض کنید فرایند کابل‌کشی اینترنت فیبرنوری تا پشت درب ساختمان انجام شده، اما درون خانه یا متجمع تجاری وارد نشده باشد. در مدل FTTH کابل‌کشی فیبرنوری درون منازل انجام می‌شود، در مدل FTTC،  کابل‌ها تنها تا کافوهای مستقر در خیابان‌ها می‌رسند، اما در اینترنت FTTB کابل فیبرنوری تا داخل ساختمان می‌آید. البته مشترکان باید از روشی غیر از کابل فیبرنوری برای دسترسی به اینترنت درون منازل خود استفاده کنند. در برخی ساختمان‌ها از کابل مسی و در برخی دیگر از کابل‌های کواکسیال یا ارتباطات بی‌سیم استفاده می‌شود. به‌طور معمول، اینترنت FTTB بیشتر برای مجتمع‌های مسکونی و ساختمان‌های چند طبقه کاربرد دارد. در حال حاضر، بیشتر شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات برای ارایه اینترنت فیبر نوری به مجتمع‌ها از مدل FTTB استفاده می‌کنند. FTTB در مقایسه با نمونه‌های دیگر مثل FTTH ارزان‌تر است و در زمان کوتاه‌تری نصب می‌شود. 

چهارمین طبقه بندی در این زمینه FTTN است که اتصال کابل فیبرنوری به گره‌های توزیع‌کننده (Active node) فعال است که بیشتر به جنبه‌های فنی این فناوری مخابراتی اشاره دارد. در شکل 1 تفاوت هر یک از ارتباطات مبتنی بر فیبر نوری را مشاهده می‌کنید. 

در شرایطی که هر دو مدل اینترنت FTTP و FTTC سرعت زیاد و تضمین شده را ارایه می‌دهند، اما اتصالات FTTP/ FTTH به دلیل استفاده کامل از فیبرنوری سرعت بیشتری دارند. به لحاظ تئوری، مدل FTTC ارزان‌تر بوده و سریع‌تر نصب می‌شود، اما FTTC با محدویت سرعت روبرو است و بنابراین گزینه مناسبی برای شرکت‌ها و افرادی نیست که نیازمند اینترنتی بیش از 100 مگابیت بر ثانیه هستند. اینترنت FTTP یا FTTH گزینه مناسبی هستند، اما پیش‌شرط دستیابی به آن وجود زیرساخت‌های کابل فیبرنوری در شرکت مخابرات منطقه و ساختمان مشترک است. همین موضوع باعث شده تا بیشتر شرکت‌ها به سراغ مدل FTTP بروند. در مجموع سرعت هر دو نوع اینترنت FTTH و FTTC از اینترنت ثابت ADSL و VDSL بیشتر است. سرعت یک اتصال FTTH تا مرز 330 مگابیت بر ثانیه نیز می‌رسد، در حالی که سرعت FTTC فراتر از 76 مگابیت بر ثانیه نمی‌شود. با این‌حال، دستیابی به چنین سرعت‌هایی به خط‌مشی‌های شرکتی که این مدل خدمات را ارایه می‌کند بستگی دارد. به‌طوری که گاهی اوقات سرویس‌هایی که روی FTTH عرضه می‌شود برای کاربران خانگی محدود به سرعت‌های 50 و 100 مگابیت بر ثانیه است.

تفاوت سرعت اینترنت‌های ثابت به چه صورتی است؟

اینترنت ADSL ارزان و نسبت به انواع دیگر اینترنت باندپهن در دسترس‌ و راه‌اندازی سریع و ساده‌تری دارد، اما سرعت دانلود روی آن حداکثر به 24 مگابیت بر ثانیه می‌رسد. سرعت آپلود محدودتر از سرعت دانلود و در مرز یک یا دو مگابیت بر ثانیه است. سیم‌های تلفن، فاصله محل مشترک از مرکز مخابرات، بستر خطوط تلفن شهری و پارامترهای دیگر روی سرعت و کیفیت اینترنت ADSL تاثیرگذار هستند. +ADSL2 نسل جدیدی از اینترنت ADSL است و برای افرادی که در فاصله نزدیک به مرکز مخابراتی یا تجهیزات سرویس‌دهنده اینترنت قرار دارند، مناسب است. سرعت دانلود روی اینترنت VDSL نزدیک به 5 برابر سرعت دانلود ADSL است و به مرز 300 مگابیت بر ثانیه (+VDSL2) نیز می‌رسد. سرعت آپلود VDSL تقریبا 10 برابر ADSL است و به مرز 100 مگابیت بر ثانیه هم می‌رسد. VDSL از کافوها تا درون منازل مشترکان از کابل‌های مسی استفاده می‌کنند و باندهای فرکانسی آن از 12 کیلوهرتز تا 35 کیلوهرتز است. در نقطه مقابل، به لحاظ تئوری سرعت اینترنت فیبر نوری به مرز یک گیگابیت بر ثانیه نیز می‌رسد. 

