چالش‌های بومی‌سازی ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر بر اساس استانداردهای جهانی

با ساخت و راه‌اندازی دیتاسنترهای مدرن در کشور بر اساس متدولوژی، قواعد و استانداردهای بین‌المللی و استفاده از آنها، ممیزی وارزیابی این گونه مراکز به نیازمندی ضروری تبدیل گردیده‌است.
یکی از اساسی‌ترین موضوعات در ممیزی و ارزیابی این است که بر اساس چه معیار و ملاکی باید صورت گیرد. اهمیت این موضوع در آن است که نتیجه ممیزی و ارزیابی در نهایت می‌بایست به این نکته ختم شود که بر اساس معیارهای بین‌المللی، دسته‌بندی گردیده و درجه‌ای دیتاسنتر مورد ارزیابی تخصیص یابد.
در کشورهای پیشرفته برای رفع این مشکل سازمان‌ها و موسسات غیرانتفاعی ایجاد شده و بر اساس نیازمندی‌های موجود صنعت دیتاسنتر، به تولید استانداردهای مورد نیاز اقدام نموده و شرکت‌های ممیزی و ارزیابی تشکیل و با استفاده از این منابع، ممیزی و ارزیابی دیتاسنترها را انجام داده و گزارش نهایی ارزیابی خود را منطبق با معیارهای این سازمان‌ها و موسسات تهیه کرده و بر این اساس نسبت به دسته بندی و تعیین سطح دیتاسنتر اقدام و سازمان‌ها و موسسات مربوطه نیز، گواهینامه‌های مربوطه را به نام دیتاسنتر فوق صادر می‌نمایند .
نکته مهم و اصلی این فرآیند کامل بودن حلقه زنجیروار تشکیل شده در صنعت دیتاسنتر می باشد. این حلقه از مرحله مطالعات امکان‌سنجی و مطالعات تطبیقی برای ساخت دیتاسنتر شروع شده و تا بازنشستگی دیتاسنتر ادامه پیدا می‌کند. با این نگرش ممیزی و ارزیابی نیز یکی از حلقه‌های این زنجیر بوده و بر اساس اصول، قواعد، الزامات و محدودیت تعریف شده در استانداردهای صنعت دیتاسنتر، وظیفه خود را بدون تنش و بدون نگرانی به انجام می‌رساند.
با توجه به اینکه در کشورمان صنعت دیتاسنتر هنوز دوران اولیه خود را می‌گذراند و هنوز در دوران گذار از مرحله اولیه به دوران بلوغ قرار گرفته و هنوز به صورت کامل حلقه‌های اشاره شده فوق، در کشور کامل نگردیده، بدین سبب در هنگام ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر موجود در کشور چالش‌های اساسی ایجاد می‌گردد.
این نقصان فرآیندهای ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر در کشور را با دو نگرش کلی رو برو کرده است. نگرش اول عقیده دارد که چون کلیه فرآیندهای صنعت دیتاسنتر به صورت استاندارد وجود دارد پس ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر می‌بایست بر این قاعده صورت گرفته و استانداردهای این صنعت به صورت دقیق، صحیح و کامل رعایت گردد. نگرش دوم کاملا با این این نگرش به مخالفت برخواسته وعقیده دارد با در نظر گرفتن وضعیت کشور در صنعت دیتاسنتر این اقدام عملاً ما را به وابستگی کامل در این صنعت رهنمون می‌کند، پس نباید این قواعد مبنای اصلی باشد بلکه ما خودمان باید در این صنعت قواعد و مقررات اختصاصی خودمان را داشته باشیم.
در مقابل این دو نظریه گروهی از کارشناسان ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر در کشور بر این عقیده‌اند که هیچکدام از این دو نگرش به تنهایی مشکل کشور را در صنعت دیتاسنتر حل نخواهد کرد. ایشان یقین دارند نه دفاع کورکورانه از استانداردهایی که بر اساس معیارهای قانونی، زیرساخت تکنولوژیکی، اقلیمی ، منطقه ای و ..... کشورهای مبدأ تهیه شده است ما را به سر منزل مقصود خواهد رساند و نه برخورد سلبی با صنعت پیشرویی که همه حلقه‌های نگرشی، اجرایی و مدیریتی، نظارتی آن کامل گردیده و در موارد متعددی کاملا پاسخگو بوده است.
ایشان معتقد هستند که صنعت دیتاسنتر کشور می‌بایست ضمن احترام به همه اقدامات انجام شده در جهان و برای جلوگیری از اتلاف سرمایه‌های کشور( جلوگیری از حرکت به سمت اختراع دوباره چرخ )، کلیه استانداردهای این صنعت را به کشور وارد و ضمن ترجمه دقیق ريال صحیح ، علمی و کارشناسانه آن ، نسب به بومیسازی اقدام نمایند تا قابلیت استفاده در کشور ایجاد گردد .
در این مسیر، این مقاله سعی دارد به تعدادی از چالش‌هایی که بر اساس تجربه بدست آمده اشاره ای داشته باشد.

