خبر مهم را از رادیو گوش نکنید!

 در این روزهای آخر سال، نظرسنجی یا آماری در سایت یا رسانه‌ای ندیدم اما با کمی تامل و حدس می‌توان دریافت بسیاری از مردم در جواب به سوال بالا یکی از این دو حادثه را نام می‌ببرند: ساختمان پلاسکو یا پیروزی ترامپ در انتخابات ایالات متحده. اگر بخواهند حوادث دیگری نام ببرند که برای‌شان غیرمنتظره و تاثیرگذار بوده است؛ شاید به ارتحال ناگهانی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی یا در بعد خارجی به خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا اشاره کنند. اما چرا غالب مردم این جواب‌ها را می‌دهند؟ در طول یک سال هزاران رویداد و حادثه در جهان رخ می‌دهد که تاثیرگذاری‌های مختلفی دارند اما ذهن ما براساس چه معیارها و ملاک‌هایی دست به انتخاب می‌زند و گاهی در کسری از ثانیه به جواب می‌رسد؟ 

آیا معیار شوک‌آور و غیرمنتظره بودن دلیل اصلی انتخاب ماست؟ آیا فراگیر بودن حادثه و همگانی و عمومی بودن حادثه اهمیت دارد؟ مثلا چرا ذهن انسان به یاد برنده مسابقات جام ملت‌های اروپا نمی‌‌افتد؟ تقریبا هیچ‌یک از کارشناس فوتبال تصور نمی‌کردند بازی‌های جام ملت‌های اروپا در خاک فرانسه با قهرمانی پرتغال به پایان برسند. در میان مدعیان بزرگی مانند فرانسه، اسپانیا، آلمان، انگلیس، ایتالیا و غیره؛ پرتغال با خوش‌شانسی محض از گروه خودش بالا آمد و بدترین و ضعیف‌ترین نمایش فوتبال را داشت اما جام را به خانه برد. 

در طول یک سال هزاران رویداد و حادثه در جهان رخ می‌دهد که تاثیرگذاری‌های مختلفی دارند اما ذهن ما براساس چه معیارها و ملاک‌هایی دست به انتخاب می‌زند و گاهی در کسری از ثانیه به جواب می‌رسد؟ 

همچنین، چرا حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله و ریزگردها در استان‌های مختلف ایران و حتی جهان بزرگ‌ترین حادثه نیستند؟ در برخی از این حوادث طبیعی، تعداد جان‌باختگان و حتی نحوه قربانی‌شدن‌شان بسیار وخیم‌تر و دردناک‌تر از حادثه ساختمان پلاسکو بود؟ برای نمونه می‌توان به تصادف قطار تبریز – مشهد اشاره کرد که ده‌ها نفر زنده زنده در آتش و واگن‌ها و کوپه‌های آهنین و البته در مقابل دیدگان همشهری‌هایشان سوختند. یکی از تفاوت‌های تصادف قطار تبریز-مشهد با حادثه ساختمان پلاسکو شاید در این بود که صدها عکاس و خبرنگار و دوربین‌های صدا و سیما در واقعه اول حضور نداشتند!

همچنین، حادثه‌های ریزش بهمن برای کول‌بران در کردستان یا گورخواب‌ها نیز شوک‌آور و هم غیرمنتظره بودند و تاثیرات اجتماعی و برانگیخته‌گی عواطف انسانی بسیار بالایی داشتند. در ابعاد جهانی، قطعی اینترنت ۱۲ ساعته نیمی از امریکا حادثه کوچک و پیش‌پا‌افتاده‌ای نبود و میلیاردها دلار خسارت به همراه داشت. مشکلاتی که برای گوشی گلکسی نوت ۷ به‌وجود آمد نیز در نوع خودش بسیار مهم و بزرگ بود. من در یادداشتی در شماره ۱۸۶ ماهنامه شبکه با عنوان «زنده‌ باد شکست» درباره ابعاد مختلف ماجرای گلکسی نوت ۷ صحبت کردم و از آن به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شکست‌های تاریخ دنیای فناوری نام بردم. چرا ذهن ما یک تحقیق علمی یا اکتشاف بزرگ دانشمندان را به عنوان بزرگ‌ترین حادثه سال انتخاب نمی‌کند؟ مثلا کشف هفت سیاره با امکان زیست در اطراف کره زمین، خبر و حادثه کوچکی نیست. 