اینترنت فیبر نوری چه مزایایی دارد؟

همان‌گونه که ممکن است حدس زده باشید، مهم‌ترین مزیت اینترنت فیبر نوری، سرعت زیاد آن است. کابل شبکه مسی بیشتر در معرض تداخل امواج الکترومغناطیسی قرار دارد. البته برخی کابل‌های شبکه به دلیل وجود محافظ‌هایی مقاومت بیشتری در برابر تداخل امواج الکترومغناطیسی دارند، اما این محافظ‌ها برای جلوگیری کامل از تداخل امواج، هنگامی که تعداد زیادی کابل در کنار آن قرار گرفته باشند، عملکرد مطلوبی ندارند. یکی از مزایای اینترنت فیبرنوری، انتقال داده در مسافت‌های طولانی است. کابل‌های مسی برای انتقال اطلاعات در مسافت طولانی متکی به تقویت‌کننده سیگنال هستند. اینترنت فیبرنوری به دلیل سرعت زیاد و برخورداری کابل‌ها از محافظ نویز برای مسافت‌های طولانی به تعداد کمتری از تقویت‌کننده‌ها نیاز دارند. در مجموع از مزایای مهم اینترنت فیبرنوری به موارد زیر باید اشاره کرد: 

•  مقرون به صرفه: هزینه فیبرنوری نسبت به سیم‌های مسی در مقیاس‌ گسترده کمتر است. 
• ظرفیت بالا: پهنای باند فیبرنوری برای ارسال اطلاعات به مراتب بیشتر از کابل مسی است. فلذا فیبرنوری توانایی انتقال داده‌های بیشتری را دارد. 
•  تضعیف ناچیز: تضعیف سیگنال در فیبرنوری کمتر از کابل مسی است. 
•  عدم تداخل: برعکس سیگنال‌های الکتریکی در یک کابل مسی، عبور سیگنال‌های نوری در یک فیبر تاثیری بر فیبر دیگر ندارد و تداخل الکترو مغناطیسی در حد ناچیز است. 
•  مصرف برق پایین: با توجه به این که سیگنال‌ها در فیبر نوری کمتر تضعیف می‌شوند، بنابراین می‌توان از فرستنده‌هایی با میزان برق مصرفی پائین نسبت به فرستنده‌های الکتریکی استفاده کرد. 
• وزن کم: وزن یک کابل فیبر نوری کمتر از کابل مسی است که نقش مهمی در نگه‌داری و طول عمر کابل‌ها دارد. 
• پایداری: در کابل‌های فیبر نوری امکان نفوذ و ایجاد اختلال در انتقال داده‌ها کمتر است و از تأثیرگذاری انواع نویزهای الکترومغناطیسی شامل نویزهای رادیویی یا نویزهای حاصل از نزدیکی کابل‌ها روی داده‌های در حال انتقال جلوگیری می‌کند. 
•  پشتیبانی از ظرفیت‌های پهنای باند بیشتر. 
•  تاثیرپذیری کمتر از امواج الکترومغناطیسی.
•  کابل‌های فیبرنوری برخلاف کابل‌های مسی در تعامل با آب مشکلی ندارند و حتا امکان استفاده از آن‌ها در کف دریاها نیز وجود دارد. 
•  این کابل‌ها نسبت به کابل‌های مسی سبک‌تر و نازک‌تر هستند.
•  نیازی به نگهداری یا تعویض کابل‌های فیبرنوری به شکل مکرر نیست.