 تعریف ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر

ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر عبارت از فرآیندی که طی آن وضعیت فعلی دیتاسنتر با وضعیت قبل از آن ( هنگام طراحی، هنگام ساخت، هنگام تحویل موقت، هنگام تحویل نهایی، هنگام عملیاتی‌سازی نهایی، هنگام سرویس‌دهی و ... ) بر اساس معیارهای مربوطه و با استفاده از استانداردها، اصول، قواعد و مقررات، قوانین بین‌المللی و ملی، آیین‌نامه‌ها، رومه‌ها، الزامات، محدودیت و حتی توصیه‌نامه‌ها (بر اساس نیاز کارفرما ) مطابقت داده شده و بعد از بررسی و تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده از چک لیست‌های مربوطه، آمادگی دیتاسنتر را در مواجه با بحران مورد ارزیابی قرار گرفته و در نهایت ضمن تعیین درجه دیتاسنتر، گزارش ممیزی و ارزیابی تهیه، منتشر شده و تحویل کارفرما می‌گردد.
حال که با فرآیند ممیزی و ارزیابی آشنا شدیم می‌توانیم تعریف ممیزی و ارزیابی به صورت صحیح و دقیق درک کنیم.
مميزي3 فرآيندي سيستماتيك، مستقل و مدون براي كسب شواهد مميزي و ارزيابي مبتني برواقعيت آن به منظور تعيين ميزان برآورده شدن معيارهاي مميزي است تعریف شده است.
اولين تعريف ارزيابي به نام رالف تايلر4 ثبت شده است. وي ارزشيابي را وسيله‌اي جهت تعيين ميزان رسيدن برنامه رسيدن به هدف‌هاي آموزشي مي‌داند. در اين تعريف هدف‌هاي آموزشي به تغييرات مطلوب اشاره مي‌كنند كه انتظار می‌رود در اثر اجراي برنامه آموزشي در رفتار فراگيران حاصل آید.
پاتن5 ارزیابی را روش یا ابزار یا وسیله‌ای می‌داند که اهداف، نقشه‌ی کار، اصطلاحات لازم برای اجرا، سیستم‌های نظارت و پیگیری و اشراف بر میزان موفقیت یا شکست در رسیدن به نتایج مورد نظر را توضیح می‌دهد.
منظور از سفارش اجرای ممیزی و ارزیابی دیتاسنترها توسط ذینفعان را می‌توان به شرح ذیل برشمرد :