من وقتی دو حادثه ساختمان پلاسکو و پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری را بررسی می‌کنم و نقاط مشترک‌شان را کنار یکدیگر قرار می‌دهم؛ به یک نتیجه می‌رسم: «این دو حادثه بیشتر از هر حادثه دیگری در رسانه‌ها اعم از مکتوب و آنلاین، شنیداری و دیداری و حتی رسانه‌های شفاهی مردمی مانند صحبت‌های درون تاکسی و اتوبوس و غیره تکرار شدند.» بنابراین، به نظر می‌رسد ذهن ما به تکرار حساس است و همان قاعده همیشه‌گی «بیشتر دیده شدن، زودتر به یاد آوردن» در اینجا هم صدق می‌کند. البته، اگر از هرکسی بپرسید چرا این دو حادثه را انتخاب کردید؛ ممکن است چندین دلیل منطقی و قانع‌کننده بیاورد و بتواند نتایج و آثار این حادثه‌ها در جهان را تحلیلی و نتیجه‌گیری کند. این هم یکی دیگر از هنرهای ذهن انسان است: «چیزی بگو، یکی انتخاب کن، نظری بده؛ بعد برایش صغری کبری بچین و دلیل و منطق ردیف کن.» 

وقتی وارد اپ‌استورهای مختلف می‌شویم و می‌خواهیم یک نرم‌افزار خاص را دانلود کنیم؛ آن نرم‌افزاری که بیشتر برایمان آشنا باشد را انتخاب می‌کنیم؛ بدون اینکه توجهی به ویژگی‌ها و امکانات و حتی قیمت نرم‌افزارهای مشابه دیگر داشته باشیم.

در واقع، یکی از اشتباه‌های بزرگ ذهنی در روند شفاف‌اندیشی این است که تصور می‌کنیم خبر یا حادثه یا موضوعی که بیشتر تکرار شده، بیشتر درباره‌اش عکس و فیلم دیدیم، بیشتر درباره‌اش حرف زدیم یا دیگران حرف می‌زنند و به گوش ما می‌خورد؛ لزوماً مهم‌ترین خیر یا حادثه است. این اشتباه ذهنی در بسیاری از جاهای دیگر زندگی رخ می‌دهد و اصلا یکی از اصول کسب‌وکار شرکت‌ها و تکنیک‌های تبلیغاتی است. وقتی ارزیابی‌های آخر سالی سایت‌ها و رسانه‌ها درباره قوی‌ترین گوشی هوشمند سال منتشر می‌شود؛ تعجب می‌کنیم و به‌طورناخودآگاه به این نتایج شک می‌کنیم چون در برنده‌ها خبری از آیفون یا گلکسی اس نیست. چرا؟ چون روزی نیست که در صدر خبرهای دنیای فناوری، خبری درباره این دو گوشی منتشر نشود. وقتی وارد اپ‌استورهای مختلف می‌شویم و می‌خواهیم یک نرم‌افزار خاص را دانلود کنیم؛ آن نرم‌افزاری که بیشتر برایمان آشنا باشد را انتخاب می‌کنیم؛ بدون اینکه توجهی به ویژگی‌ها و امکانات و حتی قیمت نرم‌افزارهای مشابه دیگر داشته باشیم. 
پس، دوستانی که اهل اندیشیدن و تفکر هستند باید از افتادن در این دام و اشتباه ذهنی خودداری کنند و برای انتخاب‌های خودشان همه جوانب را بسنجند و همیشه برای یک انتخاب؛ دلایلی در رد آن پیدا کنند. در سال ۱۳۹۵ رویدادهای تلخ و شیرین زیادی رخ داد که هریک نیز درس‌های موفقیتی بزرگی در دل‌شان نهفته است. ذهن‌مان را فقط روی یکی دو خبر و حادثه قفل نکنیم. 

سال نو بر تمامی اهالی شبکه مبارک باد!