مودم فیبرنوری

مودم فیبر نوری دستگاهی است که باید در سمت مشترک نصب شود تا از طریق کابل‌های فیبر نوری، مشترک به اینترنت فیبر نوری دسترسی پیدا کند. این مودم‌ها سیگنال‌های نوری ورودی که از طریق کابل فیبرنوری ارسال می‌شود را دریافت می‌کنند و آن‌ها را به سیگنال‌های الکترونیکی تبدیل می‌کنند. کابل مودم فیبرنوری باید از نوع فیبرنوری باشد تا ارتباط برقرار شود. از مودم فیبرنوری برای انتقال داده‌ها استفاده می‌شود. این تجهیزات می‌توانند اتصال‌هایی با فاصله بیشتر ایجاد کنند و کیفیت انتقال فوق‌العاده‌ای داشته باشند. مودم‌های فیبرنوری در برابر اختلالات الکترومغناطیسی مقاومت بیشتری دارند. این مودم‌ها می‌توانند اطلاعات را در بستر اینترنت و تا سرعت 12 مگابیت بر ثانیه و تا مسافت 80 کیلومتر انتقال دهند. با این‌حال، سرعت و مسافت انتقال این مودم‌ها به نوع و جنس کابل فیبر نوری بستگی دارد. این مودم‌ها به پورت‌های مختلفی تجهیز شده‌اند. برخی از سرورها در شبکه از کابل‌های فیبر نوری برای انتقال داده به سایر تجهیزات، ساختمان‌ها و اداره‌ها استفاده می‌کنند. به همین دلیل وجود این مودم‌ها در مجموعه‌های مختلف برای برقراری اتصال میان سرور و سایر تجهیزات ضروری است. مصرف انرژی مودم‌های فیبرنوری کم و نصب و راه‌اندازی آن‌ها ساده است. شرکت‌های سازنده مودم فیبرنوری را به دو شکل مختلف تولید می‌کنند که هر یک کاربردهای خاصی دارند. به‌طور کلی مودم فیبرنوری شباهت‌های زیادی به هم هستند و تفاوت‌های آن‌ها برای بیشتر کاربران محسوس نیست. اولین نمونه از مودم‌های فیبرنوری که توسط شرکت‌ها روانه بازار شد ONT سرنام Optical Network Terminal است. این نوع از مودم‌ها برای مصارف خانگی و شرکت‌های کوچک طراحی شده است. هنگامی‌که کابل فیبرنوری تا محل مورد نظر کشیده می‌شود، می‌توان از مودم فیبرنوریONT استفاده کرد. نمونه دیگری از مودم‌های فیبر نوری که شرکت‌ها روانه بازار کرده‌اند ONU سرنام  Optical Network Unit است. این نوع از مودم‌ها به لحاظ عملکرد شباهت‌های زیادی به مودم‌های ONT دارند. از برندهای معتبر مودم فیبرنوری باید به هواوی، تی‌پی لینک، ایسوس و فایبرهوم اشاره کرد. 

تانوما چیست؟

سرویس اینترنتی فیبرنوری تانوما سرنام تار نوری مخابرات ایران است که چند سالی است در شهرهای مختلف در دسترس کاربران قرار گرفته است. تانوما سرویس FTTB/H یا همان فیبرنوری تا ساختمان/خانه است و همان‌گونه که از نامش پیدا است، به‌جای کابل‌های مسی قدیمی از فیبر نوری برای انتقال اطلاعات استفاده می‌کند. اینترنت تانوما کاملا انحصاری و در دست شرکت مخابرات است و سیاست‌گذاری‌ها در ارتباط با تعرفه، تعیین حجم، بسته اینترنت، قیمت و مشخصات سرویس و شرایط واگذاری سرویس توسط شرکت مخابرات انجام می‌شود. به همین دلیل هر چند وقت یک بار شاهد تغییر کلی تعرفه‌های اینترنت تانوما هستیم. اگر می‌خواهید از این سرویس استفاده کنید، باید یک مودم فیبر نوری و پچ کورد فیبر نوری تهیه کنید. این سرویس به فناوری نسبتا نوینی اشاره دارد که به جای استفاده از کابل مسی از کابل فیبر نوری برای انتقال اطلاعات تا ساختمان یا محل مشترک استفاده می‌کند و می‌توان سرویس‌های گوناگونی از جمله تلفن، اینترنت، سرویس‌های چند رسانه‌ای و دیگر سرویس‌ها بر بستر داده‌ها را با سرعت و کیفیتی بالاتر از کابل مسی در اختیار مشترکان قرار داد. به‌طور معمول، برای آن‌که بتوانید از سرویس فوق استفاده کنید، در اولین گام باید استعلام کنید که محل سکونت شما به فیبر نوری مجهز شده است یا خیر. برای استعلام این‌که مخابرات محل سکونت شما از اینترنت فیبر نوری پشتیبانی می‌کند باید وارد سایت مخابرات محل زندگی شوید. شماره تلفن ثابت محل را وارد کنید و از تجهیز یا عدم تجهیز فیبر نوری محل سکونت خود مطلع شوید. در صورتی که این قابلیت در دسترس باشد، می‌توانید از اینترنت فیبر نوری مخابرات (تانوما) استفاده کنید. با توجه به قابلیت‌های فیبر نوری نسبت به کابل‌های مسی، قدرت انتخاب مشتری افزایش پیدا می‌کند. 