• آگاهی دینفعان از صحت رتبه طراحی دیتاسنتر
• آگاهی ذینفعان از وضعیت قعلی و قابلیت ارتقاء رتبه دیتاسنتر
• نیاز مشتریان برای آگاهی از رتبه دیتاسنتر
• تعیین رتبه اصلی دیتاسنتر و تطبیق آن با رتبه طراحی و یا ساخت دیتاسنتر
• رفع نواقص و معایب جهت آمادگی برای ارتقاء رتبه
• الزام قانونی برای ارایه بعضی از سرویس‌ها مانند سرویس‌های بانکی
• آگاهی ذینفعان از وضعیت نهایی سرویس ها و خدمات قابل ارایه توسط دیتاسنتر
• آگاهی ذینفعان از زمان لازم برای مدرن‌سازی و یا بازنشستگی دیتاسنتر

معیار مهم در ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر عبارت است از نکات قابل اندازه‌گیری برای تشخیص درجه نزدیکی به اهداف تعیین شده قبلی در دیتاسنتر و مقادیر قابل اندازه‌گیری و مجموعه مقادیر به دست آمده مانند اعداد و ارقام، نسبت‌ها و درصدهای مربوطه از طریق چک‌لیست‌ها می‌باشد.

 استانداردهای ممیزی و ارزیابی 

استانداردهای ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر دارای چنان گستره‌ای هستند که تاکنون هیچ موسسه و یا سازمانی آن‌را به دقیق متشر نکرده است. ولی این وصف موسسه بیکسی (BICSI 6) تعداد استانداردهای مورد استفاده در ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر را در شش بخش تعیین کرده است که تعداد آن به حدود 47 استاندارد به شرح ذیل می‌رسد :

• مقررات سازه و ساختمانی - هشت استاندارد
• مقررات امنیت فناوری اطلاعات – یازده استاندارد
• مقررات طراحی و توسعه دیتاسنتر – شش استاندارد
• مقررات بهداشت و ایمنی کار – یازده استاندارد
• مقررات بهره‌وری انرژی – هفت استاندارد
• مقررات استمرار کسب‌وکار – چهاراستاندارد

این موسسه در ادامه اعلام می‌کند که این موارد حداقل استانداردهایی هستند که در ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر مورد استفاده قرار می‌گیرند و بر اساس نوع درجه دیتاسنتر مورد ممیزی و ارزیابی، استانداردهای دیگر نیز مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
بررسی‌های میدانی و انجام پروژه‌های ممیزی و ارزیابی این‌جانب موید این موضوع می‌باشد که حوزه استانداردهای مورد اشاره، خیلی بیشتر از این موارد بوده و نوع  دسته‌بندی آن نیز بر اساس درجه و نوع دیتاسنتر مورد ممیزی و ارزیابی قابل تغییر خواهد بود و اگر مباحث مربوط به قوانین و مقررات سازه و ساختمانی را در نظر بگیریم باز تعداد این استانداردها افزایش خواهد یافت.
با در نظر گرفتن مواد فوق می‌توان دسته‌بندی جدیدی را بر اساس ابداع‌کننده استاندارد به شرح ذیل مشخص و تعیین نمود:

• موسسه بین‌المللی tia7 – دوازده استاندارد
• موسسه بین‌المللی bicsi8 – دو استاندارد
• موسسه بین‌المللی ashare9 - دو استاندارد
• موسسه بین‌المللی nfpa10 - دوازده استاندارد
• موسسه بین‌المللیeai eca11 - یک استاندارد
• موسسه بین‌المللی cenelec en12 - سه استاندارد
• موسسه بین المللی etsi en13 - یک استاندارد
• موسسه بین‌المللی ieee14 - هفت استاندارد
• موسسه بین‌المللی iec15 – چهار استاندارد
• موسسه بین‌المللی iso16 – شش استاندارد
• موسسه بین‌المللی ansi17 - نه استاندارد
• موسسه بین‌المللی Telcordia 18- سه استاندارد
• موسسه بین‌المللی ibc19 - یک استاندارد
• موسس بین‌المللی 20ml - دو استاندارد

