حریم خصوصی بر باد رفته؛ آن روی سکه بزرگ (2)

بگذارید مانند همیشه با مثالی که در پشت خود پیچیدگی‌های بسیاری دارد، آغاز کنیم. فرض کنید شما به‌تازگی متوجه شده‌اید کمپرسور یخچال قدیمیتان به صدا افتاده است و به دلیل این‌که جزء کسانی هستید که عادت به خرید کالاهایی دارید که «یک عمر» کار کنند، با کمی بررسی حساب بانکی‌تان به سراغ خرید یک یخچال بسیار مدرن می‌روید که سال‌های آینده نیز نیازتان را برآورده سازد. به بازار یا سایت‌های فروش اینترنتی مراجعه و مدل‌های مختلف را بر اساس پارامترهای مورد نظرتان همچون اندازه، قیمت و مانند آن بررسی می‌کنید و در نهایت به چند گزینه مناسب می‌رسید. شروع به بررسی مشخصات دستگاه‌ها می‌کنید و متوجه می‌شوید در مشخصات یکی از آن‌ها نوشته شده است «هوشمند» که از قضا تفاوت قیمتی قابل توجهی با سایر مدل‌های مورد نظر شما ندارد. بنابراین، با کمی تحقیق از آشنایان و دوستان (آیا راه درستی است؟) در نهایت به این جمع‌بندی می‌رسید که گزینه مناسبی را انتخاب کرده‌اید و در نهایت اقدام به خرید همین یخچال «هوشمند» زیبا می‌کنید.

مطلب پیشنهادی: حریم خصوصی بر باد رفته؛ آن روی سکه بزرگ!

روز موعود فرا می‌رسد و نماینده شرکت فروشنده با یخچال وارد منزل شما می‌شود و به خاطر انتخاب بی‌نظیرتان به شما تبریک می‌گوید. در خلال نصب برق و سایر ملزومات، گذرواژه شبکه خانگی را از شما می‌پرسد و در شرایطی که هنوز خیلی متوجه اتفاقی که در حال افتادن است نشده‌اید، گذرواژه را به وی می‌دهید و او نیز آن را روی صفحه چندلمسی یخچال وارد می‌کند و پیام «اطلاعات با موفقیت به‌روزرسانی شد» را به نشانه «موفقیت» به شما نمایش می‌دهد. در این‌جا است که شما تمام دانش فنی و علمی خود را با چاشنی اعتماد به‌نفس به‌ کار می‌بندید و از وی سؤال کوچکی درباره ویژگی «هوشمندی» یخچال می‌پرسید که احتمالاً پاسخی با این مضمون دریافت می‌کنید: «این ویژگی در ایران خیلی کاربردی ندارد!» و اگر نصاب خوش اخلاقی نصیبتان شده باشد، شاید به این مورد نیز اشاره کند که اطلاعات و برنامه‌های جدید را از شرکت تولیدکننده دریافت خواهد کرد.
اگر با توضیحات فروشنده قانع شدید، پس می‌توانید با آرامش به زندگی خود ادامه دهید. ولی اگر پاسخ نصاب شما را قانع نکرده است، باید بگویم بهتر است به نخستین موجود از ده‌ها شیء‌ که در آینده نزدیک وارد خانه شما می‌شوند و قادرند به اینترنت وصل شوند و با یکدیگر سخن بگویند، خوش آمد بگویید. «اینترنت اشیا» همین حالا در خانه بسیاری از ما در حال شکل گرفتن است.
من تقریباً یقین دارم همه شما تاکنون نام «اینترنت اشیا» را بارها شنیده‌اید و شاید درباره مفاهیمی مانند «گفتار ماشین به ماشین» یا همان M2M نیز مطالب بسیاری را مطالعه کرده باشید؛ از جمله ویژه‌نامه شماره پیشین را و شاید حتی با استفاده از ابزارهایی همچون «رزپری پای» ابزاری از همین خانواده را ساخته باشید. اما دغدغه من در این حوزه و در این یادداشت به‌طور خاص به دو مسئله مشخص معطوف خواهد بود: «حریم خصوصی» و «امنیت». 
«حریم خصوصی» و «امنیت» در بحث اینترنت اشیا مباحث بسیار چالش‌برانگیزی هستند که در آینده‌ای نه‌چندان دور آسیب‌های آن بر ما مشهودتر خواهد شد. در بحث امنیت، همین حالا نیز اخبار بسیاری درباره هک شدن سیستم‌های اطلاعاتی خودروها منتشر می‌شود که برای مثال مانع از ترمز گرفتن ماشین یا از کار افتادن سیستم امنیتی آن شده است. در واقع، این ‌گونه به‌ نظر می‌آید که سرعت پیش‌رفت این پدیده آن‌چنان زیاد شده است که مهندسان و معماران این سیستم‌ها در شرکت‌های تولیدکننده محصولات و حتی بخش‌های زیرساختی اینترنت نیز از قافله جا مانده‌ و در نتیجه با شتاب هرچه‌ تمام‌تر در حال ساخت ابزارهایی با ابعاد ناشناخته امنیتی هستند که بر بستر ناامنی مانند اینترنت، پتانسیل بالقوه آسیب‌رسانی به جان و مال انسان‌ها را در سطحی بسیار وسیع‌تر از ابزارهای محاسباتی مانند مرورگرها و موبایل‌ها دارند.
در بحث حریم خصوصی هم اوضاع به هیچ عنوان بهتر نیست. فرض کنید ساعت هوشمند مچی شما 15 دقیقه پیش از خروجتان از خانه به خودرو اطلاع می‌دهد تا ماشین را استارت کند تا زمانی که سوار شدید، آماده حرکت باشد. زمانی که از خانه بیرون هستید، یخچال محتویات درونش را ارزیابی می‌کند و در صورت لزوم و بر اساس عادات غذایی شما اطلاعات خرید را به سایت اینترنتی که در آن اشتراک دارید اطلاع می‌دهد تا در زمان بازگشتتان که توسط ساعت هوشمندتان به همان فروشگاه اطلاع داده شده است، کالاهای مورد نظر را در منزل تحویل بگیرید. همین مثال ساده و پیش پا افتاده حجم انبوهی از اطلاعات درباره شما را در خود دارد. زمان بیدار شدن، خروج از منزل، عادات خوراکی و رژیم غذایی، ساعت بازگشت از محل کار و بسیاری اطلاعات دیگر که هریک می‌تواند در بهترین حالت ارزش مادی برای بنگاه‌های اقتصادی به همراه داشته و در شرایط دیگر و در صورت افتادن این اطلاعات به دست نااهلان به آسیب‌های اقتصادی یا جانی مانند ایجاد وقفه در سیستم ترمز ماشین یا انفجار سیستم احتراق ماشین منجر شود.
در نهایت، تنها چیزی که می‌توانم بخواهم این است که بار دیگر این مطلب را بخوانید و برای چند دقیقه به ابعاد آن فکر کنید. به حجم ردپایی فکر کنید که از خود در هر کجای اینترنت به‌ جای گذاشته‌اید و حالا این رد پا در حال باز شدن به دنیای «چیزها» است. آن‌جا اگر هوشیار نباشیم، شاید چیزهای خوبی در انتظارمان نباشد.