ایران 90 هزار مشترک فیبر نوری دارد

مدیرکل ارتباطات و امور بین‌الملل شرکت مخابرات ایران سال گذشته اعلام کرد،  فیبر نوری در حال حاضر 90 هزار مشترک دارد و مشترکان برای دریافت این سرویس می‌توانند از طریق پرتال مخابرات ایران یا تماس با شماره 2020 درخواست ثبت کنند و اگر زیرساخت‌ها مهیا باشد، سرویس در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد. پروژه رساندن فیبرنوری به منازل و جایگزینی آن با کابل مسی با توجه به افزایش سرعت ارتباطات اینترنتی، در سال‌های اخیر در ایران مورد توجه مسولان وزارت ارتباطات قرار گرفته است. در ابتدا اپراتور چهارم (ایرانیان‌نت) به عنوان مجری این پروژه در نظر گرفته شد که با مشکلات مالی روبه‌رو و پس از آن از سال 96 امکان واگذاری فیبرنوری به مشترکان مخابرات در پروژه‌ای تحت عنوان تانوما انجام می‌شود که پیش‌تر به آن اشاره کردیم. در همین ارتباط محمدرضا بیدخام مدیرکل ارتباطات و امور بین‌الملل شرکت مخابرات ایران سال گذشته در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایسنا با بیان این‌که تانومای مخابرات در حال حاضر 90 هزار مشترک در کشور دارد، اعلام کرد: «ظرفیت اکتیو (فعال) تانوما 550 هزار و ظرفیت پسیو (غیرفعال) حدود دو میلیون و 100 است.»  وی با بیان این‌که پروژه فیبرنوری در مخابرات از سال 96 آغاز شده و سرویس‌دهی به مشترکان ادامه دارد، اعلام کرد: «مشترکان برای دریافت سرویس تانوما می‌توانند به دو روش یا از طریق پرتال مخابرات ایران یا تماس با شماره 2020 ثبت در خواست انجام دهند و درصورتی‌که امکانات فراهم باشد، سرویس در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد.» مدیرکل ارتباطات و امور بین‌الملل شرکت مخابرات ایران با بیان این‌که در سال 98 حدود 49 هزار تانوما (FTTH) در کشور دایر شده، اعلام کرد: «فیبر نوری کاربرد و شرایط خاص خود را دارد. VDSL پاسخ‌گوی نیازهای بیشتر مشتریان است و گاهی اوقات فراتر از نیازهای مشتریان عادی است، اما تانوما هم محاسن خاص خود را دارد.» در همین ارتباط با وجود مشکلات مالی در زمینه سرمایه‌گذاری در راه‌اندازی و توسعه فیبر نوری، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اواخر مهرماه 1400 وعده فیبر در منزل برای تک‌تک خانه‌های مردم را تا پایان دوره وزارت خود داد. اکنون باید دید برنامه این وزارتخانه برای عملی کردن این وعده چیست. پروژه رساندن فیبر نوری به منازل و جایگزینی آن با کابل مسی با توجه به افزایش سرعت ارتباطات اینترنتی، در سال‌های اخیر مورد توجه مسوولان وزارت ارتباطات قرار گرفت، اما با مشکلات مالی روبه‌رو شد. کارشناسان حوزه مخابرات اعلام کرده‌اند اگرچه انحصاری در حوزه فیبر نوری وجود ندارد، اما شرکت‌های اینترنتی توان سرمایه‌گذاری در این زمینه ندارند، زیرا فیبرنوری سرمایه‌گذاری کلان می‌خواهد و به همین دلیل فیبرنوری منحصر به شرکت‌هایی شده که از قبل در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده‌اند. صحبت از دسترسی همه ایرانیان به فیبرنوری در شرایطی انجام می‌شود که سال گذشته قرار بود در روند گذر از ADSL به VDSL، پنج میلیون پورت نصب شود، اما این پروژه با موفقیت تکمیل نشد و به همین دلیل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات سال گذشته اعلام کرد تمرکز خود را به جای تمرکز روی ‌VDSL بر حرکت به سمت 5G FWA یا همان اینترنت نسل پنجم خانگی قرار داده و بدین‌منظور به شرکت‌های FWA ثابت مجوز می‌دهد تا خدماتشان را روی نسل پنجم شبکه‌های سلولی متمرکز کنند که پهنای باند بیشتری روی اینترنت خانگی ارائه می‌دهد. اکنون که عیسی زارع‌پور سکان هدایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را به دست گرفته بار دیگر موضوع فیبر نوری را مطرح کرده و اعلام کرده این وزارتخانه قصد دارد تا چهار سال آینده به تک‌تک خانه‌های مردم، فیبر نوری ببرد و پروژه فیبر در منزل را اجرا کند که مردم سرعت‌های چندگیگابیتی را تجربه کنند. در شرایطی که راه‌اندازی فیبرنوری به سرمایه‌گذاری زیادی نیاز دارد و در حال حاضر، مشکلات مالی شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت پابرجاست و بخش خصوصی و شرکت مخابرات درخواست افزایش تعرفه‌های مخابراتی را دارند، برخی کارشناسان حوزه مخابرات بر این باور هستند که ممکن است این وعده تا چهار سال آینده به‌طور کامل محقق نشود. 