شایان ذکر است که در هنگام اجرای ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر در کشور، به جز استانداردهای صدرالذکر می‌باست موارد زیادی از قوانین موضوعی در مورد ساخت و سازها مانند مقررات ملی ساختمان کشور، قوانین زیست‌محیطی، قوانین و مقررات شهرسازی و همچنین سایر قوانین و مقررات مربوطه مد نظر قرار داد.
بدین جهت می توان موارد دیگری را هم به این آیتم‌ها اضافه نمود که تعدادی از آنها به شرح ذیل اشاره می‌گردد:
- استانداردهای ملی ایران – در حوزه فناوری اطلاعات حدود شش استاندارد
- سند راهبردی دیتاسنتر کشور
- سند راهبردي امنيت فضاي توليد و تبادل اطلاعات کشور – افتا21
- مقررات ملی ساختمان کشور22 – مبحث ۳ مقررات ملی ساختمان- حفاظت ساختمان‌ها در مقابل حریق  ویرایش ۱۳۹۲
- مقررات ملی ساختمان کشور – مبحث ۴ مقررات ملی ساختمان

الزامات عمومی ساختمان  ویرایش ۱۳۹۲

- مقررات ملی ساختمان کشور - مبحث ۹ مقررات ملی ساختمان- طرح و اجرای ساختمان‌های بتن آرمه ویرایش ۱۳۹۲
- مقررات ملی ساختمان کشور - مبحث ۱۰ مقررات ملی ساختمان- طرح و اجرای ساختمان‌های فولادی ویرایش ۱۳۹۲
- مقررات ملی ساختمان کشور - مبحث ۱۱ مقررات ملی ساختمان- اجرای صنعتی ساختمان‌ها
- مقررات ملی ساختمان کشور - مبحث ۱۳ مقررات ملی ساختمان- طرح و اجرای تأسیسات برقی
- مقررات ملی ساختمان کشور - مبحث ۱۴ مقررات ملی ساختمان- تأسیسات گرمایی، تعویض هوا و تهویه مطبوع
- مقررات ملی ساختمان کشور - مبحث ۱۵ مقررات ملی ساختمان- آسانسورها و پله‌های برقی  ویرایش ۱۳۹۲
- مقررات ملی ساختمان کشور - مبحث ۱۷ مقررات ملی ساختمان- لوله کشی گاز طبیعی ساختمان ها
- مقررات ملی ساختمان کشور - مبحث ۱۸ مقررات ملی ساختمان-عایق بندی و تنظیم صدا
- مقررات ملی ساختمان کشور - مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان-صرفه‌جویی در مصرف انرژی
- مقررات ملی ساختمان کشور – مبحث ۲۰ مقررات ملی ساختمان- علایم و تابلوها
- مقررات ملی ساختمان کشور – مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان- پدافند غیرعامل ویرایش ۱۳۹۲
- مقررات اختصاصی فناوری اطلاعات سازمان پدافند غیر عامل کشور جهت طراحی و ساخت مراکز حیاتی23 و حساس24 کشور
- مقررات اختصاصی سازمان فناوری اطلاعات ایران مانند الزامات و توصیه‌نامه‌های 14گانه آن
- مقررات اختصاصی بانک مرکزی برای دیتاسنتر بانک‌ها جهت استفاده از شبکه شتاب25
- مقررات اختصاصی بانک مرکزی برای دیتاسنتر شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت(PSP26 )جهت استفاده از شبکه شاپرک
- مقررات اختصاصی آیین نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله ( استاندارد 2800 ) ویرایش چهارم
- مقررات اختصاصی وزارت نیرو – قانون سازمان برق ایران و قوانین نصب و راه اندازی و سرویس‌دهی به مشتریان
- مقررات اختصاصی وزارت راه و شهرسازی– آیین نامه طراحی راه‌های شهری ایران جلد 4 تا جلد 12

با توجه به موارد صدرالاشاره می‌توان به بزرگی صنعت دیتاسنتر پی برد. صد البته آنچه که در این‌جا ذکر شده فقط عناوین استانداردها، قوانین و مقررات، آیین‌نامه‌ها، الزامات و محدودیت‌هایی که جهت انجام ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر می‌باشد و به قول معروف آنچه از کوه دیده می‌شود بخش خیلی خیلی کوچکی از آن است که از آب بیرون زده و ما آن‌را می‌بینیم.

 چالش‌های پیش رو

تا اینجا سعی کردیم یک دید کلی از آنچه برای انجام ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر بر اساس استانداردهای جهانی انجام می‌شود و همچنین نگرش‌هایی که در جهان و کشور عزیزمان در این حوزه وجود دارد در ذهن خوانندگان گرامی ایجاد کنیم.
اصلی‌ترین چالش‌هایی که در حوزه ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر در کشور وجود دارد را می‌توان از چند منظر مورد بررسی و کنکاش قرار داد و برای هر کدام دسته بندی خاصی را قایل شد.
دسته‌بندی‌هایی مانند دسته‌بندی مدیریت محور27 ، دسته‌بندی نگرش محور28، دسته‌بندی موضوعی29  و دسته‌بندی ابزار محور30 هر کدام بخشی از فرآیندهای سایر دسته‌بندی‌ها را نادیده می‌گیرند. با این توصیف، به نظر من یکی از با اهمیت‌ترین دسته‌بندی، دسته‌بندی سرویس‌محور 5 می‌باشد.
در این دسته بندی عملاً کلیه دسته بندی در بخش های این دسته بندی قرار می گیرد و هیچ بخش در ممیزی و ارزیابی نادیده گرفته نمی شود. جالب است بدانید که این دسته بندی در حقیقت دسته بندی تعیین شده توسط موسسه آپ تایم6 می‌باشد که بر اساس آن دیتاسنترهای کشورهای جهان را ممیزی و ارزیابی نموده و گواهینامه های درجه برای آن صادر می نماید.
در این دسته‌بندی کلیه اقلام موجود در یک دیتاسنتر به دو بخش اصلی بحرانی و غیر بحرانی تقسیم‌بندی گردیده‌اند
امتیاز مهم این تقسیم‌بندی این است که ممیزی در مرحله اول کلیه بخش‌های بحرانی دیتاسنتر را مورد ممیزی و ارزیابی قرار داده و بر اساس جداول مربوطه امتیازدهی می‌نماید و در ادامه نسبت به ممیزی و ارزیابی بخش غیربحرانی دیتاسنتر اقدام و مطابق با جدوال مربوطه امتیازدهی نموده و در نهایت نسبت به تجمیع امتیازات هر کدام ار بخش‌ها اقدام و در نهایت بر اساس امتیاز نهایی مکتسبه ،  دیتاسنتر درجه‌بندی می‌گردد.
حال برمی‌گردیم به بحث اصلی این بخش یعنی چالش‌های پیش رو چالش‌های موجود در بخش بحرانی شامل موارد اساسی به شرح ذیل است:

- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی انتخاب محل دیتاسنتر
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی طراحی مفهومی و طراحی تفصیلی زیرساخت بحرانی دیتاسنتر
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی سیستم انرژی شامل ( برق ، برق اضطراری ، تولید برق از طریق ژنراتور )
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی سیستم‌های سرمایش ،اعلام و اطفا حریق، زیرساخت فناورمحور، زیرساخت ارتباطی، کنترل تردد و دوربین مداربسته
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه‌های برآوردشده ، هزینه‌های انجام شده و درآمدهای برآوردشده
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی ارزش زمانی ، ظرفیت‌های مقیاس‌پذیر و آیتم‌های کسب‌وکار
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه‌های زمان‌های خرابی ، هزینه قابلیت‌های در دسترس و هزینه انعطاف‌پذیری
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه صلاحیت و پذیرش ، هزینه جایگزینی و جایگذاری و هزینه‌های آزمایش‌ها
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه پایداری دیتاسنتر در مقابل بحران و ارزیابی گواهینامه‌های دیتاسنتر
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه متودولوژی کسب‌وکار، هزینه مدرن‌سازی زیرساخت‌ها
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه ترکیب نیازمندی‌های جدید و شیوه‌های بهره‌وری
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه کارایی و اثربخشی و رضایت مندی کاربران از خدمات و سرویس‌های قابل ارایه
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه سیستم‌های ارتباطی و مخابراتی دیتاسنتر
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه سیستم‌های مرکز عملیات امنیت دیتاسنتر