عیسی زارع‌پور در حاشیه بازدید از کنفرانس ظرفیت شبکه ملی اطلاعات ‌توسعه پایدار زیرساخت‌ها که 23 مهرماه 1400 برگزار شد اظهار کرد: «شبکه ملی اطلاعات به این معنا است که ما داخل کشور یک شبکه پرظرفیت داشته باشیم که وقتی می‌خواهیم به ارتباطات بین‌الملل هم مرتبط شویم، حداکثر ظرفیت به کمک آید و مردم تجربه کاربری خوبی داشته باشند. برنامه ما در وزارت ارتباطات این است که در چهار سال آینده، به تک‌تک خانه‌های مردم، فیبر نوری ببریم و پروژه فیبر در منزل را اجرا کنیم که مردم سرعت‌های چندگیگابیتی را تجربه کنند. ما ظرفیت‌های خوبی در تولید محصولات مرتبط با حوزه ارتباطات در کشور داریم. از تجهیزات نقطه پایانی مثل مودم گرفته تا تجهیزات شبکه انتقال، انواع سوئیچ‌های مخابراتی و نوری، تجهیزات لایه‌های مختلف تا راه‌اندازی دیتاسنتر، ظرفیت زیادی در کشور وجود دارد که می‌توان برای توسعه شبکه ملی اطلاعات و افزایش افزایش کیفیت ارتباطات استفاده کرد.»

زارع‌پور با بیان اینکه پروژه فیبر نوری به منازل، یک کار سخت و پیچیده است، اعلام کرد: «مخصوصا در شهرهای بزرگ رساندن فیبر به همه نقاط کار سختی است و نیاز به یک عزم ملی است که من آن‌را در دولت سیزدهم می‌بینم که این اتفاق رخ می‌دهد. همه تجهیزات شبکه ملی اطلاعات در داخل کشور وجود دارد، ما ملزومات فیبر نوری را از خارج از کشور وارد می‌کردیم اما حالا در کشور تولید و حتی به خارج صادر می‌کنیم، اما مشکل خودناباوری داریم. مخصوصا به لایه‌های مدیریتی توصیه می‌شود که این نمایشگاه‌ها و کارخانه‌ها را ببینند که جوانان ما می‌توانند آینده درخشانی برایمان در این حوزه رقم بزنند.»