چالش‌های موجود در بخش غیربحرانی شامل مواردی به شرح ذیل می‌تواند باشد :

-چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه تجهیزات در حال سرویس‌دهی در بخش غیربحرانی دوره دیتاسنتر
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه تعمیر و نگهداری پیشگیرانه و پیش‌بینانه دیتاسنتر
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه مدیریت امنیت فیزیکی و مدیریت اجرایی دیتاسنتر
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه مدیریت منابع ، مدیریت تغییرات دیتاسنتر
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه سرویس و نگهداری دوره ای ساختمان دیتاسنتر
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه نگهداری و روزآمد سازی سامانه‌های سرویس‌دهنده مشتریان دیتاسنتر
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه نگهداری و روزآمد سازی سامانه‌های سرویس‌دهنده مدیریت دیتاسنتر
- چالش مربوط به نحوه امتیازدهی هزینه باز طراحی و مدرن سازی سرویس های قابل ارایه به مشتریان دیتاسنتر

نتیجه

با مد نظر قرارداد این چالش‌ها درمی‌یابیم که تفاوت‌های آشکار و معنی‌داری بین آنچه که جهان صنعتی بر اساس استانداردهای از قبل تعریف شده برای صنعت دیتاسنتر مخصوصا حوزه ممیزی و ارزیابی آماده نموده‌است با آنچه که ما در کشور برای این صنعت حیاتی و مهم و عظیم و تحول آفرین تدارک دیدهایم وجود دارد.
این بررسی نشان می‌دهد که هنوز کشور برای ورود به صنعت مهم و با اهمیت دیتاسنتر که در دنیا به عنوان ستون فقرات فناوری اطلاعات شمرده می‌شود عقب ماندگی شدید احساس می‌گردد.
جهت رفع این عقب ماندگی کارهای زیادی باید صورت گیرد که در اینجا به چند مورد از آنها اشاره می کنم :

- ارزش‌گذاری به نگرش های سازنده نیروی انسانی موجود در کشور و ایجاد انگیزه‌های حرفه ای در آنها برای رشد و شکوفایی فردی و بخشی و فرا بخشی
- ایجاد بسترهای قانونی جهت ایجاد مشاغل رسمی صنعت دیتاسنتر
- ایجاد زیرساخت لازم برای نهضت ترجمه و تولید محتوای روزآمد و صحیح و در اختیار قرار دادن بدون واسطه آنها به ذینفعان این صنعت
- ایجاد انگیزه‌های مادی ، معنوی لازم در نیروی انسانی شاغل در صنعت دیتاسنتر کشور
- ایجاد پژوهشگاه‌ها، گروه‌ها، مراکز و انجمن‌های علمی مورد نیاز صنعت دیتاسنتر برای تبیین چالش‌ها و ارایه راه‌کارهای علمی جهت رفع چالش‌ها و مشکلات فعلی
- ایجاد دانشکده و مراکز اختصاصی برای تربیت نیروی انسانی مورد نیاز صنعت دیتاسنتر برای دهه آینده

سپاسگزاری

نویسندگان این مقاله از هم‌یاری و مساعدت همکاران گرامی در دپارتمان دیتاسنتر و همچنین مشاوران و کارشناسان مدعو در پروژه‌های ممیزی و ارزیابی دیتاسنتر در شرکت سبحان سیستم کوثر که در طول پنج سال گذشته به صورت شبانه‌روزی فعالیت خود را صادقانه و با جان دل انجام داده تشکر و قدردانی می‌نمایند .